6-mavzu. TRANSPORT VOSITALARIDA ISHLATILADIGAN SINTETIK
YELIMLAR VA JIHOZLASH MATERIALLARI.
Reja.
1. Elimlar haqida umumiy ma`lumot
2. Smolalar asosidagi yelimlar.
3. Kauchuk asosidagi yelimlar.
4. Qoplama materiallar.
5. Qistirma va zichlovchi materiallar.
6. Elektroizolyatsion materiallar.
7. Yog’och materiallari.
Tayanch so`z va iboralar
Elimlar. Yelim turlari. Fenolfomaldegid smolalar asosidagi yelimlar. Epoksidli
smolalar asosidagi yelimlar. Poliuretan smola asosidagi yelimlar. Poliefirakrilatli
yelimlar. Qoplama materiallar. Polivinilxloridli plenka materiallar. To`qima, qoplama
materiallar. Suniy teri. Avtomobil polini qoplash uchun materiallar. Qistirma va
zichlovchi materiallar. Elektroizolyasion materiallar. Yogoch materiallar.
Yelimli birikmalardan foydalaniladigan sohalar muntazam kengayib bormoqda.
Bunga sabab shuki, ular payvand va boshqa birikmalarga nisbatan qator afzalliklarga
ega, chunonchi, ular bilan turli xil materiallarni biriktirish mumkin, bunda buyum
konstruktsiyaning massasi kamayadi, atmosfera ta’sirlariga chidamli. Bundan
tashqari yelimlar biriktirish texnologiyasiga juda oddiy. Sanoatda ishlab
chiqariladigan yelimlar bilan materiallar, qotishmalar, shisha keramika, plastmassa,
yog’och va boshqa ko’pgina materiallarni biriktirish mumkin. Yelimli birikmalardan
foydalanilganda mablag’ va mehnat sarfi ancha kamayadi, konstruktsiyani
korroziyaga chidamliligi ortadi, birikmalardagi zo’riqish kamayadi.
Avtomobilsozlikda yelimlardan dastlab shovqinni izolyatsiyalovchi va salonni
bezash materiallarini yopishtirishdagina foydalanilgan. Bunda asosan tabiiy kauchuk
va bitum asosidagi yelim va germetiklardan foydalanilgan. XX asrning 60-yillarida
esa tormoz kalodkalarini yopishtirishda fenolli yelimlardan foydalanila boshlandi.
Zamonaviy avtomobillar ishlab chiqarila boshlanishi natijasida avtomobilsozlikda
yelim va germetiklardan foydalanish sezilarli darajada ortdi. Avotomobil sanoati
uchun maxsus 15 nomlanishdagi yelimlar va 10 nomlanishdagi germetiklar ishlab
chiqarila boshlandi. Hozirgi kunga kelib yelim va germetiklarning assortimenti
yanada kengaydi. So’nggi yangiliklardan biri avtomobillarni saloniga o’rnatiladigan
orqani ko’rish ko’zgusini avtomobilning old oynasiga yopishtirishda akril
yelimlardan foydalanishdir.
Elimlar yordamida biriktirish quyidagi afzalliklarga ega:
- xususiyatlari, elastiklik moduli va qalinligidan har xil bo’lgan turli
materiallardan tayyorlangan buyumlarni biriktirish mumkin; juda yupqa listlarni ham
biriktirish mumkin (yupqa listlarni boshqa usullarda biriktirilganda yuklanish
kontsentratsiyasining yuqoriligi tufayli detal ishdan chiqishi mumkin);
- boshqa usullar asosida tayyorlash mumkin bo’lmagan murakkab shaklli
buyumlar tayyorlash mumkin;
- konstruktsiyani kam xarajat qilgan holda va tezlik bilan yig’ish imkoniyati
mavjudligi, shuning bilan bir paytda konstruktsiyaning bir necha elementlarini
biriktirish mumkinligi;
- yelim asosida hosil qilingan birikmalarning mustahkamligi bir qator hollarda
boshqa usullarda hosil qilingan birikmalarning mustahkamligidan yuqori, tannarxi
esa past bo’ladi;
- yuklanish yelimli birkmalarda yuza bo’yicha teng taqsimlanadi, yuklanish
kontsentratsiyasi minimal bo’ladi;
- boltli va parchin mixli birikmalar o’rniga yelimli birikmalardan foydalanish
konstruktsiya massasini kamaytiradi.
