O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus vazirligi ta'lim vazirligi Navoiy viloyat kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirsh hududiy boshqarmasi Navbahor suv xo’jaligi va melioratsiya kolleji




Download 2.56 Mb.
bet80/88
Sana13.10.2022
Hajmi2.56 Mb.
#27190
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   88
Bog'liq
Suv hisobi yangi
Sherzodbek 2-lab, 1-mustaqil ish.docx Nafisa elektronika, fizika 8 sinf dars ishlanma, Feruza Qosimova Avesto kitobi (1), Elektron biznes, Kompyuterni tashkil etish Mustaqil ish-1 Marjona, 10 ta farq top, AVTOMOBIL VA DVIGITELLARGA TEXNIK XIZMAT KORSATISH, TAMIRLASDH, New Microsoft Word Document, Labaratoriya 4, 63-maktab talabnoma spartakiyada, wepik-sifatning-maieno-turlari-zbek-tilida-taqdim-etis-ucun-sarlava-20231116135432YhQo, Bipolyar tranzistorning, 82907823
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA.
Kasb kodi va nomi: 4.64.02.05– Suv tejovchi texnologiyalarga xizmat ko’rsatish texnigi
O‘quv amaliyoti nomi: Suv hisobini yuritish suv o`lchash qurilmalari va asboblari.
Amaliy mashg‘ulot № 1 Suv o‘lchash kurilmalari va texnologiyalarning afzalliklari



Bajariladigan ishlar mazmuni

Rasm ko‘rinishi (chizma, eskiz).

O‘quvchilar bajaradigan ishlar ketma-ketligi

1

Ba’zan kanallarda suv sathining eng katta va eng kichik qiymatlarini belgilashuchun qulay bo‘lgan U-52 suv sathi ko‘rsatkichidan keng foydanilad







Maksimal va minimal suv sathlarini o‘lchaydigan maxsus reykalar uzunligi2 m, diametri 5 sm ga teng quvur bo‘lib, ular qoziqqa mustahkam o‘rnatiladi.

2

Ko‘pincha suv resurslarini boshqarish – bu suvni imkon darajasida kerakli vaqtda va kerakli miqdorda kerakli nuqtaga yetkazishdan iborat, degan sodda tushuncha

suv resurslari boshqaruvda alohida, o‘ziga xos resurs bo‘lib, ularning xossalari suvga bo‘ladigan har qanday ta’sirlar yoki undagi o‘zgarishlar

3

Suvning oqish tezligini o‘lchash yoki aniqlashda qoMlaniladi-
gan usullardan yana biri qalqima





Suv yuzasi qalqimalari, yoki qisqacha, yuza qalqimalar suv
betida oqib boradi.

2 –Mavzu Suv o‘lchash va suv xisobini yuritish


Reja
1 Suv o‘lchash xisobini yuritish
2 Interpolatsion-gidravlik modelining afzalligi
3 Oqimning o‘rtacha tezligi xisobini aniqlash
Suv o‘lchash suv xisobini yuritish va suv sarfining interpolatsion-gidravlik modelining analitik usulga nisbatan afzalligi shundaki, suv sarfi ushbu model bo‘yicha aniqlanganda tezlik tikliklari sonini qisqartirishda yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar yo‘qoladi. Masalan, bu usulni amaliyotda qo‘llaganda daryo kengligi bo‘yicha tezlik to‘qqizta tiklik o‘rnigauchtada o‘lchanganda qo‘yilgan xatolik 1,6 foizdan oshmagan. Agar daryo o‘zanining buzulishlari bo‘lmasa, oqimning ko‘ndalang kesimi (F) faqat suv
sathiga bog‘liq bo‘lib, suv sarfi esa o‘rtacha tezlikka (ϑo‘rt) bog‘liq bo‘lib qoladi.Oqimning o‘rtacha tezligi ko‘ndalang kesimdagi bir nuqtada o‘lchangan tezlik bilan yoki tezlik tiklikdagi o‘rtacha tezlik bilan bog‘liqligi avvaldan ma’lum va ularga reprezentativ tezlik deb nom berilgan.Reprezentativ tezlik sifatida ko‘ndalang kesimdagi maksimal tezlik yoki eng chuqur tiklikning 0,2h nuqtasidagi tezlik qabul qilinadi. Avval nuqtali usulda o‘lchangan ma’lumotlar bo‘yicha bog‘lanish tuziladi: ‘ = ʄ( ) . Bularegressiya tenglamasi ko‘rinishida ifodalanadi:‘ = + ‘ = + .Daryoning ko‘ndalang kesimidagi minimal tezlik ϑmax joylanish holatini o‘zgartirib turadi, shu tufayli ϑo‘r= f(ϑmax) bog‘lanish bo‘lmaydi, xatoligi 15% gaetadi.Kanallarda ko‘ndalang kesimning prizma shaklidaligi va o‘zaning o‘zgarmasligi sababli o‘rtacha tezlikni (ϑo‘rt) topish uchun bitta reprezentativ tiklikdan foydalansa bo‘ladi. A.A.Osirovich va V.P.Ragunovichlar bu tiklik kanallarning 0,2V (kanal kengligining yarmi) masofasida joylashgan deb hisoblashadi. Suv oqimining o‘rtacha tezligi (ϑo‘rt) bilan 0,5V da o‘lchangan tezlik
o‘rtasidagi xatolik 2-3% dan oshmaydi. Daryo va kanallarda o‘rtacha tezlikni tezkor usulda o‘lchash uchun integrator GR - 101 yoki M.I.Biritskiy ishlab chiqqan shtangaga bir necha mikrovertushkalar o‘rnatiladi.Suv satxi balandligini aniqlash. Agar suv sarfini o‘lchash vaqtida suv sathining o‘zgarishi 10 sm dan kichik bo‘lsa (Nb-Nox=∆N), hisob suv sathi sifatida ishni boshlashdan oldingi va ish tamom bo‘lgandan keyingi kuzatilgan suv sathlarining o‘rtacha qiymati qabul qilinadi.
Agarda ∆N > 10 sm bo‘lsa, u holda hisob suv sathi quyidagi ifoda bilananiqlanadi:= ∙ ∙ ∙ ∙u erda: N1, N2,...Nn-har bir vertikalda tezlikni o‘lchash vaqtida kuzatilgan suv sathi, q1, q2,...,qn- elementar suv sarflari; bl, b2,..., bn - vertikallar orasidagi kengliklar.Grafik usulda suv sarfini hisoblash vaqtida bajariladigan ishlar quyidagi tartibda olib boriladi:

