Ish joylarini uskunalash va jihozlash

66 
texnologik va tashkiliy qurol - asbob va jihozlar bilan to‘la, belgilangan 
ishlab chiqarish topshiriqlarini o‘z vaqtida, samarali va sifatli qilib 
bajarish uchun yetarli miqdorda ta’minlash tushuniladi. 
Mehnatni yengillashtirish va uning samaradorligini oshirish uchun 
ish joylarini uskunalash va jihozlash: 

ishlab chiqarish operatsiyalarini texnologik jarayon va mehnatni 
tashkil etish kartalariga muvofiq jihozlashning barcha zarur elementlari 
bilan ta’min etishga; 

jihozlash elementlarining texnologik operatsiyalar xarakteriga 
funksional jihatdan mos kelishiga; 

barcha jihozlash elementlaridan foydalanish tavsiflarining sifatli 
va ishonchli bo‘lishiga; 

ish uskunalarini oson va tez ishlatishga; 

mehnatning samarali uslublari va usullarini ta’minlashga; 

ish usullarini mumkin qadar jihozlardan, mashinalardan 
to‘xtatmay foydalangan holda amalga oshirishga; 

mehnat jarayonlarining sog‘lom va xavfsizlik sharoitini 
ta’minlashga; 

ijrochini 
jismoniy 
jihatdan 
og‘ir 
keladigan 
mehnat 
operatsiyalaridan imkoniyati boricha xalos qilishiga; 

mehnat jarayonining uzluksizligini ta’minlash kabilarga rioya 
qilinishiga qaratilgan bo‘lishi lozim. 
Ish joylarini jihozlash bo‘yicha olib boriladigan tashkiliy ishlarda 
mazkur talablarga rioya qilinishi ishning yoki xizmatning sifati, 
ijrochining mehnat samardorligi yuqori bo‘lishini ta’minlaydi.
Ish joylarini uskunlash va jihozlashning mohiyatini aniqlab olish 
uchun, avallo, quyidagi umumiy tushunchalarni bilish kerak: 
1.Tashkiliy jihozlar. Bunda ish joyida bajariladigan mehnat 
operatsiyalarining uzluksiz davom etishini, samaradorligini, sifatli va 
qulayligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan tashkiliy jihozlar tushuniladi. 
2.Texnologik asbob-jihozlar. Bunda ish joyidagi shunday zarur 
texnologik operatsiyalarni samarali va sifatli qilib bajarish ana shu 
vositalar yordamida ta’minlanadi. 
Asosiy uskunalarga jihozlar, agregatlar, mashinalar (muhim ish 
joyidagi), masofadan turib boshqarish pultlari, avtomatik liniyalar va 
h.k. lar kiradi. Uskunalar asosan ishlab chiqarish topshiriqlarini eng 
samarali bajarishni ta’minlash nuqtai nazaridan tanlanadi. Bundan 

67 
tashqari, uskunalar sanitariya va gigiena, xavfsizlik texnikasi va 
erganomika talablariga ham javob berishi lozim. 
Yordamchi 
uskunalarga 
transportyorlar, 
aravachalar, 
yuk 
ko‘taradigan har xil moslamalar va ish joyi doirasida ko‘chirib yurishni 
osonlashtirishga mo‘ljallangan boshqa asboblar kiradi.
Yordamchi uskunalar ish qulayligini, mehnatning tejab-tergab 
sarflanishini ta’minlashi, ishchi ishlab chiqarish operatsiyalarini 
bajarishda ortiqcha zo‘r berishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak. 
Tashkiliy asbob va jihozlarga har xil moslamalar, instrumentlar, 
yordamchi 
instrumentlar, 
yordamchi 
materiallar 
va 
hujjatlar 
saqlanadigan jihozlar, ishlab chiqarish mebeli, signal va aloqa vositalari, 
ihota va saqlanish qurilmalari, ishlab chiqarish inter’eri kiradi. Tashkiliy 
asbob-jihozlar, ishlab chiqarish maydonlaridan oqilona foydalanilgan 
holda, o‘z funksional vazifalariga muvofiq bo‘lishi, shu bilan birga 
tuzilishi va gabariti (ko‘lami) bilan ergonomik talablarga javob berishi, 
kishining antropometrik xususiyatlarini hisobga olishi kerak. 
Texnologik asbob-jihozlarga moslamalar va instrumentlar (qirqish, 
tekshirish, o‘lchash asboblari va yordamchi qurollar) kiradi. Moslamalar 
tuzilishi jihatidan ishlash uchun qulay bo‘lishi, jismoniy kuchning 
tejalanishini, mehnat predmetlarini o‘rnatish, chiqarish, birkitish va 
bo‘shatish oson bo‘lishini, shovqin va vibratsiya bo‘lmasligini 
ta’minlashi lozim. 
Ko‘p dastgohchi xodimlarning ish joylari yordamchi ishchilarni 
chaqirib olishga imkon beradigan signalizatsiya vositalari bilan 
jihozlanishi kerak. Signalizatsiya qurilmasi xizmat ko‘rsatadigan ish 
joylarining soniga qarab yakka (individual) yoki guruhli bo‘lishi 
mumkin. Ko‘p dastgohli ish sharoitida individual signalizatsiya bo‘lgani 
yaxshi. 
Signalizatsiya-signal berish usuliga qarab ovozli, vizual va vizual-
ovozli bo‘ladi. Masalan, to‘qimachilik ishxonalarida shovqin ko‘p 
bo‘lganligi sababli, odatda, bayroqchalar, rangli doiralar va signal 
chiroqlari yordamida vizual signalizatsiya ishlatiladi. 
Mashinalarda uni boshqarayotgan xodimga texnologik jarayon 
qanday o‘tayotgani haqida signal berib turadigan moslamalar borligi, 
ayniqsa, ko‘p jihozli ishda mashinalarga xizmat ko‘rsatishni ancha 
osonlashtiradi. Hozirgi titib-yumshatish agregatlaridagi qorishtirib 
ta’minlagichlar, masalan, ishchiga paxta yuborish yoki to‘xtatish 
kerakligini xabar qiladigan yorug‘lik signalizatsiyasi bilan jihozlangan 
bo‘ladi. Mashinalarda ularni to‘xtatish haqida xabar beruvchi 