Yelimlar qotganida biriktiriladigan sirtlarga yaxshi yopishadigan parda hosil
qiluvchi moddadir. Yelim kompozitsiyasi tarkibiga asosiy yelimlovchi komponentdan
tashqari qotirgichlar, qotishni tezlatgichlar, plastifikatorlar, to’ldirgichlar, erituvchilar
(ishlatish oson bo’lishi uchun) kiradi. yelim, odatda, yuqori haroratda qotirgichlar
ta’sirida qattiq holatga o’tadi.
Yelimli birikmalarning ish harorati uncha yuqori emas kamdan-kam holda 350
0
C dan ortadi. Bu ularning asosiy kamchiligidir. Lekin 500
0
C va undan Yuqori
haroratda ham ishlay oladigan yelim-tsementlar yaratilgan. Yelim tarkibidagi
erituvchilar yelim qotganida bug’lanadi. Buning natijasida yelim kirishib,
birikmalarning mustahkamligi pasayadi. Shuning uchun bug’lanmaydigan, balki
parda bilan reaktsiyaga kirishadigan erituvchi qo’shilgan yelimning xossalari ancha
yaxshi bo’ladi. To’ldirgichlar (kvarts changi, chinni changi, metall oksidlar) ham
yelimning kirishishini kamaytiradi va ayni vaqtda pardaning mustahkamligini,
issiqlik o’tkazuvchanligini oshiradi. Yangi polimer materiallardan foydalanilganda
yelimli birikmalarga xos kamchiliklar bo’lmaydi hamda ular ishlatiladigan sohalar
ko’payadi.
Parda hosil qiluvchi asosiy modda turiga ko’ra barcha yelimlar tabiiy va sintetik
yelimlarga bo’linadi. Tabiiy yelimlarga hayvonot yelimlari (kazein, allbumin, glyutin
yelimlari) va o’simlik yelimlari (kraxmal, dekkstrin, tabiiy kauchuk, guttapercha
asosida tayyorlangan yelimlar) kiradi. Ular texnikada kam ishlatiladi.
Smolalar asosidagi yelimlar.
Sanoat miqiyosida ishlatiladigan yelimlar
termoplastik yoki termoreaktiv sintetik smolalardan olinadi. Termoplastik yelimlar
etilen, propilen, metilmetakrilat va hokazolar polimerlari asosida tayyorlanadi. Ular
asosan kam Yuklanish tushadigan birikmalarda ishlatiladi. Kengroq tarqalgan
termoreaktiv yelimlar (fenolformalüdegid, karbomid, epoksid yoki boshqa yelimlar)
issiq holda va sovuqlayin qotadigan xillarga bo’linadi. Sovuqlayin qotadigan yelimlar
xona haroratida qotadi. Ularga qotirgich bevosita ishlatish oldidan qo’shiladi. Qaynoq
holda yelimlaganda, odatda, ancha mustahkam birikma hosil bo’ladi, yopishish
jarayoni tezlashadi. Yelimlar asosiy xillarining tavsifi va ular yordamida hosil
qilinadigan birikmalarning xossalari 5.1-jadvalda keltirilgan.
Fenolformalüdegid smolalar asosidagi yelimlar. Fenolformalüdegid smolalar
asosida olinadigan BF tipidagi yelimlar ancha keng tarqalgan. Yelimlab biriktirish
ishlari 140-200
0
C haroratda bajariladi. Bunda biriktiriladigan Yuzalar 0,1-2 MPa (1-
200 kgk sm
2
) bosim ostida 0,5-1,0 soat tutib turiladi. Ularni metallarni o’zaro va
plastmassalar bilan biriktirishda ishlatiladi. BF-6 yelimida plastifikatorlar ko’p
bo’lganligi uchun ulardan gazlamalarni, terini o’zaro, shuningdek metallarga
yopishtirishda foydalaniladi. BF tipidagi yelimlarning qovushoqligi 30-60 s oralig’ida
bo’ladi. yelimning qurishidan keyin qoladigan quruq qoldiq yelimning massasiga
nisbatan 10-20 foizni tashkil etadi. Ish harorati minus 60 dan 60
0
C gacha. Hosil
qilingan birikmaning siljishga bo’lgan mustahkamligi 12-15 MPa ga yetadi. Bu
smolalar asosida yanada issiqqa chidamliroq (ish harorati minus 60 dan 300
0
C
gacha) VS yelimlari ishlab chiqariladi. Ta’mirlash ishlarida ulardan tormozlarning
friktsion kolodkalari va tishlashish disklarining ustquymalarini yelimlab biriktirishda
foydalaniladi (140-180
0
C gacha qizdirilganda qotadi). VS yelimlarining
qovushoqligi 50-120 s, quruq qoldiq ulushi 20-30 foiz va siljishga bo’lgan
mustahkamligi 17 MPa ni tashkil etadi. BF va VS yelimlari tayyor holda yetkazib
beriladi. ¨piq idishda keltirilgan bunday yelimlarni xona haroratida 6-8 oy saqlash
mumkin.
