-mavzu. TRANSPORT VOSITALARIDA ISHLATILADIGAN SINTETIK  YELIMLAR VA JIHOZLASH MATERIALLARI.  Reja

Yelimli birikmalardan foydalaniladigan sohalar muntazam kengayib bormoqda. 
Bunga sabab shuki, ular payvand va boshqa birikmalarga nisbatan qator afzalliklarga 
ega, chunonchi, ular bilan turli xil materiallarni biriktirish mumkin, bunda buyum 
konstruktsiyaning massasi kamayadi, atmosfera ta’sirlariga chidamli. Bundan 
tashqari yelimlar biriktirish texnologiyasiga juda oddiy. Sanoatda ishlab 
chiqariladigan yelimlar bilan materiallar, qotishmalar, shisha keramika, plastmassa, 
yog’och va boshqa ko’pgina materiallarni biriktirish mumkin. Yelimli birikmalardan 
foydalanilganda mablag’ va mehnat sarfi ancha kamayadi, konstruktsiyani 
korroziyaga chidamliligi ortadi, birikmalardagi zo’riqish kamayadi.
Avtomobilsozlikda yelimlardan dastlab shovqinni izolyatsiyalovchi va salonni 
bezash materiallarini yopishtirishdagina foydalanilgan. Bunda asosan tabiiy kauchuk 
va bitum asosidagi yelim va germetiklardan foydalanilgan. XX asrning 60-yillarida 
esa tormoz kalodkalarini yopishtirishda fenolli yelimlardan foydalanila boshlandi. 
Zamonaviy avtomobillar ishlab chiqarila boshlanishi natijasida avtomobilsozlikda 
yelim va germetiklardan foydalanish sezilarli darajada ortdi. Avotomobil sanoati 
uchun maxsus 15 nomlanishdagi yelimlar va 10 nomlanishdagi germetiklar ishlab 
chiqarila boshlandi. Hozirgi kunga kelib yelim va germetiklarning assortimenti 
yanada kengaydi. So’nggi yangiliklardan biri avtomobillarni saloniga o’rnatiladigan 
orqani ko’rish ko’zgusini avtomobilning old oynasiga yopishtirishda akril 
yelimlardan foydalanishdir. 
Elimlar yordamida biriktirish quyidagi afzalliklarga ega: 
- xususiyatlari, elastiklik moduli va qalinligidan har xil bo’lgan turli 
materiallardan tayyorlangan buyumlarni biriktirish mumkin; juda yupqa listlarni ham 
biriktirish mumkin (yupqa listlarni boshqa usullarda biriktirilganda yuklanish 
kontsentratsiyasining yuqoriligi tufayli detal ishdan chiqishi mumkin); 
- boshqa usullar asosida tayyorlash mumkin bo’lmagan murakkab shaklli 
buyumlar tayyorlash mumkin; 
- konstruktsiyani kam xarajat qilgan holda va tezlik bilan yig’ish imkoniyati 
mavjudligi, shuning bilan bir paytda konstruktsiyaning bir necha elementlarini 
biriktirish mumkinligi; 
- yelim asosida hosil qilingan birikmalarning mustahkamligi bir qator hollarda 
boshqa usullarda hosil qilingan birikmalarning mustahkamligidan yuqori, tannarxi 
esa past bo’ladi; 
- yuklanish yelimli birkmalarda yuza bo’yicha teng taqsimlanadi, yuklanish 
kontsentratsiyasi minimal bo’ladi; 
- boltli va parchin mixli birikmalar o’rniga yelimli birikmalardan foydalanish 
konstruktsiya massasini kamaytiradi. 
Yelimlar qotganida biriktiriladigan sirtlarga yaxshi yopishadigan parda hosil 
qiluvchi moddadir. Yelim kompozitsiyasi tarkibiga asosiy yelimlovchi komponentdan 
tashqari qotirgichlar, qotishni tezlatgichlar, plastifikatorlar, to’ldirgichlar, erituvchilar 
(ishlatish oson bo’lishi uchun) kiradi. yelim, odatda, yuqori haroratda qotirgichlar 
ta’sirida qattiq holatga o’tadi. 