68 
signalizatsiya borligi ko‘p stanokchiga ancha mashinalarga xizmat 
ko‘rsatganida ham marshrut ish uslubiga nisbatan to‘g‘ri kelish 
tanaffuslarini ancha kamaytirib, qorovullash uslubini ishlatish imkonini 
beradi. 
Konstruktorlar jihozlarda ularga xodimlar tomonidan xizmat 
ko‘rsatishni, ularni ta’mirlashni va sozlashni yengillashtiradigan har xil 
moslamalar bo‘lishini nazarda tutishlari kerak. Mashinalarning organlari 
oddiy va qulay tuzilgan, ortiqcha harakat, kuch va yurish talab 
etmaydigan qilib joylashtirilgan bo‘lishi lozim. Masalan, mashinaga bir - 
biridan katta oraliqdagi bir nechta joyda xizmat ko‘rsatish talab 
qilinadigan bo‘lsa, uni to‘xtatish yoki yurgizib yuborish imkoniyati ham 
ko‘p yo‘l bosib o‘tmaydigan bir nechta joyda bo‘lishi kerak. Masalan, 
ishga tushirish qurilmalari to‘quv jihozlarida peshto‘siq tomonda ham, 
ortto‘siq tomonda ham bo‘lishi zarur. 
Ko‘p stanokchilar xizmat ko‘rstadigan mashinalar, ayrim 
mexanizmlar sinib qolishi yoki sifatsiz mahsulot chiqishining oldini 
oladigan moslama va mexanizmalr bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. 
Ayniqsa, xodim ko‘p jihozlarga xizmat ko‘rsatganda ularning har birida 
jarayonni uzluksiz kuzatib bora olmaydi, shuning uchun faol kuzatish 
zaruriyati minimumgacha kamaytirilishi kerak. Shu maqsadda, masalan, 
pilik mashinalarida o‘z-o‘zini to‘xtatgichlar ishlatiladi. Yoki pilik 
mashinalarida avtomatik to‘xtatgich bo‘lmasa, pilik uzilganda 
tayyorlangan matolarda chala to‘qilish sodir bo‘lishi va pilikchining 
xizmat ko‘rsatish imkoniyati cheklanib qolishi mumkin. 
Sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoiti ish jarayonlarini xavfsizlik 
texnikasi vositalari (to‘siqlari va h.k.), kerakli yoritish priborlari, 
ventilyasiya va shu kabilar bilan jihozlashni talab qiladi. Bino ichidagi 
havoning toza bo‘lishi ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatish 
korxonalarida xodimlarning salomatligi uchun ham, texnologik 
jarayonning normal o‘tishi uchun ham muhim ahamiyatga ega. 
Ish joylarida xodimning faoliyat ko‘rsatish jarayonida zo‘riqishni 
kamaytiradigan moslamalar bo‘lishi kerak. Balandlikdagi xom 
ashyolarga yoki mashina qismlariga qo‘l yetishi, ortiqcha yoki qiyin 
harakatlar qilishni bartaraf etish uchun ishlovchi oyog‘i tagiga 
qo‘yiladigan panjara tagliklar, xom ashyolar qo‘yadigan tokchalar yoki 
javonlar; o‘tirish balandligini to‘g‘rilash uchun buralib ko‘tariladigan 
stullar, ish zonasi, ko‘chma stullar yoki rolikli o‘rindiqlar, tirsak 
qo‘yadigan suyanchiqlar va shu kabi moslamalar bo‘lishi zarur. 

69 
Shunday qilib, ish joylarini eng mukammal mehnat vositalari bilan 
qurollantirish mehnat unumdorligini muttasil o‘stirib, ishlab chiqarish 
yoki xizmat ko‘rsatish samaradorligini oshirib, mahsulot va xizmat 
sifatini yaxshilab, tannarxini pasaytira borishning eng muhim 
shartlaridan biridir.

Download 1.97 Mb.