36
2. yo’l poyi tuprog’ida va bog’lanmagan yoki kam bog’langan materiallarning
surilishga ustivorligini ta’minlash:
T
dop
/ E
max
K
pr;
3. yo’l
tushamasining
yaxlit
qatlamlarini
egilganda
talab
etiladigan
mustaxkamligini ta’minlash:
R
pi
/ R
max
4. yo’l tushamasining sovuqqa ustivorligini ta’minlash
h
i
N
mor;
bu erda K
pr
yo’l tushumasi mustaxkamlik koeffitsienti, avtomobil yo’li
toifasidan va yo’l tushamasi turidan kelib chiqib talab qilinadigan ishonchlilik
darajasini hisobga olgan holda belgilanadi.
Dasturda optimal yo’l tushamasini loyihalash uchun birinchi 3
ta cheklashlar
hisobga olinadi. Bizning Respublikamiz quruq issiq iqlim sharoiti bo’lganligi uchun 4
shartga tekshirish talab etilmaydi.
«Проектирование автодорог» menyusida «Дорожная одежда» punktini
faollashtirgandan keyin ekranda quyidagi darajadagi menyu paydo bo’ladi (18-
rasmga qarang). Unda «Расчет дорожной одежды» qatori belgilanadi, shundan
sung yangi menyu paydo bo’ladi (19-rasm). Undan hoxlagan punktni belgilab
hisoblash nomi suraladi, bunda kirish,
vaqtinchalik, chiqish fayllari guruhi
identifikatsiya qilinadi. «Enter» tugmachasini bosgandan sung ekranda hosil bo’lgan
surovga hisoblashlar yangi nomini yoki mavjudlaridan birini belgilash mumkin.
Oxirgi holda ish tanlangan hisoblash buyicha davom etadi.
Quyidagi rasmlarda «Дорожная одежда» menyusi va «Расчет дорожной одежды
нежеского типа» kichik menyulari keltirilgan:
18-rasm. «Дорожная одежда» menyusi
19-rasm. «Расчет дорожной одежды нежесткого типа» kichik menyusi
Hisoblash ma’lumotlarni kiritish va ularga tuzatma kiritishdan boshlanadi.
Agar, hisoblashga yangi nom berilgan bo’lsa, ma’lumotlarni kiritish zarur bo’ladi.
Mavjud hisoblashni nomini belgilaganimizda ekranda surov paydo bo’ladi:
Bu nom bilan ma’lumotlar mavjud.
Hisoblash nomini o’zgartirasizmi?
Расчет дорожной одежды нежесткого типа
Поперечное выравнивание
Конструкция проектируемой дорожной одежды
Ввод (корректировка) данных
Расчет дорожной одежды
Вывод результатов
расчета
Работа с базами данных
Удаление расчета
Расчет параметров нестандартных транспортных средств
37
HA/YO’Q
«YO’Q» javobini berganda, mavjud ma’lumotlarga tuzatma kiritiladi; «HA»
javobini berganda mavjud ma’lumotlar yangi nom bilan tuzatiladi.
Ma’lumotlarni kiritishda 3 ta jadvalni to’lg’izish kerak bo’ladi: «Obщie
svedeniya», «Характеристики слоев конструкции» va «Dannыe po nagruzke ili
transportnomu potoku».
«Общие сведения» jadvalida quyidagi ma’lumotlar kiritiladi: yo’l to’shamasi
turi, yo’l toifasi, joy namlik bo’yicha turi, grunt nisbiy namligigiga tuzatma (MQN
46-2008 asosida), ta’mirlash oralig’i davri davomiyligi, harakat jadalligi o’rtacha
yillik o’sishi, hisobiy yuk turi, yo’l iqlim mintaqasi raqami, harakat jadalligi bo’yicha
ma’lumotlarni berish usuli, qatlamlar qalinligini o’zgarishi alomati, hisoblash turi.
«Характеристики слоев конструкции» jadvalida har qaysi qatlam uchun
materiallar kodi, maksimal va minimal qalinligi, qalinlikni o’zgarish qadami, 1 sm
qalinlikdagi qatlamni qurish bahosi. Yo’l poyi tuprog’i
uchun faqatgina uning kodi
kiritiladi. Gruntlar va materiallar kodlari va xarakteristikalari CREDO katalogida
shaxmat.txt faylida joylashgan. Bu ma’lumotlardan «F3» tugmachasini bosib bazani
chaqirishimiz hisoblash jarayonida foydalanishimiz mumkin. Jadvalni to’lg’izishda
qatlamlar materiallarini belgilashning quyidagi tartibni saqlash tavsiya etiladi:
1 va 2 qatlam - har xil markadagi asfaltbetonlar (1 dan 29 gacha kodlar);
3 va 4 qatlamlar - chaqiqtosh, shag’al va boshqa organik yopishqoqlar bilan
ishlov berilgan materiallar (30 dan 33 gacha kodlar);
5 va 6 qatlamlar - chaqiqtosh, shag’al va boshqa noorganik yopishqoqlar bilan
ishlov berilgan materiallar (34 dan 49 gacha va 65 dan 199 gacha kodlar);
7 va 8 qatlamlar - qumlar, qum-shag’al qorishmasi (50 dan 64 gacha kodlar);
gruntlar - 200-299 kodlar.
