77
та аҳамиятга эга. Масалан, тўп улоқтиришда, ғовлар оша югуришда
ва ҳ.к.
Машғулот циклида эгилувчанликни тарбиялаш учун қўллани-
ладиган методлар нисбатан ўзгаради. Тайёргарлик даврининг би-
ринчи босқичида кўпроқ бўғимлардаги пассив (суст) ҳаракатчнлик,
иккинчи босқичда фаол, мусобақа даврида ҳам пассив, ҳам фаол
ҳаракатчанлик ривожлантирилади.
Агар чўзилтириш машқлари машғулотлардан
олиб ташланса,
бўғимладаги ҳаракатчанлик ёмонлашади, шунинг учун чўзилтириш
машқлари билан бутун йил давомида уларнинг меъёрларини ўзгар-
тириб турган ҳолда шуғулланиш лозим. Масалан, икки ойлик та-
наффус бўғимлардаги ҳаракатчанликни 10‒12% га ёмонлаштиради.
Эгилувчанликни машқ қилдиришда барча асасий бўғимларнинг ҳа-
ракатчанлигига таъсир қилувчи кенг доирадаги машқлардан фойда-
ланиш зарур, чунки машғулотларда бир бўғимлар ҳаракатчанлиги-
нинг бошқаларига ижобий кўчиши кузатилмайди.
Эгилувчанлик мушак кучи билан оптимал нисбатларда бўлиши
керак. Бўғимларни ўраб турувчи мушакларнинг етарлича ривож-
ланмаганлиги уларнинг ўта ҳаракатчанлигига ҳамда инсон танаси
статистикасининг ўзгаришига олиб келиши мумкин.
Анатомик ва амалий нуқтаи назардан, олдинги эгилишда тос-
сон бўғимларидаги катта ҳаракатчанлик ва орқага эгилишда камроқ
ҳаракатчанлик мақсадга мувофиқдир.
Нисбатан кам шиддатли машқлар узоқ вақт таъсир кўрсатган
шароитларда чўзилтириш машқларининг самараси кўпроқ бўлади.
Тадқиқотларнинг кўрсатишича, чўзилтириш машқларини кунига
икки марта бажариш мақсадга мувофиқ.
Эгилувчанликни сақлаб қолиш учун уларни камроқ
бажариш
мумкин.
Куч машқларини чўзилтириш машқлари билан уйғунлашти-
риш эгилувчанликнинг ҳар томонлама ривожланишига ёрдам бера-
ди: фаол ва пассив эгилувчанлик кўрсаткичлари ўсади, улар ўрта-
сидаги фарқлар камаяди.
Айнан шундай иш режимини ҳамма ихтисосдаги спортчиларга
махсус машқларда намоён дўладиган фаол эгилувчанликни оши-
риш учун тавсия этиш мумкин.
Агар фақат куч машқлари бажарилса, мушакларнинг чўзилув-
чанлик қобилияти, аксинча, мушакларни мунтазам равишда чўзил-
78
тириб бориш (кучли қисқаришлар бўлмаганда) уларни бўшаштириб
қўяди. Шунинг учун машғулот давомида эгилувчанлик машқлари-
нинг куч машқлари билан тез-тез алмашлаб турилишига алоҳида
эътибор қаратиш лозим.
Бундай методика нафақат
малакали атлетлар билан, балки ўс-
мирлар билан ҳам ишлаганда, куч ва эгилувчанликнинг бир вақтда
оширилишини таъминлайди.
Эгилувчанликни ривожлантириш учун ҳар хил усуллардан
фойдаланилади:
1.
Чўзилиш шиддатини оширувчи пружинасимон такрорий ҳа-
ракатларнинг қўлланилиши.
2.
Ҳаракатларни, имкон қадар, каттароқ амплитудада бажариш.
3. Қайсидир тана аъзосининг ҳаракат инерциясидан фойдала-
ниш.
4. Қўшимча ташқи
таянчдан фойдаланиш, гимнастика девор-
часи таёқчасидан қўллар ёки бирон-бир тана аъзоси билан ушлаб
олиш, кейинчалик, бир тана аъзосини бошқаси томонга тортиш.
5.
Шеригининг фаол ёрдамидан фойдаланиш.
Эгилувчанликни ривожлантиришда турли чўзилиш машқлари-
нинг қуйидагича нисбатига риоя қилган маъқул: 40% фаол, 40%
суст ва 20% статик машқлар. Аммо шундай қонуният бор: ёш қан-
чалик кичик бўлса, жами машқларнинг кўпроқ қисмини фаол, кам-
роқ қисмини эса статик машқлар ташкил этиши керак.
Эгилувчанликни ривожлантирувчи фаолиятни куч қобилиятла-
рини ривожлантириш билан уйғунлаштириш зарур. Бу ҳолатда тар-
кибида қўшимча оғирликларни қўллаб бажариладиган машқлари
бўлган машғулотлар кўпроқ самара беради, бунда улар катталиги
чўзилаётган мушакларнинг куч имкониятлари даражасининг 50%
қисмидан юқори бўлмаслиги лозим. Оғирлик катталиги ҳаракат фа-
олияти хусусиятига боғлиқ. Силтаниш машқларидан фойдаланган-
да 1 – 3 кг оғирлик етарли бўлади, мажбурлаб чўзилиш машқлари-
ни бажарганда эса бу кўрсаткични бирмунча кўтариш керак.
Бўшашиш ва мушак зўриқишларини пасайтириш учун рухиятга
таъсир кўрсатувчи усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