Keyingi yillarda tormoz ustquymalarini po’lat kalodkalarga yopishtirish uchun
GIPK 11-10 (ish harorati minus 40 dan 330
0
S), antifriktsion gazlamalarni metallarga
yopishtirish uchun GIPK 11-12 (ish harorati minu 70 dan 280
0
C gacha) tipidagi
fenolformal degid smola asosidagi yelimlar ishlab chiqarilmoqda.
So’nggi yillarda fenolformal degid smolalar asosidagi yelimlarni epoksidli va
poliuretanli yelimlar siqib chiqarmoqda.
Epoksidli smolalar asosidagi yelimlar. Bu yelimlar sovuqlayin va qaynoq holda
qotadigan turlarga bo’linadi va bu yelimlar asosida fizikaviy-mexanikaviy
xususiyatlari juda yaxshi bo’lgan birikmalar hosil qilinadi. Epoksidli yelimlar asosida
hosil qilingan birikmalar suv, moy va benzin ta`siriga chidamli bo’ladi.
Avtomobillarni ta`mirlashda sovuqlayin qotadigan epoksidli yelimlardan nisbatan
keng foydalaniladi. Epoksid kompozitsiyalar 1 dan 21 gacha raqam bilan
ifodalanadigan tarkibda ishlab chiqariladi. 4, 13-16 va 19 raqamli tarkiblarning
asosini ED-20 smolasi tashkil etadi, qolgan tarkiblarning asosini esa ED-16 smolasi
tashkil etadi. Bu epoksidli kompozitsiyalarning tarkibida 10 foizdan 25 foizgacha
plastifikator - dibutilftalat (20 va 21 raqamli tarkiblarda mos ravishda 60 va 50 foiz)
bo’ladi. Bu kompozitsiyalar epoksidli smolaga 10-12 foiz qotirgich qo’shib
tayyorlanadi. Qotirgich sifatida polietilenpoliamindan foydalaniladi. Epoksidli
kompozitsiyalarga to’ldirgich sifatida alYuminiy kukuni, maydalangan slYuda, grafit,
cho’yan kukuni, temir oksidi va gaz qurimidan foydalaniladi.
Avtomobillar ishlab chiqarishda qaynoq holda qotadigan UP-5-207 epoksidli
yelimdan keng foydalaniladi. Ularni eshiklarni ichki va tashqi panellarini, kapot va
Yukxona qovurg’alarini biriktirishda ishlatiladi. Shuningdek epoksidli smolalar
asosidagi yelimlardan tsilindrlar blokidagi, tsilindrlar kallagidagi, ilashish muftasi va
uzatmalar qutisi karterlaridagi, moy va suv radiatorlaridagi, yonilg’i bakidagi darz
ketgan joylarni va teshiklarni ta`mirlashda foydalaniladi.
Qaynoq holda qotadigan yelimlar ishlatiladigan joyning o’zida 90-93 % epoksid
smolaga 7-10 % qotirgich qo’shib tayyorlanadi. Tayyorlangan yelimni 1-2 soat ichida
ishlatib Yuborish zarur, aks holda ular foydalanishga yaroqsiz bo’lib qoladi. Yelimli
birikmalar uchun ruxsat etilgan haroratlar chegarasi 60-150
0
S. Xona haroratida
qotadigan yelimlar yordamida mustahkam birikma hosil qilish uchun taxminan bir
sutka kerak bo’ladi. Biriktirilgan detallarni bir-biriga bosmasa ham bo’ladi (ularning
o’z massasi yetarli).
