• Tayanch so’z va iboralar
  • O'zbekiston respublikasi




    Download 3.23 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet17/64
    Sana13.05.2023
    Hajmi3.23 Mb.
    #59264
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   64
    Bog'liq
    transport vositalarida ishlatiladigan nometal materiallar
    guruh mustaqil ishlar ro\'yhati 2, 4 - kurs, Issiqlik elektr stansiyasi.pdf, Tarmoq xizmatlari, 8, Thin film 1, Заковат учун саволлар-01, 11, Oybegim mening (Oybekka hujum), Andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik texnologiyasi fakulteti iqtisodiyot yonalishi, 1 savol javobi, Mustaqil ish topshiriqlari, rentgen spektraskop, 202-, Mustaqil ta\'lim
    4-mavzu. 
    AVTOMOBILSOZLIKDA 
    ISHLATILADIGAN 
    REZINALAR 
    Reja: 
    1. Rezinalar haqida umumiy ma`lumotlar. 
    2. Kauchuk ishlab chiqarish. 
    3. Rezina materiallar olish. 
    4. Rezinaning fizikaviy-mexanikaviy xossalari. 
    5. Rezina materiallar xususiyatlarini harorat ta`sirida o’zgarishi. 
    6. Eskirish jarayonida rezinaning xususiyatlarini o’zgarishi. 
    7. Rezinalarning xususiyatlarini suyuqliklar ta`sirida o’zgarishi. 
    8. Avtomobil shinalarini ta`mirlash uchun materiallar. 
    Tayanch so’z va iboralar 
    Rezina. Tabiiy kauchuk. Suniy kauchuk. Vulkanizasiya. Yumshatgichlar. 
    Ebonit. Maxsus rezina-lar. Umumiy ishlarga mo`ljallangan rezinalar. Rezinaning 
    eskirishi. Rezinaning qattiqligi. Rezina komponentlari. Rezina-elimlar. 
    Rezinalar haqida umumiy ma’lumotlar. Rezina buyumlar xalq xo’jaligining 
    barcha sohalarida, ayniqsa, traktor va avtomobil sanoatida keng qo’llaniladi, chunki 
    rezinaning asosiy tarkibiy qismi hisoblangan kauchuk juda elastik bo’ladi. Rezina 
    juda kuchli (1000 foizgacha) deformatsiyalanishi mumkin, lekin yuklanish 
    olinganidan keyin rezina avvalgi holatiga deyarli butunlay qaytadi. Bundan tashqari, 
    rezinaning kimyoviy chidamliligi, yemirilishga qarshilik ko’rsatish qobiliyati yuqori, 
    yaxshi elektr izolyatsion xossalarga ega, zichligi uncha katta emas. Hozirgi zamon 
    avtomobillarida bir necha yuz xil rezina detallar mavjud. Ishlab chiqariladigan 
    kauchukning anchagina qismi (taxminan 60 foizi) avtotraktor texnikasi uchun 
    shinalar ishlab chiqarishga sarflanadi. 
    Har qanday rezinali materialning asosi kauchuk bo’lib, zamonaviy yengil 
    avtomobillarda 300 tagacha nomdagi umumiy soni 500-600 ta bo’lgan detallar (yuk 
    avtomobillarida esa 200 tadan 500 tagacha detali) rezinadan tayyorlangan bo’lib, bu 
    detallarni tayyorlash uchun 250-400 kg kauchuk, ya’ni 500-800 kg rezina materiallar 
    sarflanadi, 40 t yuk ko’tara oladigan MAN markali avtomobillarni faqatgina shinalari 
    4000 kg ni tashkil etadi. Avtomobillarda sarflanadigan rezina materiallarining 
    umumiy massasi avtomobil massasining 8-9 foizini tashkil etadi, shu bilan birga 
    avtomobilning umumiy tannarxini 10-40 foizini tashkil etadi, bundan ko’rinadiki 
    rezina qimmatbaho va kamyob materialdir. 
    Rezinadan texnikada keng ko’lamda foydalanishga sabab quyidagilardir: 
    - materialning yuqori elastiklik xususiyatiga egaligi (yuqori sifatli rezinalar uchun
    - cho’zilishdagi solishtirma uzayish 1000 foizga yetadi); 
    - yetarli darajada mustahkamlikka egaligi (rezinalarning eng yaxshi sortlarini
    - uzilishdagi mustahkamligi 40 MPa ga yetadi); 
    - gazni juda kam miqdorda o’tkazishi va suvni butunlay o’tkazmasligi; 
    - yuqori dielektrik xususiyatlari. 
    Yuqorida 
    sanab o’tilgan xususiyatlarga asoslangan holda rezinali 
    materiallardan turli xildagi rezinotexnik buyumlar: shinalar, bikr shlanglar, 
    amortizatorlar, tasmali uzatmalar, qistirmalar, salüniklar, muftalar, transport tasmalari 


