89
Pulning kelib chiqishi va muomalada bo’lishi metall pullar bilan bog’liq
bo’lganligi sababli dastlab pulning metallistik nazariyasi vujudga kelgan. Uning asosiy
mohiyati pulni nodir metallar (oltin va kumush) bilan ayniylashtirish orqali namoyon
bo’lgan.
Pulning metallistik nazariyasining rivojlanishida merkantilistik maktab
namoyandalarining qarashlari muhim o’rin tutadi. Ular pulning
qadr-qimmatini oltin
va kumushning tabiiy xossalarida deb bilib, uning tovar mazmunini tan olganlar.
Biroq, pulni nodir metallar bilan ayniylashtirish ularning mohiyati va iqtisodiyotdagi
roliga noto’g’ri baho berish hamda pul fetishizmining rivojlanishiga olib keldi.
Pulning nominalistik nazariyasi tarafdorlari metallistik nazariyaga
qarshi chiqib,
pullarning tovar tabiati hamda ular ichki qiymatini zarurligining o’zini inkor etadilar.
Nominalistlar pulga shartli belgi sifatida qarab, ularning nodir metallar bilan
aloqadorligini rad qiladilar.
Nominalistik nazariya tarafdorlarining qarashlari o’rta asrlarda to’la
qiymatga
ega bo’lmagan metall tangalarning muomalaga chiqarilishi bilan paydo bo’ldi. Ba’zi
bir namoyandalar pullar – davlat hokimiyatining mahsuli, shunga ko’ra faqat
davlatgina pullarning qiymatini belgilashi mumkin, degan fikrlarni ilgari surdilar. XX
asrning
boshlarida, oltin standartning tan olinmasligi, uning bekor qilinishi bilan,
nominalistik nazariya yanada rivojlandi.
Pulning miqdoriy nazariyasi –
bu muomaladagi pul miqdori, tovar narxlari
darajasi hamda pullarning qiymati o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni izohlashga
asoslangan iqtisodiy ta’limotdir. Uning mohiyati muomaladagi pul miqdori narxlar va
pul qiymati darajasining mutanosib ravishda o’zgarishining dastlabki sababidir, degan
qoidadan iborat.
Pulning mohiyatini to’laroq tushunish uchun uning quyidagi
