360
22.2 Kraudfanding moliyalashtirish.
O‘zbekistonda keyingi 3-4
yil davomida, jumladan, iqtisodiy
islohotlarning yanada chuqurlashuvi,
eng avvalo, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik sektorining moliyalashtirish mexanizmlarini isloh
qilishni taqozo etmoqda. Shuningdek, kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikda muqobil moliyalashtirish
va ulardan foydalanishda
muammolarning mavjudligi ham uni isloh qilish zarurligini
ko‘rsatmoqda. Fikrimizcha, ushbu muammoni hal etishda jahonning
rivojlangan
mamlakatlarida
muqobil
moliyalashtirish
borasida
to‘plangan tajribalarni chuqur tahlil etish va ulardan O‘zbekistonda
foydalanish imkoniyatlarini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Shu
o‘rinda, AQSH, Yevropa Ittifoqi va Osiyo mamlakatlari tajribasini
o‘rganish va tahlil qilish alohida ahamiyatga ega.
Butun dunyoda investitsion resurslarga ega bo‘lish bilan bog‘liq
bo‘lgan murakkabliklarning oldini olish yoki ularni hal qilish
maqsadida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari
moliyalashtirishning muqobil manbalariga murojaat qilishga majbur
bo‘lishmoqdaki, ular, o‘z
navbatida, iqtisodiy taraqqiyotni
ta’minlashda tobora muhim rolni o‘ynamoqda . Ijtimoiy
tarmoqlarning keng tarqalishi bilan internet-texnologiya-larning
rivojlanishi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari uchun
yangi imkoniyatlarni ochmoqda. Ularni
moliyalashtirish sohasida
tarkibiy o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi, an’anaviy kreditlash bilan
taqqoslaganda, pul mablag‘larini tez, oddiy va shaffof jalb qilishga
imkon beradigan onlayn-instrumentlarga kirish imkonini bermoqda.
Ana shunday muhim muqobil moliyaviy instrumentlardan biri
kraudfanding hisoblanadi. Kapitalni jalb
qilishga ehtiyoj sezuvchi
tadbirkorlar, uni jalb qilish manbai bo‘lgan omonatchilar va
vositachilarning hamkorligiga kraudfanding deyiladi. Hozirgi paytda
butun dunyoda kraudfandingning bozor moliyaviy tizimi sifatida faol
shakllantirilishi sodir bo‘lmoqda.
Amalga oshirilgan xorijiy
tadqiqotlarda 2020 yilning o‘rtalariga kelib muqobil moliyalashtirish
manbalarining, shu jumladan, kraudfandingning kichik va o‘rta
korxonalarni moliyalashtirishda ahamiyatining keskin oshishini
tasdiqlovchi bashoratlar mavjud .
Kraudfanding salohiyatining sezilarli bo‘lganligi
uning rivojla-
nishi uchun tegishli muhitni yaratishni taqozo etadi . Ko‘plab
mamlakatlarda kraudfanding, bir vaqtning o‘zida shaffoflik
361
muammosini hal etish va investorlar manfaatlarini himoya qilish bilan
birgalikda, moliyalashtirish instrumentini joriy etish nuqtai-nazaridan,
tartibga soluvchi organlar tomonidan e’tiborni jalb qilmoqda.
Kraudfandingga nisbatan qiziqishning ortib borayotganligi yana shu
bilan
belgilanadiki, hukumatlar darajasida u yangi ish o‘rinlarini
yaratish va makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash usuli sifatida
qaralmoqda.
Kembrij universiteti qoshidagi “Muqobil moliyalashtirish markazi”
ma’lumotlariga ko‘ra 2013-2017 yillarda Amerika qit’asi muqobil
moliyalashtirish bozorining hajmi 10 barobardan ko‘proqqa ortgan,
ya’ni 4,6 mlrd. AQSH dollaridan 44,3 mlrd. AQSH dollariga yetgan
(22.2-rasm).