Yelimli birikmalarning ish harorati uncha yuqori emas kamdan-kam holda 350
0
C dan ortadi. Bu ularning asosiy kamchiligidir. Lekin 500
0
C va undan Yuqori 
haroratda ham ishlay oladigan yelim-tsementlar yaratilgan. Yelim tarkibidagi 
erituvchilar yelim qotganida bug’lanadi. Buning natijasida yelim kirishib, 
birikmalarning mustahkamligi pasayadi. Shuning uchun bug’lanmaydigan, balki 

parda bilan reaktsiyaga kirishadigan erituvchi qo’shilgan yelimning xossalari ancha 
yaxshi bo’ladi. To’ldirgichlar (kvarts changi, chinni changi, metall oksidlar) ham 
yelimning kirishishini kamaytiradi va ayni vaqtda pardaning mustahkamligini, 
issiqlik o’tkazuvchanligini oshiradi. Yangi polimer materiallardan foydalanilganda 
yelimli birikmalarga xos kamchiliklar bo’lmaydi hamda ular ishlatiladigan sohalar 
ko’payadi. 
Parda hosil qiluvchi asosiy modda turiga ko’ra barcha yelimlar tabiiy va sintetik 
yelimlarga bo’linadi. Tabiiy yelimlarga hayvonot yelimlari (kazein, allbumin, glyutin 
yelimlari) va o’simlik yelimlari (kraxmal, dekkstrin, tabiiy kauchuk, guttapercha 
asosida tayyorlangan yelimlar) kiradi. Ular texnikada kam ishlatiladi. 
Smolalar asosidagi yelimlar.
Sanoat miqiyosida ishlatiladigan yelimlar 
termoplastik yoki termoreaktiv sintetik smolalardan olinadi. Termoplastik yelimlar 
etilen, propilen, metilmetakrilat va hokazolar polimerlari asosida tayyorlanadi. Ular 
asosan kam Yuklanish tushadigan birikmalarda ishlatiladi. Kengroq tarqalgan 
termoreaktiv yelimlar (fenolformalüdegid, karbomid, epoksid yoki boshqa yelimlar) 
issiq holda va sovuqlayin qotadigan xillarga bo’linadi. Sovuqlayin qotadigan yelimlar 
xona haroratida qotadi. Ularga qotirgich bevosita ishlatish oldidan qo’shiladi. Qaynoq 
holda yelimlaganda, odatda, ancha mustahkam birikma hosil bo’ladi, yopishish 
jarayoni tezlashadi. Yelimlar asosiy xillarining tavsifi va ular yordamida hosil 
qilinadigan birikmalarning xossalari 5.1-jadvalda keltirilgan. 
Fenolformalüdegid smolalar asosidagi yelimlar. Fenolformalüdegid smolalar 
asosida olinadigan BF tipidagi yelimlar ancha keng tarqalgan. Yelimlab biriktirish 
ishlari 140-200
0
C haroratda bajariladi. Bunda biriktiriladigan Yuzalar 0,1-2 MPa (1-
200 kgk sm
2
) bosim ostida 0,5-1,0 soat tutib turiladi. Ularni metallarni o’zaro va 
plastmassalar bilan biriktirishda ishlatiladi. BF-6 yelimida plastifikatorlar ko’p 
bo’lganligi uchun ulardan gazlamalarni, terini o’zaro, shuningdek metallarga 
yopishtirishda foydalaniladi. BF tipidagi yelimlarning qovushoqligi 30-60 s oralig’ida 
bo’ladi. yelimning qurishidan keyin qoladigan quruq qoldiq yelimning massasiga 
nisbatan 10-20 foizni tashkil etadi. Ish harorati minus 60 dan 60
0
C gacha. Hosil 
qilingan birikmaning siljishga bo’lgan mustahkamligi 12-15 MPa ga yetadi. Bu 
smolalar asosida yanada issiqqa chidamliroq (ish harorati minus 60 dan 300
0
C 
gacha) VS yelimlari ishlab chiqariladi. Ta’mirlash ishlarida ulardan tormozlarning 
friktsion kolodkalari va tishlashish disklarining ustquymalarini yelimlab biriktirishda 
foydalaniladi (140-180
0
C gacha qizdirilganda qotadi). VS yelimlarining 
qovushoqligi 50-120 s, quruq qoldiq ulushi 20-30 foiz va siljishga bo’lgan 
mustahkamligi 17 MPa ni tashkil etadi. BF va VS yelimlari tayyor holda yetkazib 
beriladi. ¨piq idishda keltirilgan bunday yelimlarni xona haroratida 6-8 oy saqlash 
mumkin. 