Masalan, bu usulni amaliyotda qo‘llaganda daryo kengligi bo‘yicha tezlik to‘qqizta tiklik o‘rnigauchtada o‘lchanganda qo‘yilgan xatolik 1,6 foizdan oshmagan. Agar daryo o‘zanining buzulishlari bo‘lmasa, oqimning ko‘ndalang kesimi (F) faqat suv


sathiga bog‘liq bo‘lib, suv sarfi esa o‘rtacha tezlikka (ϑo‘rt) bog‘liq bo‘lib qoladi

YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA.


Kasb kodi va nomi: 4.64.02.05– Suv tejovchi texnologiyalarga xizmat ko’rsatish texnigi
O‘quv amaliyoti nomi: Suv hisobini yuritish suv o`lchash qurilmalari va asboblari.
Amaliy mashg‘ulot № 2 Suv o‘lchash va suv xisobini yuritish



Bajariladigan ishlar mazmuni

Rasm ko‘rinishi (chizma, eskiz).

O‘quvchilar bajaradigan ishlar ketma-ketligi

1

Suv o‘lchash suv xisobini yuritish va suv sarfining interpolatsion-gidravlik modelining analitik usulga nisbatan afzalligi shundaki, suv sarfi ushbu model bo‘yicha aniqlangan



Maksimal va minimal suv sathlarini o‘lchaydigan maxsus reykalar uzunligi2 m, diametri 5 sm ga teng quvur bo‘lib, ular qoziqqa mustahkam o‘rnatiladi.

2

Agar daryo o‘zanining buzulishlari bo‘lmasa, oqimning ko‘ndalang kesimi (F) faqat suv
sathiga bog‘liq bo‘lib, suv sarfi esa o‘rtacha tezlikka (ϑo‘rt) bog‘liq bo‘lib qoladi

Daryo va kanallarda o‘rtacha tezlikni tezkor usulda o‘lchash uchun integrator GR - 101 yoki M.I.Biritskiy ishlab chiqqan shtangaga bir necha mikrovertushkalar o‘rnatiladi

3

Suvning oqish tezligini o‘lchash yoki aniqlashda qoMlaniladi-
gan usullardan yana biri qalqima





Suv yuzasi qalqimalari, yoki qisqacha, yuza qalqimalar suv
betida oqib boradi.

