O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Download 8,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	76/652
Sana	11.07.2024
Hajmi	8,58 Mb.
	#267370

1 ... 72 73 74 75 76 77 78 79 ... 652

Bog'liq
IQTISODIYOT NAZARIYASI

Asosiy tayanch tushunchalar

Xulosalar:

1. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bir xilda va tekis kechmay, uni turli
bosqichlarga ajratish mumkin. Mazkur bosqichlarni bilishda tarixiy-formatsion,
madaniylashish (tsivilizatsiya) darajasi, texnika va texnologik taraqqiyot darajasi,
iqtisodiy tizimlarning o’zgarishi kabi jihatlar bo’yicha yondashuvlar mavjud.
2. Iqtisodiy tizim har bir davrda va makonda amal qilayotgan iqtisodiy
munosabatlar – iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari, xo’jalik mexanizmi va iqtisodiy
muassasalar majmuasini o’z ichiga oladi. Iqtisodiyot nazariyasida ko’pincha iqtisodiy
tizim tushunchasini ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan bog’lab,
shu asosda dunyodagi mamlakatlar iqtisodiyoti an’anaviy iqtisodiyot, ma’muriy-
buyruqbozlik iqtisodiyoti va bozor iqtisodiyoti tizimlariga ajratiladi.
3.
Mulkchilik munosabatlari – shaxsiy, jamoa va davlat manfaatlarini o’zida
ifoda etib, ishlab chiqarish omillari va natijalaridan foydalanish borasida kishilar,
jamoalar, tarmoqlar, hududlar va davlat o’rtasidagi munosabatlar majmuasidir.
4. Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni moddiy va ma’naviy
ne’matlarni o’zlashtirish borasidagi iqtisodiy munosabatlarni o’zida aks etadi. Agar
mulkchilikning iqtisodiy mazmuni u yoki bu ob’ektni o’zlashtirish va foydalanish
borasida sub’ektlar o’rtasidagi munosabatlarni bildirsa, mulkchilikning huquqiy
mazmuni sub’ektning ob’ektga nisbatan bo’lgan munosabatini aks ettiradi.
5. Mulkni davlat tasarrufdan chiqarish va xususiylashtirish – korxonalar ustav
fondida davlat ulushining qisqarishi, ularning investitsion jozibadorligini oshirish va
xorijiy investorlarni xususiylashtirish jarayoniga jalb etishni kengaytirishga
qaratilgan kompleks dasturdan iborat jarayondir.
Asosiy tayanch tushunchalar:

Ishlab chiqarish usuli – ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish

munosabatlari birligi hamda o’zaro ta’siri.
Ishlab chiqaruvchi kuchlar – ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida kishilar bilan
tabiat o’rtasidagi bog’lanishni amalga oshiruvchi shaxsiy va texnik-buyumlashgan
unsurlar tizimi (ishchi kuchi va ishlab chiqarish vositalari).
Ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar – hayotiy ne’matlarni ishlab chiqarish,
taqsimlash, ayirboshlash va is’temol qilish jarayonida kishilar o’rtasida vujudga
keladigan munosabatlar.
Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya – ishlab chiqarish usuli bilan jamiyat ustqurmasi
majmui.
Ishlab chiqarishning texnologik usuli – mehnat vositalari, materiallar,
texnologiya, energiya, axborotlar va ishlab chiqarishni tashkil etish majmui.
Oddiy kooperatsiya – bir xil ishni yoki xizmat vazifasini bajaruvchi
xodimlarning eng oddiy shaklidagi uyushmasi.
Manufaktura – mehnat taqsimotiga asoslangan, lekin mashina hali mavjud
bo’lmagan sharoitdagi kooperatsiya.
Yirik mashinalashgan ishlab chiqarish – mehnat taqsimoti hamda mashinali
mehnatga asoslangan kooperatsiya.

76
Iqtisodiy tizim – mavjud iqtisodiy munosabatlar majmuasining iqtisodiyotni
tashkil qilish shakllari, xo’jalik mexanizmi va iqtisodiy muassasalar bilan
birgalikdagi tizimi.
Mulkchilik munosabatlari – mulkka egalik qilish, undan foydalanish, uni
o’zlashtirish va tasarruf etish jarayonida vujudga keladigan munosabatlar.
Mulkdan foydalanish – mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki
ijtimoiy hayotda qo’llanilishi, ya’ni uning nafli jihatlarining bevosita iste’mol
qilinishi.
Mulkni tasarruf etish – mol-mulk taqdirini mustaqil hal qilish.
Mulkka egalik qilish – mulkdorlik huquqining uning egasi qo’lida saqlanib
turishi va yaratilgan moddiy boyliklarni o’zlashtirishning iqtisodiy shakli.
Mulk ob’ektlari – mulkka aylangan barcha boylik turlari.
Mulk sub’ektlari – mulk ob’ektini o’zlashtirishda qatnashuvchilar, mulkiy
munosabatlar ishtirokchilari.
Xususiylashtirish – mulkka egalik qilish huquqining davlatdan xususiy va
boshqa shaxslarga o’tishi.
Davlat tassarrufidan chiqarish – mulkni davlat hisobidan chiqarilib, boshqa
nodavlat mulk shakllarining vujudga keltirilishi.

Download 8,58 Mb.

1 ... 72 73 74 75 76 77 78 79 ... 652

Download 8,58 Mb.

Pdf ko'rish