Keyingi yillarda tormoz ustquymalarini po’lat kalodkalarga yopishtirish uchun 
GIPK 11-10 (ish harorati minus 40 dan 330
0
S), antifriktsion gazlamalarni metallarga 
yopishtirish uchun GIPK 11-12 (ish harorati minu 70 dan 280
0
C gacha) tipidagi 
fenolformal degid smola asosidagi yelimlar ishlab chiqarilmoqda. 
So’nggi yillarda fenolformal degid smolalar asosidagi yelimlarni epoksidli va 
poliuretanli yelimlar siqib chiqarmoqda. 
Epoksidli smolalar asosidagi yelimlar. Bu yelimlar sovuqlayin va qaynoq holda 
qotadigan turlarga bo’linadi va bu yelimlar asosida fizikaviy-mexanikaviy 
xususiyatlari juda yaxshi bo’lgan birikmalar hosil qilinadi. Epoksidli yelimlar asosida 

hosil qilingan birikmalar suv, moy va benzin ta`siriga chidamli bo’ladi. 
Avtomobillarni ta`mirlashda sovuqlayin qotadigan epoksidli yelimlardan nisbatan 
keng foydalaniladi. Epoksid kompozitsiyalar 1 dan 21 gacha raqam bilan 
ifodalanadigan tarkibda ishlab chiqariladi. 4, 13-16 va 19 raqamli tarkiblarning 
asosini ED-20 smolasi tashkil etadi, qolgan tarkiblarning asosini esa ED-16 smolasi 
tashkil etadi. Bu epoksidli kompozitsiyalarning tarkibida 10 foizdan 25 foizgacha 
plastifikator - dibutilftalat (20 va 21 raqamli tarkiblarda mos ravishda 60 va 50 foiz) 
bo’ladi. Bu kompozitsiyalar epoksidli smolaga 10-12 foiz qotirgich qo’shib 
tayyorlanadi. Qotirgich sifatida polietilenpoliamindan foydalaniladi. Epoksidli 
kompozitsiyalarga to’ldirgich sifatida alYuminiy kukuni, maydalangan slYuda, grafit, 
cho’yan kukuni, temir oksidi va gaz qurimidan foydalaniladi. 
Avtomobillar ishlab chiqarishda qaynoq holda qotadigan UP-5-207 epoksidli 
yelimdan keng foydalaniladi. Ularni eshiklarni ichki va tashqi panellarini, kapot va 
Yukxona qovurg’alarini biriktirishda ishlatiladi. Shuningdek epoksidli smolalar 
asosidagi yelimlardan tsilindrlar blokidagi, tsilindrlar kallagidagi, ilashish muftasi va 
uzatmalar qutisi karterlaridagi, moy va suv radiatorlaridagi, yonilg’i bakidagi darz 
ketgan joylarni va teshiklarni ta`mirlashda foydalaniladi. 
Qaynoq holda qotadigan yelimlar ishlatiladigan joyning o’zida 90-93 % epoksid 
smolaga 7-10 % qotirgich qo’shib tayyorlanadi. Tayyorlangan yelimni 1-2 soat ichida 
ishlatib Yuborish zarur, aks holda ular foydalanishga yaroqsiz bo’lib qoladi. Yelimli 
birikmalar uchun ruxsat etilgan haroratlar chegarasi 60-150
0
S. Xona haroratida 
qotadigan yelimlar yordamida mustahkam birikma hosil qilish uchun taxminan bir 
sutka kerak bo’ladi. Biriktirilgan detallarni bir-biriga bosmasa ham bo’ladi (ularning 
o’z massasi yetarli). 
