26
10-rasm. CAD_CREDO kichik tizimi ishchi muhiti
11-rasm. CAD_CREDO kichik tizimida loyiha echimini baholash
Nazorat savollari
1. CREDO kompleks dasturi haqida qanday tassavurga egasiz?
2. CREDO kompleks dasturining bajaradigan imkoniyatlari haqida nima
tushunchaga egasiz?
3. Kompleks dastur qanday tuzilishga ega?
4. CREDO kompleks dasturidan foydalanib avtomatlashgan loyihalash
texnologiyasi haqida qanday tushunchaga egasiz?
27
4-MA’RUZA.
Mavzu – Joyning raqamli modeli (JRM) turlari va ularni tuzish
Reja
1. Joyning raqamli modelining asosiy turlari.
2. Joyning raqamli modelidan yo’lning raqamli modeliga o’tish.
3. Joy relefi raqamli modelini tuzish texnologiyasi.
4. CREDO-MIX tizimi va unda joyning raqamli modelini tuzish.
Tayanch so’zlari: CREDO dasturi, tizimlar, raqamli model, loyihalash tizimi,
avtomatik loyihalash tizimi.
Avtomobil yo’llarini avtomatlashgan loyihalashda joy to’g’risidagi
asosiy
axborotlar manbai bo’lib joyning raqamli modeli xizmat qiladi. Ularni ishlab chiqish
va keyinchalik yo’llarni loyihalashda qo’llash odatdagi texnologiya bo’yicha
stereomodellardan va topografik rejalardan foydalanib zaruriy ma’lumotlarni olishga
nisbatan solishtirganda o’n barobar kam sarf xarajat va mexnat talab qiladi.
Joyning raqamli modeli tashkiliy qismlari qo’yidagilar hisoblanadi:
-joy relefi raqamli modeli, vaziyat raqamli modeli,
joyning geologik va
gidrogeologik raqamli modeli, joyda ekologik o’lchamlarni taqsimlash raqamli
modeli va boshqalar. Joyning raqamli
modeli tartibli ravishda, tartibsiz ravishda va
statistik bo’lishi mumkin.
CREDO kompleks dasturida (CREDO-TER) relef raqamli modeli (RRM),
vaziyat (VRM) va geologik raqamli modellar (GRM) ishlatiladi. RRM no’qtalar,
tuzilish chiziqlari va relef konturi (tashqi kurinishi) asosida shakllanadi. Bunda
uchburchaklardan
tashkil topgan tarmoq tuziladi, buni yordamida rejadagi ma’lum
koordinatalar bilan no’qtalar balandlik belgisi hisoblanishi mumkin, belgilangan
yunalish bo’yicha er uski yuzasi
qirqimi tuzilishi mumkin, gorizantallar yordamida
relefni aks ettirish va yon qiyaliklar shartli tasviri aks ettirilishi mumkin.
Bunda qaysiki uch no’qtasi ma’lum koordinatlar X, U, Z hisoblangan har qaysi
uchburchak ichki yuzasi yoki kesishayotgan tuzilish chiziqlari orasidagi yuza tekislik
hosil qiladi deb faraz qilinadi. Bu tekislik tenglamasi matritsa shaklida qo’yidagi
kurinishda bo’ladi:
X -X
1
Y -Y
1
Z -Z
1
X
2
-X
1
Y
2
-Y
1
Z
2
-Z
1
= 0
X
3
-X
1
Y
3
-Y
1
Z
3
-Z
1
Matritsani qaytadan qurish natijasida Z balandlik belgisini aniqlash uchun
rejadagi uning X va U koordinatalari orqali botsliqlik xosil qilamiz:
Z = AX + BY + C
Joy vaziyati raqamli modeli ob’ektlar yig’indisidan tashkil topadi. JVR modeli
holati va o’lchamlari no’qtalarda berilgan bo’ladi,
kurinishi esa shartli belgilar,
konturlar, chiziqlar yordamida aks ettiriladi. JVRM qurilish turi va xarakteri
bo’yicha maydonli, chiziqli va no’qta-no’qtali ob’ektlardan iborat bo’ladi.
28
12-rasm. Joy relefi raqamli modeli elementlari
JRM tuzish uchun asos X, Y, Z koordinatali no’qtalar
maydoni
hisoblanadi. Bularni interaktiv grafik apparat yordamida qayta ishlash yo’li bilan
no’qtali, maydonli va chiziqli ob’ektlar quriladi, relefning matematik modeli tuziladi.
13- rasm. No’qta belgisini hisoblash sxemasi
JRM ni hosil qilish uchun ma’lumotlar quyidagi usullardan birida shakllanishi
mumkin:
-taxeometrik tasvir, rejali balandlikni asoslash, CREDO-dat
kichik tizimida chiziqli
qidirish materiallarini qayta ishlash jarayonida maxsus yoki matnli redaktorlarda
ma’lumotlarni kiritishda;
-CREDO-Dat tizimida elektron registratorlar bilan ma’lumotlarni qayta ishlashda;
-aero va kosmik tasvirlarni stereofotogrammetrik qayta ishlashda (VNIMI, SPTB
tizimlarida);
29
-kartografik materiallarni digitalizatsiyasida GRAFIT-SPTB boshqa tizimlardan
foydalanib);
-skanerda olingan tasvirni vektorlashtirish va digitalizatsiya qilishda (ROSKVIT
tizimi);
-CREDO PRO tizimlarida loyixalash natijalarini kiritishda (import qilishda);
-klaviaturada ma’lumotlarni bevosita kiritishda.
14- rasm. Relef raqamli modeli turlari
«CREDO» kompleks dasturi paketi 8 ta ishchi o’rindan iborat bo’lib, dasturni
ishga tushiradigan HASP klyuchb asosiy kompyuterga o’rnatiladi va qolgan 7 ta
kompyuter tarmoq asosida o’lanadi. Buning uchun tarmoq
hosil qilish moslamalari
kerak bo’ladi. CREDO dasturini o’rnatish uchun asosiy kompyuter kamida Pentium
III, 1000/OZU 128 Mb/20/32 Mb SVGA bo’lishi kerak. Qolgan kompyuterlar
Pentium III-400/ OZU 128 Mb bo’lsa ham bo’ladi.
Nazorat savollari
1. CREDO kompleks dasturi tizimiga qanday kichik tizimlar kiradi?
1. CREDO kompleks dasturi qanday imkoniyatlarga ega?
2. Kompleks dasturi kichik tizimlar bir-biriga qanday o’zaro bog’lanadi?
3. Joy raqamli modeli deganda nimani tushunasiz?
4. Joy raqamli modelining qanday turlarini bilasiz?
5. Joy raqamli modelini tuzishda ishlar ketma ketligi qanday?
6. CREDO-TER tizimi qanday vazifani bajaradi?
7. Joyning raqamli modelini tuzish uchun ma’lumotlar
manbaini qanday
tuplaymiz?
8. Loyihaning raqamli modelini tuzish CREDO-MIX tizimida qanday amalga
oshiriladi?
