OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
KASB TA’LIMINI O’QITISH METODIKASI KAFEDRASI
«TASDIQLAYMAN»
|
O’quv ishlari bo’yicha prorektor ____________ t.f.n. M.Esanov
«___» ______________2019 yil
|
MATERIALSHUNOSLIK VA KONSTRUKTSION MATERIALLAR
fanining
ISHCHI O’QUV DASTURI
2019/2020 o’quv yili kunduzgi ta’lim shakli, 1-kurslari uchun
Bilim sohasi:
|
100 000
|
-
|
Gumanitar soha
|
Ta`lim sohasi:
|
110 000
|
-
|
Pedagogika
|
Ta`lim yo’nalishi:
|
5112100
|
-
|
Mehnat ta’limi
|
NAMANGAN – 2019
Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirining 2019 yil -avgustdagi -sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan namunaviy fan dasturi asosida tuzilgan.
Tuzuvchi: f.-m.f.n., dotsent I.T.Uluxanov
Fanning ishchi o’quv dasturi kasb ta’limini o’qitish metodikasi kafedrasining 2019 yil 26- avgustdagi 1–sonli yig’ilishida muhokamadan o’tgan va fakulьtet Kengashida ko’rib chiqish uchun tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri: A.Matkarimov
Ishchi o’quv dastur Kasb ta’limi fakulьtetining 2019 yil __-avgustdagi 1-sonli Kengashida ko’rib chiqilgan va foydalanishga tavsiya etilgan.
Fakulьtet Kengashi raisi: X.Yu.Mavlyanov
Kelishildi:
O’quv- uslubiy boshqarma boshlig’i: D.Dehqonov
O’quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta’limdagi o’rni
Mazkur o’quv dasturi oliy pedagogika oliy o’quv yurtlarining kasb ta`limi talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, xalq xo’jaligining hamma sohalarida ishlatiladigan materiallar to’g`risida ma’lumot berishni ko’zda tutmoqda. Shuningdek, materiallarning tuzilishi, hossalari, qotishmalar nazariyasi, holat diogrammalari, cho’yan va po’latlarning turlari, rangli metallar va ularning qotishmalari, elektrotexnika materiallar, nometal materialllar va ularning ishlatilishi, termik ishlov berishing texnologik va nazariy asoslari, kimyoviy termik ishlov berish metallarni zanglash za ularni oldini olish, xozirgi zamon konstruktsion materiallarni olish usullari, ularning xossalarini yaxshilash, hamda detallar tayyorlash yo’l-yo’riqlari to’g`risida ma`lumot beradi.
O’quv fanining maqsadi va vazifalari.
Ushbu fanning maqsadi – talabalarga metall va metalmas materiallarning tuzilishi, ularning xossalari, qotishmalar nazariyasi, qora va rangli metallar, nometal materiallar, hamda metallarshng termik va kimyoviy termik ishlov berish, metallarning zanglashini oldini olish, konstruktsion materiallarni ishlab chiqarish usullari, ularning xossalarini yaxshilash hamda detallar tayyorlash to’g`risida asosiy tushunchalar berish.
Ushbu fanning vazifasi – laboratoriya ishlarida qurilmalar va asbob uskunalardan to’g`ri foydalanish, Davlat ta`lim standartiga asosan talabalarda bilim, malaka va ko’nikmalarni shakllantirshdan iborat.
Fan bo’yicha talabalarning bilimiga, ko’nikma va malakasiga qo’yiladigan talablar
Materiallarning struktura tuzilishi va ularning materiallar xossalariga ta`sirini, qotishmalar, nazariyasi, qora metallar va rangli metallar hamda metalmas materiallar va ularni turlarini bilishi kerak.
Metallarni termik ishlov berish va kimyoviy termik ishlov berish va metallarning zanglashini oldini olish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.
Konstruktsion materiallarni olish usullarini, kukunli metallurgiya va bulardan detallar tayyorlash malakasiga ega bo’lishi kerak.
Umumiy va o’quv ishlari turlari bo’yicha hajmi
Fanga umumiy 146 soat ajratilgan bo’lib, shundan auditoriya mashg’ulotlari 82 soat bo’lib, semestr davomida haftasiga 4 soatdan o’tiladi.
Semestr(lar) bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan soatning taqsimoti.
Semestrlar
|
Yuklama
|
Auditoriya mashg’ulotlari
|
Mustaqil ish
|
Jami
|
Ma’ruza
|
Amaliy mashg’ulot
|
Laboratoriya
mashg’uloti
|
I
|
146
|
82
|
36
|
30
|
16
|
64
|
Jami
|
146
|
82
|
36
|
30
|
16
|
64
|
Ma’ruza mavzulari va ular bo’yicha ajratilgan soatlarning taqsimoti.