6.1-jadval. Yelimlarning tavsifi va ishlatiladigan sohasi 
Markasi 
Asosi 
Biriktiriladigan 
materiallar 
Eng Yuqori 
harorat, 
0
S 
Birikmalar tavsifi 
BF-2 
BF-4 
BF-6 
BFR-2 
Fenolo-
formalü-
degid smola 
Metallar, 
qotish-
malar, 
keramika, 
plastmassalar, 
organik 
shisha, 
yog’och, 
gaz-
lamalar, 
teri, 
rezinalar 
80 
60 
200 
Suv, neft mahsulotlari 
ta’siriga chidamli, elektr 
izolya-tsiyalash xossalari 
yaxshi
VS-10T 
VS-350 
Fenolo-
formalü-
degid smola 
Qotishmalar, 
po’latlar, alYuminiy 
nikelü, 
rux, 
keramika, tekstolit 
200 300 
(qisqa mud-
datga (350
o
S 
gacha) 
Suv, neft mahsulotlari 
ta’siriga chidamli, elektr 
izolyatsiyalash xossalari 
yaxshi 
Öiakrin 
Poliefir-
akrilat 
Istalgan materiallar 
150 
Suv va atmosfera ta’siriga 
chidamliligi yomon 
VK-3 
VK-32 
VK-13M 
FRAM-30 
Fenol-
kauchuk 
Metallar, 
plastmassalar 
250-300 
Suv, neft mahsulotlari va 
erituvchilar 
ta’siriga 
chidamliligi yaxshi 
PU-2 
VK-5 
VK-11 
Poliuretan 
smola 
Metallar, 
plastmassalar, 
keramika 
200 
Suv va neft mahsu-lotlari 
ta’siriga chidamli 

K-17 
M-1,M-70 
Karbomid 
smola 
Yog’och 
80-100 
Suvga chidamliligi 
past 
VK-15M 
KT-30 
VKT-2 
K-30061 
(sovuqlayin 
qotadi) 
Kremniy-
organik 
birikma-lar 
Metallar, keramika, 
plastmassalar, rezina 
250-400 
Suv va neft mahsulotlari 
ta’siriga chidamli 
BÎV-1 
KËI-1 
Ë-4 
K-153 
VK-9 
(sovuqlayin 
qotadi) 
Epoksid 
smola 
Istalgan materiallar 
100 
125 
Mexanik mustahkamligi 
Yuqori, neft mahsulotlari, 
erituvchilar 
ta’siriga 
chidamli, 
elektr 
izo-
lyatsiyalash 
xossalari 
yaxshi 
VK-32M 
Epoksid 
P, PR 
(qaynoq 
holda 
qotadi) 
Epoksid 
smola 
Istalgan materiallar 
150 
mexanik xossalarini yaxshilash uchun qotirgich qo’shishdan oldin epoksid 
smolaga ko’pincha to’ldirgichlar (metall kukunlar, grafit, maydalangan slyuda, talük 
va boshqalar) qo’shiladi. Qo’shiladigan to’ldirgichning miqdori uzelning turi va 
ishlash sharoitiga bog’liq. To’ldirgichli va qotirgichli, qaynoq holda qotadigan 
epoksid smolalar asosida olingan birikmalarning mustahkamligi ancha yuqori 
bo’ladi. Qotish jarayoni 120-200
0
C haroratda 0,5-4,0 soat mobaynida kechadi. 
Poliuretan smola asosidagi yelimlar. Poliuretan smola asosidagi yelimlarning 
adgezion xususiyati yaxshi bo’lib, xona haroratida va qaynoq holda ishlatish 
mumkin. yelim tayyorlashda poliefir va poliizotsianatlarning gidroksillaridan 
foydalaniladi. Poliuretan smolalar asosidagi yelimlarni metall va nometall 
materiallarni 
yelimlashda 
ishlatiladi. 
Hosil 
qilingan 
birikmalar 
quyidagi 
xususiyatlarga ega bo’ladi: neft mahsulotlari ta`siriga chidamli, titrash va zarb 
ta`siriga mustahkamligi Yuqori, haroratni tezlik bilan o’zgarishiga chidamli. 
Poliuretan smola asosidagi yelimlar Vilad 11K-1, Vilad 13-2M, GPK 24-11, 
KLM-1, PU-2, VK-5, VK-11 kabi markalarda ishlab chiqariladi. Bu yelimlar asosida 
hosil qilingan birikmalarning siljishdagi mustahkamligi 3-20 MPa oralig’ida bo’ladi. 
Ularni minus 60 dan 200
0
S gacha ishlatish mumkin. yelimlarni 6 oygacha (ba`zi bir 
markalari 12 oygacha) muddatda saqlash mumkin.
Poliefirakrilatli yelimlar. Poliefirakrilatli yelimlar (masalan, tsiakrin)ning 
yopishtirish xossalari juda Yuqori bo’lib, u bilan istalgan materialni biriktirish 
mumkin. Xona haroratida bir daqiqada qotadi. Uning suvga chidamliligi past 
bo’lganligidan kam ishlatiladi. Fenolkauchuk asosida olingan, qaynoq holda 
qotadigan yelimlarni yopishtirish xossalari yaxshi. 130-200
0
S haroratda va 0,5-1,2 
MPa (5-12 kgk/sm
2
) bosim ostida 1-4 soat mobaynida qotadi. Xona haroratida 24 

soat, qizdirilganda esa 4 soat mobaynida qotadigan poliuretan asosida tayyorlangan 
yelimlar zaharliligi tufayli kam ishlatiladi. 
Polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari asosidagi yelimlar. Polivinilxlorid 
organik erituvchilarda yomon eriydi, shuning uchun ular plastizol deb ataluvchi 
plastifikatordagi pastasimon dispersiya ko’rinishida ishlatiladi. Plastizol tarkibida 
polivinilxloriddan tashqari stabilizatorlar, to’ldirgichlar, pigmentlar, adgezion 
qo’shilmalar va boshqa moddalar bo’ladi. Polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari 
asosidagi yelimlar D-1A, D-4A, D-7A, GIPK-133, PF-1A kabi markalarda ishlab 
chiqariladi. Bu yelimlar asosida hosil qilingan birikmalarning siljishdagi 
mustahkamligi 1,5-10 MPa oralig’ida bo’ladi. Ularni minus 60 dan 130
0
C gacha 
ishlatish mumkin. yelimlarni 1-3 oygacha muddatda saqlash mumkin. Ularni havo fil 
trlari qopqoqlarini quyishda, payvand choklarini jipslashda, moy fil trlari kartonli 
elementlarini yelimlashda, antikorrozion va shovqinga qarshi himoya vositasida 
ishlatiladi. Shuningdek polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari asosida 
avtomobillarni ta`mirlashda ishlatiladigan Mars, Feniks, MTS-1, PED-B kabi 
yelimlar ishlab chiqariladi. Ularni minus 40 dan 80
0
C gacha haroratlarda ishlatish 
mumkin. Ularni saqlash muddati 3 oydan 1 yilgacha. Bu yelimlardan asosan 
avtomobil salonlari va kabinalarini pardozlashda foydalaniladi. 
Yog’och buyumlarni biriktirish uchun yelimlar. Yog’och buyumlarni biriktirish 
uchun 
karbomid 
yelimlaridan 
foydalaniladi. 
Biriktirish 
qotirgichlaridan
foydalanilgan holda xona haroratida (16-24 soat) yoki bir oz qizdirib bajariladi. 
Biriktiriladigan detallar bir-biriga 0,05-0,5 MPa (0,5-5,0 kgk/sm
2
) bosim bilan 
siqilishi kerak. Kirishishni kamaytirish uchun to’ldirgichlar qo’shiladi. 
Yuqori haroratlarda ishlatiladigan yelimlar. Yuqori haroratlarda ham ishlay 
oladigan birikmalar hosil qilish uchun kremniyorganik birikmalar asosida 
tayyorlangan yelimlardan foydalaniladi. Ular ichida issiq holda ham, sovuqlayin ham 
qotadigan yelimlar bor (sovuqlayin qotadigan yelimlarning issiqqa chidamliligi past) 
VK-8, VK-15 yelimlari bilan hosil qilingan birikmalarni qisqa muddat 1000-1200
0
S 
gacha qizdirish mumkin. So’nggi yillarda epoksid yelimlar va pastalar keng tarqaldi. 
Ular yordamida istalgan materiallarni o’zaro va boshqa materialga mustahkam 
biriktiriladi. Ular bilan sovuqlayin ham, issiq holda ham biriktirish mumkin. 
Kauchuk asosidagi yelimlar. Rezinalarni o’zaro (masalan, avtomobil 
kameralarini ta’mirlashda), shuningdek rezinani shisha, metall, va boshqa 
materiallarga biriktirishda sovuqlayin qotadigan rezina yelimlaridan (VKR-15,16,17, 
KLM-1,4508 va boshqalar) foydalaniladi. Ular tabiiy yoki sintetik kauchuklarni 
organik erituvchilarda, ko’pincha «Galosha» benzinida (benzinning 80-120
0
C 
haroratlar oralig’ida qaynab bug’lanadigan tor fraktsiyasi) eritib tayyorlanadi. Xona 
haroratida yelimlab biriktirish uchun 24 soat kifoya. Lekin sovuqlayin yopishtirilgan 
birikmaning mustahkamligi, issiqqa chidamliligi past (60-80
0
C) bo’ladi (VKR-16,17 
yelimlarniki 150
0
C). Qaynoq holda vulkanizatsiya qilish jarayoni 140-150
0
C 
haroratda bajariladi. Bunda olinadigan birikmalarning mustahkamligi ko’pincha 
asosiy materialnikidan qolishmaydi. Vulkanizatsiya qilinmaydigan kauchukdan 
tayyorlangan buyumlarni po’latlar, alYuminiy, latunga mustahkam yopishtirish uchun 
qaynoq leykonat yelimidan foydalaniladi. Birikma 150
0
C gacha haroratda ishlay 
oladi. Tayyor yelimni 1,5 yil saqlash mumkin. Bu yelim elastik, neft mahsulotlari 
ta’siriga chidamli birikma hosil qiladi. 

