|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti
|
| bet | 2/3 | | Sana | 27.02.2022 | | Hajmi | 0.94 Mb. | | #18167 |
Bog'liq ABDUSHUKUROVA SHohista TMOM QQdocx, )Эълон, 5, 1111, Abduxalilov Jamshid psixologiya, Dinshunoslik ma\'ruza doc, 9-maruza matni, Barchinoy2, 15-21, 1-mavzu.Morfemikavauningbirligihaqida (3)MODDANING TO’RTINCHI HOLATI
Plazma (yun. plasma — shakllangan) — toʻliq yoki kisman ionlashgan va har bir elementar hajmdagi elektron va ionlarning yigʻindi zaryadi nolga teng boʻlgan gaz. Suyuqlikning gaz holatiga oʻtishi bugʻlanish, qattiq jismning gaz holatigaoʻtishi sublimatsiya deb ataladi. Har qanday jism kuchli qizdirish natijasida gaz holatiga oʻtadi. Agar temperatura yanada oshirilsa, issiqlik energiyasi taʼsirida molekulalarning ionlarga ajralish jarayoni boshlanadi. Gazning ionlanishi turli vositalar yordamida, mas, yoritish, elektronlar yoki boshqa zarralar bilan bombardimon qilish natijasida ham sodir boʻlishi mumkin. Plazma hajm birligidagi ionlashgan atomlar sonining shu hajm birligidagi barcha atomlar soniga nisbati plazmaning ionlanish darajasi a deyiladi. a ning qiymatiga qarab zaif, kuchli va toʻla ionlashgan plazma boʻladi. Kosmos va Yer sharoitlarida, hozirgi zamon texnikasida plazma holatidagi modda gʻoyat katta rol oʻynaydi.
Gazlardan tok oʻtish hodisalari, yaʼni gazlardagi razryadlar, yashin, uchqun, elektr yoyi kabi hodisalar plazma bilan bogʻliq. Yer atmosferasining yuqori qatlami Quyosh va boshqa kosmik omillar taʼsirida zaif ionlashgan plazma boʻlib, ular quyosh shamoli kurinishida Yer magnitosferasi va ionosferasini tashkil qiladi. Quyosh va yuqori temperaturali yulduzlar toʻla ionlashgan plazma dan iborat. Plazma zichligi (1 sm dagi elektron yoki ionlar soni) quyidagi qiymatlarga ega boʻladi: galaktik fazoda p ~ 10 , quyosh shamolida p ~ 10 , qattiq jismlarda p - 1022 [6].
Umumiy holda plazmani tashkil etuvchi elektronlar, ionlar va neytral atomlarning oʻrtacha kinetik energiyalari birbiridan farq qilishi mumkin. Bunday termodinamik muvozanatsiz holatdagi plazmaga noizotermik plazma deb ataladi. Mas, gaz razryadli plazmada har bir elektronning oʻrtacha kinetik energiyasi ionnikiga qaraganda unlab marotaba katta boʻladi. Plazmaning muvozanatsiz holati razryad tokining energiyasi hisobiga saqlanib turishi mumkin.
Plazma xossalari
Plazma – neytral gaz xossalaridan farq qiladigan bir qator maxsus xossalarga egadir. Bu xossalar uni moddaning to‟rtinchi agregat holati deb qarashga asos bo’ladi. Neytral gaz molekulalari orasidagi ta‟sirdan farqli ravishda, plazmadagi zarralarning o’zaro ta’siri kulon tortishish va itarish kuchlari bilan harakt erlanadi.
Plazma zarralari, ayniqsa elektronlar elektr maydoni ta‟sirida engil ko‟chadi. Elektr va magnit maydonlari plazmaga juda kuchli ta‟sir qilib, hajmiy zaryadlar va toklarni vujudga keltiradi.Elektr o‟tkazuvchanlik hususiyatiga ko‟ra, plazma metallarga o‟xshab ketadi, ya‟ni yaxshi elektr o‟tkazuvchidir. Metallardan farqli ravishda esa temperatura ortishi bilan plazmaning elektr o’tkazuvchanligi yaxshilashadi.
|
| |