№
|
Ma`ruzalar nomi
|
Qisqacha mazmuni
|
Soati
|
1.
|
Kirish. «Materialshunoslik va konstruktsion materiallar» fanining predmeti va mazmuni. O’zbekiston davlatimizning xalq xo’jaligini rivojlantirish to’g`risidagi davlat rejalarida yangi konstruktsion materiallarini ishlab chiqarish, mavjud usullarni takomillashtirish uchun belgilangan tadbirlar. «Materialshunoslik va konstruktsion materiallar» fanining texnikaviy va ilmiy fanlar, mexnat va politexnik ta`lim bilan bog`liqligi.
|
O’zbekiston davlatimizning xalq xo’jaligini rivojlantirish to’g`risidagi davlat rejalarida yangi konstruktsion materiallarini ishlab chiqarish, mavjud usullarni takomillashtirish uchun belgilangan tadbirlar. «Materialshunoslik va konstruktsion materiallar» fanining texnikaviy va ilmiy fanlar, mexnat va politexnik ta`lim bilan bog`liqligi.
|
1
|
2
|
Materiallarning tuzilishi va xossalari. Metall va metalmas konstruktsion materiallar to’g`risida ma`lumotlar, ularning hozirgi zamon jamiyatini shakllanishi, ishlab chiqarishning yangi soxalari, fani va texnikani rivojlanishidagi roli. Materiallarning kristallik tuzilishi. Kristallografiya elementlari. Materiallarning kristallanishi.qattiq holatdagi o’zgarishlari. Materiallarning ichki tuzilishi xossalarini o’rganish usullari.
|
Materiallarning tuzilishi va xossalari. Metall va metalmas konstruktsion materiallar to’g`risida ma`lumotlar, ularning hozirgi zamon jamiyatini shakllanishi, ishlab chiqarishning yangi soxalari, fani va texnikani rivojlanishidagi roli. Materiallarning kristallik tuzilishi. Kristallografiya elementlari. Materiallarning kristallanishi.qattiq holatdagi o’zgarishlari. Materiallarning ichki tuzilishi xossalarini o’rganish usullari.
|
1
|
3
|
Qotishmalar nazariyasining asoslari. Qotishmalar. Qotishmalarning tuzilishi: qattiq eritma, kimyoviy birikma, mexanik aralashma. Qotishmalarning kristallanishi. I—IV tipdagi qo’shaloq qotishmalarning holat diogrammasi. Qotishmalarning qattiq holatdagi holat o’zgarishlari. Holat diagrammasi bilan qotishmalar orasidagi bog`lanishlar.
|
Qotishmalar nazariyasining asoslari. Qotishmalar. Qotishmalarning tuzilishi: qattiq eritma, kimyoviy birikma, mexanik aralashma. Qotishmalarning kristallanishi. I—IV tipdagi qo’shaloq qotishmalarning holat diogrammasi. Qotishmalarning qattiq holatdagi holat o’zgarishlari. Holat diagrammasi bilan qotishmalar orasidagi bog`lanishlar.
|
1
|
4
|
Temir uglerodli qotishmalar. Temir - tsementit holat diagrammasi. Temir uglerodli konstruktsion qotishmalarning turlari va ishlatilishi.
|
Temir uglerodli qotishmalar. Temir - tsementit holat diagrammasi. Temir uglerodli konstruktsion qotishmalarning turlari va ishlatilishi.
|
2
|
5
|
Legirlangan konstruktsion va asbobsozlik po’latlar. Maxsus xossali po’latlar va ularning xossalariga legirlovchi elementlarning ta`siri.
|
Legirlangan konstruktsion va asbobsozlik po’latlar. Maxsus xossali po’latlar va ularning xossalariga legirlovchi elementlarning ta`siri.
|
1
|
6
|
Cho’yan. Oq va kulrang cho’yan. Yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan cho’yanlar. Bolg`alanuvchan cho’yanlar. Maxsus legirlangan cho’yanlar.
|
Cho’yan. Oq va kulrang cho’yan. Yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan cho’yanlar. Bolg`alanuvchan cho’yanlar. Maxsus legirlangan cho’yanlar.
|
1
|
7
|
Rangli metallar va ularning qotishmalari. Rangli metallar. Rangli metall qotishmalarining turlari. Mis va uning qotishmalari; alyuminiy va qotishmalar (alyuminiy asosli, magniyli, titanli); nikel va kiyin eruvchi metall asosli qotishmalar. Ularning tuzilishi xossasi va ishlatilishi. Antifriktsion qotishmalar. Kompozitsion materiallar.