6.1-jadval. Yelimlarning tavsifi va ishlatiladigan sohasi
Markasi
Asosi
Biriktiriladigan
materiallar
Eng Yuqori
harorat,
0
S
Birikmalar tavsifi
BF-2
BF-4
BF-6
BFR-2
Fenolo-
formalü-
degid smola
Metallar,
qotish-
malar,
keramika,
plastmassalar,
organik
shisha,
yog’och,
gaz-
lamalar,
teri,
rezinalar
80
60
200
Suv, neft mahsulotlari
ta’siriga chidamli, elektr
izolya-tsiyalash xossalari
yaxshi
VS-10T
VS-350
Fenolo-
formalü-
degid smola
Qotishmalar,
po’latlar, alYuminiy
nikelü,
rux,
keramika, tekstolit
200 300
(qisqa mud-
datga (350
o
S
gacha)
Suv, neft mahsulotlari
ta’siriga chidamli, elektr
izolyatsiyalash xossalari
yaxshi
Öiakrin
Poliefir-
akrilat
Istalgan materiallar
150
Suv va atmosfera ta’siriga
chidamliligi yomon
VK-3
VK-32
VK-13M
FRAM-30
Fenol-
kauchuk
Metallar,
plastmassalar
250-300
Suv, neft mahsulotlari va
erituvchilar
ta’siriga
chidamliligi yaxshi
PU-2
VK-5
VK-11
Poliuretan
smola
Metallar,
plastmassalar,
keramika
200
Suv va neft mahsu-lotlari
ta’siriga chidamli
K-17
M-1,M-70
Karbomid
smola
Yog’och
80-100
Suvga chidamliligi
past
VK-15M
KT-30
VKT-2
K-30061
(sovuqlayin
qotadi)
Kremniy-
organik
birikma-lar
Metallar, keramika,
plastmassalar, rezina
250-400
Suv va neft mahsulotlari
ta’siriga chidamli
BÎV-1
KËI-1
Ë-4
K-153
VK-9
(sovuqlayin
qotadi)
Epoksid
smola
Istalgan materiallar
100
125
Mexanik mustahkamligi
Yuqori, neft mahsulotlari,
erituvchilar
ta’siriga
chidamli,
elektr
izo-
lyatsiyalash
xossalari
yaxshi
VK-32M
Epoksid
P, PR
(qaynoq
holda
qotadi)
Epoksid
smola
Istalgan materiallar
150
mexanik xossalarini yaxshilash uchun qotirgich qo’shishdan oldin epoksid
smolaga ko’pincha to’ldirgichlar (metall kukunlar, grafit, maydalangan slyuda, talük
va boshqalar) qo’shiladi. Qo’shiladigan to’ldirgichning miqdori uzelning turi va
ishlash sharoitiga bog’liq. To’ldirgichli va qotirgichli, qaynoq holda qotadigan
epoksid smolalar asosida olingan birikmalarning mustahkamligi ancha yuqori
bo’ladi. Qotish jarayoni 120-200
0
C haroratda 0,5-4,0 soat mobaynida kechadi.
Poliuretan smola asosidagi yelimlar. Poliuretan smola asosidagi yelimlarning
adgezion xususiyati yaxshi bo’lib, xona haroratida va qaynoq holda ishlatish
mumkin. yelim tayyorlashda poliefir va poliizotsianatlarning gidroksillaridan
foydalaniladi. Poliuretan smolalar asosidagi yelimlarni metall va nometall
materiallarni
yelimlashda
ishlatiladi.
Hosil
qilingan
birikmalar
quyidagi
xususiyatlarga ega bo’ladi: neft mahsulotlari ta`siriga chidamli, titrash va zarb
ta`siriga mustahkamligi Yuqori, haroratni tezlik bilan o’zgarishiga chidamli.
Poliuretan smola asosidagi yelimlar Vilad 11K-1, Vilad 13-2M, GPK 24-11,
KLM-1, PU-2, VK-5, VK-11 kabi markalarda ishlab chiqariladi. Bu yelimlar asosida
hosil qilingan birikmalarning siljishdagi mustahkamligi 3-20 MPa oralig’ida bo’ladi.
Ularni minus 60 dan 200
0
S gacha ishlatish mumkin. yelimlarni 6 oygacha (ba`zi bir
markalari 12 oygacha) muddatda saqlash mumkin.
Poliefirakrilatli yelimlar. Poliefirakrilatli yelimlar (masalan, tsiakrin)ning
yopishtirish xossalari juda Yuqori bo’lib, u bilan istalgan materialni biriktirish
mumkin. Xona haroratida bir daqiqada qotadi. Uning suvga chidamliligi past
bo’lganligidan kam ishlatiladi. Fenolkauchuk asosida olingan, qaynoq holda
qotadigan yelimlarni yopishtirish xossalari yaxshi. 130-200
0
S haroratda va 0,5-1,2
MPa (5-12 kgk/sm
2
) bosim ostida 1-4 soat mobaynida qotadi. Xona haroratida 24
soat, qizdirilganda esa 4 soat mobaynida qotadigan poliuretan asosida tayyorlangan
yelimlar zaharliligi tufayli kam ishlatiladi.
Polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari asosidagi yelimlar. Polivinilxlorid
organik erituvchilarda yomon eriydi, shuning uchun ular plastizol deb ataluvchi
plastifikatordagi pastasimon dispersiya ko’rinishida ishlatiladi. Plastizol tarkibida
polivinilxloriddan tashqari stabilizatorlar, to’ldirgichlar, pigmentlar, adgezion
qo’shilmalar va boshqa moddalar bo’ladi. Polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari
asosidagi yelimlar D-1A, D-4A, D-7A, GIPK-133, PF-1A kabi markalarda ishlab
chiqariladi. Bu yelimlar asosida hosil qilingan birikmalarning siljishdagi
mustahkamligi 1,5-10 MPa oralig’ida bo’ladi. Ularni minus 60 dan 130
0
C gacha
ishlatish mumkin. yelimlarni 1-3 oygacha muddatda saqlash mumkin. Ularni havo fil
trlari qopqoqlarini quyishda, payvand choklarini jipslashda, moy fil trlari kartonli
elementlarini yelimlashda, antikorrozion va shovqinga qarshi himoya vositasida
ishlatiladi. Shuningdek polivinilxlorid polimerlari va sopolimerlari asosida
avtomobillarni ta`mirlashda ishlatiladigan Mars, Feniks, MTS-1, PED-B kabi
yelimlar ishlab chiqariladi. Ularni minus 40 dan 80
0
C gacha haroratlarda ishlatish
mumkin. Ularni saqlash muddati 3 oydan 1 yilgacha. Bu yelimlardan asosan
avtomobil salonlari va kabinalarini pardozlashda foydalaniladi.
Yog’och buyumlarni biriktirish uchun yelimlar. Yog’och buyumlarni biriktirish
uchun
karbomid
yelimlaridan
foydalaniladi.
Biriktirish
qotirgichlaridan
foydalanilgan holda xona haroratida (16-24 soat) yoki bir oz qizdirib bajariladi.
Biriktiriladigan detallar bir-biriga 0,05-0,5 MPa (0,5-5,0 kgk/sm
2
) bosim bilan
siqilishi kerak. Kirishishni kamaytirish uchun to’ldirgichlar qo’shiladi.
Yuqori haroratlarda ishlatiladigan yelimlar. Yuqori haroratlarda ham ishlay
oladigan birikmalar hosil qilish uchun kremniyorganik birikmalar asosida
tayyorlangan yelimlardan foydalaniladi. Ular ichida issiq holda ham, sovuqlayin ham
qotadigan yelimlar bor (sovuqlayin qotadigan yelimlarning issiqqa chidamliligi past)
VK-8, VK-15 yelimlari bilan hosil qilingan birikmalarni qisqa muddat 1000-1200
0
S
gacha qizdirish mumkin. So’nggi yillarda epoksid yelimlar va pastalar keng tarqaldi.
Ular yordamida istalgan materiallarni o’zaro va boshqa materialga mustahkam
biriktiriladi. Ular bilan sovuqlayin ham, issiq holda ham biriktirish mumkin.
Kauchuk asosidagi yelimlar. Rezinalarni o’zaro (masalan, avtomobil
kameralarini ta’mirlashda), shuningdek rezinani shisha, metall, va boshqa
materiallarga biriktirishda sovuqlayin qotadigan rezina yelimlaridan (VKR-15,16,17,
KLM-1,4508 va boshqalar) foydalaniladi. Ular tabiiy yoki sintetik kauchuklarni
organik erituvchilarda, ko’pincha «Galosha» benzinida (benzinning 80-120
0
C
haroratlar oralig’ida qaynab bug’lanadigan tor fraktsiyasi) eritib tayyorlanadi. Xona
haroratida yelimlab biriktirish uchun 24 soat kifoya. Lekin sovuqlayin yopishtirilgan
birikmaning mustahkamligi, issiqqa chidamliligi past (60-80
0
C) bo’ladi (VKR-16,17
yelimlarniki 150
0
C). Qaynoq holda vulkanizatsiya qilish jarayoni 140-150
0
C
haroratda bajariladi. Bunda olinadigan birikmalarning mustahkamligi ko’pincha
asosiy materialnikidan qolishmaydi. Vulkanizatsiya qilinmaydigan kauchukdan
tayyorlangan buyumlarni po’latlar, alYuminiy, latunga mustahkam yopishtirish uchun
qaynoq leykonat yelimidan foydalaniladi. Birikma 150
0
C gacha haroratda ishlay
oladi. Tayyor yelimni 1,5 yil saqlash mumkin. Bu yelim elastik, neft mahsulotlari
ta’siriga chidamli birikma hosil qiladi.