3 –Mavzu Suv sathini aniq o‘lchaydigan asboblar va qurilmalar


Reja
1 Suv sathini o‘lchaydigan asboblar
2 Suv rejimining hamma elementlari
3 Suv sarfi dala sharoitida gidrometrik asboblari
Suv sarfi kichik ariqlar, soylar, buloqlarda l/s, daryolar va kanallarda esa m3/so‘lcham birliklarida ifodalanadi, Q harfi bilan belgilanadi.
Suv sarfi har qanday daryoning gidrologik rejimini o‘rganishda eng asosiy ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Daryo o‘zanida bo‘ladigan hamma o‘zgarishlar unda harakatlanayotgan suvning miqdoriga bog‘liq. Shu bilan birga suv rejimining hamma elementlari ham suv sarfiga bog‘liq holda o‘zgaradi.Suv sarfi maxsus tashkil qilingan gidrometrik stvorlarda ma’lum reja asosida o‘lchab boriladi. Ana shunday o‘lchashlar natijasida uning o‘rtacha kunlik,o‘rtacha oylik, o‘rtacha yillik, o‘rtacha ko‘p yillik hamda eng yuqori va eng kichikqiymatlari aniqlanadi. Bu kattaliklar bir nom bilan xarakterli suv sarflari deb ataladi. Ma’lum vaqt davomidagi suv sarflarining o‘rtacha qiymatlari asosida daryodan shu vaqt ichida oqib o‘tgan suv miqdori oqim hajmi hisoblanadi.Suv sarfi dala sharoitida gidrometrik asboblar va turli usullar yordamida aniqlangan. Suv sarfini o‘lchash vaqtida qo‘llaniladigan usullar ikki guruxga ajratiladi:
Birinchi usul hajm usuli deyilib, suv sarfini aniq o‘lchash imkonini beradi. Bu usul ko‘proq daryolar, soylar va kanallarda suv sarfi 5-10 l/s dan oshmaganda ko‘proq qo‘llaniladi. Bu usulda suv sarfi-Q o‘lchov idishidagi suv hajmi - (W)ning va uni to‘ldirish uchun ketgan vaqt-(t)ra nisbati bilan aniqlanadi:Quyida ikkinchi guruh usullari ustida to‘xtalamiz:1.“Tezlik – maydon” usuli.
Bu usul daryo gidrometriyasida keng tarqalgan. Oqimning ko‘ndalang kesim maydoni chuqurlik o‘lchash natijalari asosida aniqlanadi. Jonli kesmaning ayrim nuqtalarida suvning oqish tezligi ko‘proq gidromertik vertushka yordamida, ayrim hollarda boshqa asboblar yoki po‘kaklar yordamida o‘lchanadi. Bu usulga suv sarfini jonli kesim maydoni va oqimning o‘rtacha oqish tezligini Shezi ifodasi bo‘yicha hisoblashga asoslangan uslub ham kiradi.
2. Suv sarfini gidrometrik novlar yoki tashlamalar yordamida aniqlash.
Suv sarfini o‘lchov qurilmalari yordamida aniqash usuli asosan kichik daryo va soylarda, nov va suv o‘tkazgichlarda, kanallar uchun mo‘ljallangan. Bundan tashqari, bu usuldan gidrouzellar orqali oqayotgan suv miqdorini aniqlashda ham foydalanish mumkin.
3. Aralashtirish usuli Aralashtirish usuli (ba’zi turlari: elektrolitik, issiqlik, kalorimetrik) oqish tezligi katta, unchalik chuqur bo‘lmagan va murakkab o‘zan tubi relefiga ega bo‘lgan tog‘ daryolarida qo‘llaniladi. Bu usulning muvaffaqiyatli qo‘llanish shartlaridan biri suv harakatining turbulent rejimida bo‘lishi va natijada suvga qo‘shiladigan tuzning yaxshi aralashishini ta’minlanishi kerak.
Suvning ko‘ndalang kesim maydoni chuqurlik o‘lchash natijalari asosida aniqlanadi. Jonli kesmaning ayrim nuqtalarida suvning oqish tezligi ko‘proq gidromertik vertushka yordamida, ayrim hollarda boshqa asboblar yoki po‘kaklar yordamida o‘lchanadi. Bu usulga suv sarfini jonli kesim maydoni va oqimning o‘rtacha oqish tezligini Shezi ifodasi bo‘yicha hisoblashga asoslangan uslub ham kiradi.
Ana shunday o‘lchashlar natijasida uning o‘rtacha kunlik,o‘rtacha oylik, o‘rtacha yillik, o‘rtacha ko‘p yillik hamda eng yuqori va eng kichikqiymatlari aniqlanadi. Bu kattaliklar bir nom bilan xarakterli suv sarflari deb ataladi. Ma’lum vaqt davomidagi suv sarflarining o‘rtacha qiymatlari asosida daryodan shu vaqt ichida oqib o‘tgan suv miqdori oqim hajmi hisoblanadi.Suv sarfi dala sharoitida gidrometrik asboblar va turli usullar yordamida aniqlangan. Suv sarfini o‘lchash vaqtida qo‘llaniladigan usullar ikki guruxga ajratiladi.


Download 2.56 Mb.
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   88




Download 2.56 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus vazirligi ta'lim vazirligi Navoiy viloyat kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirsh hududiy boshqarmasi Navbahor suv xo’jaligi va melioratsiya kolleji

Download 2.56 Mb.