Agar loyihalanayotgan yo’l to’shamasi tarkibida qatlamlar soni 9 tadan kam
bo’lgan xollarda ham yuqoridagi tavsiyalar mavjud qatlamlar uchun joriy etilishi
kerak. Tulg’izilmagan qatlamlar hisoblashlarda hisobga olinmaydi. Jadvaldan chiqib
ketayotganda asfaltbeton qatlamlarini xarakteristikasiga tuzatishlar kiritish zarurati
haqida surov paydo bo’ladi. Beriladigan javob bo’yicha
keyingi hisoblashlar davom
ettiriladi.
Agar «Oбщиe свидения» jadvalini to’lg’izganimizda transport oqimi haqida
ma’lumotlar ma’lum deb kiritgan bo’lsak, u хolda «Данные по нагрузке или
транспортному потоку» jadvalini tulg’izamiz. Agar ma’lumotlar noma’lum deb
kiritgan bo’lsak, u holda jadvalga hisobiy avtomobilga keltirilgan harakat jadalligini
yoki talab qilinadigan elastiklik modulini kiritamiz.
Hamma ma’lumotlar kiritilgach «Расчет дорожной одежды» punktini
faollashtirishmiz talab etiladi. Hisoblash ekranda diagramma ko’rinishida aks etadi.
Agar avtomatik o’zgartirish topshirilgan bo’lsa, qatlamlar qalinligining o’zgarishi
qatlam maksimal qalinligigacha yoki talab qilingan mustaxkamlik ko’rsatkichigacha
etguncha davom etadi. Mustahkamlik talablariga javob beruvchi xamma
variantlardan eng kam bahoga quriladigani tanlab olinadi.
Hisoblashlarni tugatib bo’lgach menyuning «Выход резултатов расчетов»
punktini faollashtirish natijasida ekranda boshlang’ich ma’lumotlarni va hisoblashlar
natijalarini ko’rishimiz, agar zarurat bo’lsa bosmaga chiqarishimiz mumkin.
38
Ruxsat etarli chuziluv egilishga mustaxkamlik ko’rsatkichlari quyidagi formula
buyicha aniqlaniladi:
P
u
=(E
ob
-E
tr
K
pr
)/(E
tr
K
pr
)
Yo’l poyi gruntlarini va bog’lanmagan yoki kam bog’langan materiallardan
iborat qatlamlarni surilishga mustaхkamligini aniqlash quyidagi tenglik orqali
aniqlaniladi:
P
s
=(T
dop
/K
pr
-T
a
)/(T
dop
/K
pr
)
Yaxlit qatlamlar chuzilishga mustaxkamligini
hisoblashda mustaxkamlik
ko’rsatkichlari quyidagi formula yordamida aniqlaniladi:
P
r
=(R
ri
/K
pr
-R
max
)/(R
ri
/K
pr
)
Mustaxkamlik ko’rsatkichining salbiy miqdori shuni ko’rsatadiki, mazkur
hisoblash turi bo’yicha mustaxkamlik shartlari bajarilmayapti va bu xolatda yo’l
to’shamasiga tuzatma kiritish yoki o’zgartirish zarur. Bu esa bir yoki bir necha
qatlam qalinligini oshirish yoki boshqa mustaxkamroq materialdan qatlam tanlash
bilan amalga oshirilishi mumkin. Yo’l to’shamasi tuzilmasi yo’l uzunligi bo’yicha
bitta yoki bir necha ko’rinishda bo’lishi mumkin. Bu xaqda boshqa tizimlarga
ma’lumotlarni o’zatish uchun «Koнструкция праектируемой дорожной одежды»
punktini
faollashtirganimizdan
keyin
ekranda
aks
etadigan
«Описание
праектируемой дорожной одежды» jadvalini to’lg’izish zarurdir. Yo’l
to’shamasining har qaysi qatlami uchun jadvalga quyidagilar kiritiladi: qatlam
qalinligi, materiali,
kengaytirish qiymati, yotqizish yon qiyaligi, pastki va ustki
qatlam uchun ko’ndalang nishablik. Yo’l to’shamasi avtomobil yo’lining eng muhim
tashkil qiluvchi elementlaridan hisoblanib, uning holati ma’lum bir darajada harakat
tezligi va xavfsizligiga ta’sir qiladi. Zamonaviy yo’l to’shamasi murakkab
muhandislik tuzilmasi hisoblanib, bir nechta turli xil fizik-mexanik xususiyatlarga
ega bo’lgan yo’l qurilish materiallaridan iborat qatlamlardan tashkil topadi.
To’shamalarini loyihalash ikki bosqichda bajariladi –
tuzilmani tanlash va