O’z-o’zidan vulkanizatsiyalanadigan 88N va 88NP yelimlaridan amalda
foydalanish
qulay
(elim
tarkibida
vulkanizatsiyalanishni
tezlatgich
va
aktivlashtirgich bo’lgani sababli u xona haroratida bir sutka davomida
vulkanizatsiyalanadi) olingan birikma ancha mustahkam chiqadi. Agar biriktirish
yelimini 50
0
S gacha qizdirib bajarilsa, birikmaning mexanik mustahkamligi yanada
ortadi. Neft mahsulotlari ta’siriga chidamaliligini pastligi bu yelimlarning
kamchiligidir. Agar kremniyorganik kauchukdan olingan issiqqa chidamli rezinalarni
metallarga biriktirish lozim bo’lsa, KT-25,KT-30 va boshqa yelimlarni ishlatish
mumkin. Bu yelimlar kremniyorganik smolalar asosida tayyorlanadi, 200
0
C
haroratgacha chidash beradi.
Yelimlab biriktirish jarayoni sirtlarni ma’lum darajada tayyorlashni talab qiladi.
Mustahkam birikma olish uchun sirtlar bir xil g’adir-budurlikka ega bo’lishi kerak.
Buning uchun alYuminiy, qalay, keramika, chinni, rezina kartonga jilvir kog’oz bilan,
qora metallar, qattiq qotishmalar, ba’zi plastmassalarga pitra bilan ishlov beriladi.
Yog’och buyumlar egov bilan tozalanadi. Ba’zi metall va qotishmalar (alyuminiy,
magniy, mis, xromlangan buyumlar) uchun sirtlarni kislota yoki ishqorli vannalarda
xurushlashga va boshqa operatsiyalarni bajarishga to’g’ri keladi. Polietilen va ba’zi
boshqa plastmassalardan tayyorlangan buyumlarga sulüfat kislota eritmasi bilan
ishlov beriladi. Yopishtirishdan oldin detallar benzin, atseton, yuvish vositalari bilan
yog’sizlantiriladi. Yelimlab biriktirilgan detallarni ta’mirlanayotganda ulardagi eski
yelimni qirib tashlash zarur.
Bo’yalgan sirtlar yuvish vositalari bilan yuviladi va jilvir qog’oz bilan
ishqalanadi (kuch tushmaydigan konstruktsiyalar-ni sirtlari) yoki bo’yoq qatlami
butunlay qirib tashlanadi. Tayyorlangan sirtga yelim, odatda, cho’tka bilan kamdan
kam hollarda pulüverizator yoki shpatelü bilan yelim pastalari surtiladi. Bu jarayonni
mexanizatsiyalashtirish uchun ko’pincha yelim surtadigan jihozlardan foydalaniladi.
Hajmiy detallarga yelimlarni eletrostastik maydonda surtish qo’llanila boshlandi.
Îdatda, biriktiriladigan sirtlar va yelim pardasining issiqdan chiziqli kengayish
koeffitsenti turlicha bo’ladi. Shu sababli yelimni sirtga mumkin qadar yupqa qilib
surtish zarur. Faqat shundagina birikma mustahkam chiqadi. Yelim pardasining
qalinligi 0,25 mm dan oshmasligi kerak.
Yopishqoq lentalardan foydalanish sohasi ancha kengaydi: ular izolyatsiyalarni
ta’mirlashda, metallarning korroziyalanishdan saqlashda, sirtlarni bo’yash yoki
galüvanik qoplamalar hosil qilishda ishlatiladi. Bundan tashqari, ular buyumlarni
markalashda, o’rashda ham ishlatiladi. Lentalar qog’oz, tselofan, polietilen, lavsan,
polivinilxloriddan tayyorlanadi va ularga yelim surtiladi. Ularning afzalligi shundaki
ular deyarli barcha sirtlarga yaxshi yopishadi, yopishtirish uchun maxsus uskuna
talab qilmaydi. Tayyor holda chiqariladi.
|