    ishlab chiqariladi. Kabelü, o’tkazgich, elektr mashinalar va jihozlar ishlab chiqarishda 
    rezinalardan elektr izolyatsiyalovchi sifatida foydalaniladi. 
    Kauchuk ishlab chiqarish. Ilgari kauchukli o’simlik shirasidan olinadigan tabiiy 
    kauchuk (TK) dan foydalanilardi. Rezina ishlab chiqarish ko’payishi bilan kauchuk 
    yetishmay qoldi. Hozirgi paytda rezinalarning anchagina qismi neftni qayta ishlash 
    mahsulotlari hisoblangan, turli sintetik kauchuklar (SK) asosida tayyorlanadi. Ammo 
    dastlabki paytda sintetik kauchukdan olingan rezinalarning fizik-mexanik xossalari 
    tabiiy kauchukdan tayyorlangan rezinanikiga qaraganda yomon edi (mustahkamligi, 
    nisbiy cho’zilishi, yeyilishga va sovuqqa chidamliligi past edi). Lekin neft -kimyo 
    sanoatining yutuqlari tabiiy kauchukdan olingan rezinalardan ishlab chiqarish 
    imkonini beradi. 
    Kauchuk yuqori molekulyar birikma bo’lib, molekula massasi 100-500 mingga 
    teng (raqam molekula vodorod atomidan necha marta og’ir ekanligini ko’rsatadi). 
    Polimerning katta uzun molekulasi yumaloqlanishga harakat qiladi, lekin bunga 
    molekulalarning o’zaro ta’sir kuchi qarshilik ko’rsatadi. Shuning uchun ham kauchuk 
    juda elastik bo’ladi. 
    Tabiiy kauchuk (TK) Braziliyada o’sadigan geveya daraxtining kauchuk 
    tashuvchilari (shirasi)dan olinadi. Iqlim sharoitiga ko’ra mamlakatimizda geveya 
    daraxtini o’stirish mumkin emas, boshqa tarkibdagi kauchuk tashuvchilari bo’lgan 
    o’simliklar ishlab chiqarish ahamiyatiga ega emas. Shuning uchun mamlakatimizda 
    rezina sanoatining xom ashyosi sifatida sintetik kauchuklardan foydalaniladi. SK 
    ning vatani sobiq ittifoqdir. 1932 yilda dunyoda birinchi marta S.V.Lebedev uslubiga 
    asosan zavod sharoitida butadienli SK sintez qilingan, bu kauchuk uchta xarf bilan 
    markalanadi-SKB. SKB o’zining sifati bo’yicha tabiiy kauchukdan anchagina 
    yomon, shuning uchun uni boshqa SK lar siqib chiqarmoqda. O’tgan asrning 60-
    yillari boshlarida stereoregulyatorli butadienli kauchuk SKD (divinildi) ishlab 
    chiqarildi. Bu kauchuklar elastikligi bo’yicha TK lardan qolishmaydi, yeyilishga va 
    sovuq ta’siriga chidamliligiga ko’ra TK lardan yaxshiroq. 
    Stereoregulyatorli SK lardan eng istiqboliligi izorenli kauchuk SKI (masalan, 
    SKI-3) dir. Uning formulasi, xossalari TK niki bilan bir xil bo’lganligi uchun uni 
    to’la almashtira oladi. 
    Avtomobillarning 
    rezinali 
    detallarini 
    tayyorlashda 
    monomerlarni 
    polimerizatsiyalash mahsulotlaridan keng foydalaniladi. 
    Istiqbolli universal SK larga butilkauchuk-izobutilenni-izopren bilan 
    sopolimeri kiradi. Bu material avtomobil kamerlarini ishlab chiqarishdagi eng yaxshi 
    materiallardandir (u yuqori gaz o’tkazmaslik xususiyatiga ega). 
    Hozirda 200 turdan ortiq SK lar mavjud. Kauchuklarning asosiy xususiyatlari 
    va ishlatilish sohasi to’g’risida ma’lumotlar 3.1-jadvalda keltirilgan. 

    Download 3.23 Mb.
    1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   64




    Download 3.23 Mb.
    Pdf ko'rish