O’z-o’zidan vulkanizatsiyalanadigan 88N va 88NP yelimlaridan amalda 
foydalanish 
qulay 
(elim 
tarkibida 
vulkanizatsiyalanishni 
tezlatgich 
va 
aktivlashtirgich bo’lgani sababli u xona haroratida bir sutka davomida 
vulkanizatsiyalanadi) olingan birikma ancha mustahkam chiqadi. Agar biriktirish 
yelimini 50
0
S gacha qizdirib bajarilsa, birikmaning mexanik mustahkamligi yanada 
ortadi. Neft mahsulotlari ta’siriga chidamaliligini pastligi bu yelimlarning 
kamchiligidir. Agar kremniyorganik kauchukdan olingan issiqqa chidamli rezinalarni 
metallarga biriktirish lozim bo’lsa, KT-25,KT-30 va boshqa yelimlarni ishlatish 
mumkin. Bu yelimlar kremniyorganik smolalar asosida tayyorlanadi, 200
0
C 
haroratgacha chidash beradi. 
Yelimlab biriktirish jarayoni sirtlarni ma’lum darajada tayyorlashni talab qiladi. 
Mustahkam birikma olish uchun sirtlar bir xil g’adir-budurlikka ega bo’lishi kerak. 
Buning uchun alYuminiy, qalay, keramika, chinni, rezina kartonga jilvir kog’oz bilan, 
qora metallar, qattiq qotishmalar, ba’zi plastmassalarga pitra bilan ishlov beriladi. 
Yog’och buyumlar egov bilan tozalanadi. Ba’zi metall va qotishmalar (alyuminiy, 
magniy, mis, xromlangan buyumlar) uchun sirtlarni kislota yoki ishqorli vannalarda 
xurushlashga va boshqa operatsiyalarni bajarishga to’g’ri keladi. Polietilen va ba’zi 
boshqa plastmassalardan tayyorlangan buyumlarga sulüfat kislota eritmasi bilan 
ishlov beriladi. Yopishtirishdan oldin detallar benzin, atseton, yuvish vositalari bilan 
yog’sizlantiriladi. Yelimlab biriktirilgan detallarni ta’mirlanayotganda ulardagi eski 
yelimni qirib tashlash zarur. 
Bo’yalgan sirtlar yuvish vositalari bilan yuviladi va jilvir qog’oz bilan 
ishqalanadi (kuch tushmaydigan konstruktsiyalar-ni sirtlari) yoki bo’yoq qatlami 
butunlay qirib tashlanadi. Tayyorlangan sirtga yelim, odatda, cho’tka bilan kamdan 
kam hollarda pulüverizator yoki shpatelü bilan yelim pastalari surtiladi. Bu jarayonni 
mexanizatsiyalashtirish uchun ko’pincha yelim surtadigan jihozlardan foydalaniladi. 
Hajmiy detallarga yelimlarni eletrostastik maydonda surtish qo’llanila boshlandi. 
Îdatda, biriktiriladigan sirtlar va yelim pardasining issiqdan chiziqli kengayish 
koeffitsenti turlicha bo’ladi. Shu sababli yelimni sirtga mumkin qadar yupqa qilib 
surtish zarur. Faqat shundagina birikma mustahkam chiqadi. Yelim pardasining 
qalinligi 0,25 mm dan oshmasligi kerak. 
Yopishqoq lentalardan foydalanish sohasi ancha kengaydi: ular izolyatsiyalarni 
ta’mirlashda, metallarning korroziyalanishdan saqlashda, sirtlarni bo’yash yoki 
galüvanik qoplamalar hosil qilishda ishlatiladi. Bundan tashqari, ular buyumlarni 
markalashda, o’rashda ham ishlatiladi. Lentalar qog’oz, tselofan, polietilen, lavsan, 
polivinilxloriddan tayyorlanadi va ularga yelim surtiladi. Ularning afzalligi shundaki 
ular deyarli barcha sirtlarga yaxshi yopishadi, yopishtirish uchun maxsus uskuna 
talab qilmaydi. Tayyor holda chiqariladi. 

Download 3.23 Mb.