|
Rangli metallar va ularning qotishmalari. Rangli metallar. Rangli metall qotishmalarining turlari. Mis va uning qotishmalari; alyuminiy va qotishmalar (alyuminiy asosli, magniyli, titanli); nikel va kiyin eruvchi metall asosli qotishmalar. Ularning tuzilishi xossasi va ishlatilishi. Antifriktsion qotishmalar. Kompozitsion materiallar.
|
1
|
8
|
Kukunli materiallar. Kukunli materiallar strukturasi va xossalari.
|
Kukunli materiallar. Kukunli materiallar strukturasi va xossalari.
|
1
|
9
|
Qattiq qotishmalarning strukturasi, xossalari, markalari va ularning ishlatilishi. Mineralokeramik materiallar. Otashbardosh metallokeramik materiallar. G`ovakli materiallar. Elektrotexnikaviy va antifriktsion kukunli materiallar.
|
Qattiq qotishmalarning strukturasi, xossalari, markalari va ularning ishlatilishi. Mineralokeramik materiallar. Otashbardosh metallokeramik materiallar. G`ovakli materiallar. Elektrotexnikaviy va antifriktsion kukunli materiallar.
|
1
|
10
|
Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish. Termik ishlov berishning turlari: I va II darajali yumshatish, toblash va bo’shatish. Sovutish va qizdirish jarayonida po’latlarda sodir bo’luvchi holat o’zgarishlar (austenit, perlit, mertensit, beynitlar). Uzluksiz sovitish jarayonida austenitning parchalanish diagrammasi va izotermik o’zgarishlar. Toblangan po’latning bo’shatish jarayonidagi o’zgarish. Legirlovchi elementlarning sovitish va qizdirish jarayonida po’lat tarkibini o’zgarishiga ta`siri. Kimyoviy tarkibi va talab qilinayotgan xossasiga asosan, termik ishlov berish rejimlarini belgilash. Bo’shatish, yumshatish, normallash va toblash. Termik ishlashda qo’llaniladigan dastgoxlar va tekshirish o’lchash asboblari.
|
Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish. Termik ishlov berishning turlari: I va II darajali yumshatish, toblash va bo’shatish. Sovutish va qizdirish jarayonida po’latlarda sodir bo’luvchi holat o’zgarishlar (austenit, perlit, mertensit, beynitlar). Uzluksiz sovitish jarayonida austenitning parchalanish diagrammasi va izotermik o’zgarishlar. Toblangan po’latning bo’shatish jarayonidagi o’zgarish. Legirlovchi elementlarning sovitish va qizdirish jarayonida po’lat tarkibini o’zgarishiga ta`siri. Kimyoviy tarkibi va talab qilinayotgan xossasiga asosan, termik ishlov berish rejimlarini belgilash. Bo’shatish, yumshatish, normallash va toblash. Termik ishlashda qo’llaniladigan dastgoxlar va tekshirish o’lchash asboblari.
|
2
|
11
|
Metallarni sirtqi yuzalari bo’yicha toblash. Kimyoviy termik ishlov berish. Sementatsiyalash, azotlash, tsionlash, diffuziyalash orqali yuzalarga metall qoplash. Titanli, mis, asosli, alyuminiy qotishmalarini termik ishlash. Vatanimiz olimlarini termik ishlash jarayonini rivojlantirishdagi roli. Metallarga termokimyoviy usulda ishlov berish.
|
Metallarni sirtqi yuzalari bo’yicha toblash. Kimyoviy termik ishlov berish. Sementatsiyalash, azotlash, tsionlash, diffuziyalash orqali yuzalarga metall qoplash. Titanli, mis, asosli, alyuminiy qotishmalarini termik ishlash. Vatanimiz olimlarini termik ishlash jarayonini rivojlantirishdagi roli. Metallarga termokimyoviy usulda ishlov berish.
|
1
|
12
|
Metall korroziyasi va unga qarshi kurash. Korroziya turlari va mexanizmi. Korroziyani oldini olish metodlari: legirlash, metall, metalmas materiallar bilan qoplash, protektorlar yordamida korroziyadan saqlash.
|
Metall korroziyasi va unga qarshi kurash. Korroziya turlari va mexanizmi. Korroziyani oldini olish metodlari: legirlash, metall, metalmas materiallar bilan qoplash, protektorlar yordamida korroziyadan saqlash.
|
1
|
13
|
Metallmas materiallar. Yog`och materiallar. Yog`och materiallarning fizik, mexanik xossalari. Yog`ochlardagi nuqsonlar. Yog`och materiallarning turlari (taxtalar, fanerlar, to’sin va presslangan yog`och maxsulotlari) va ularning ishlatilishi. Yog`och materiallarga ishlov berish usullari. Yog`och materiallardan tayyorlangan mahsulotlarni pardozlash.
|
Metallmas materiallar. Yog`och materiallar. Yog`och materiallarning fizik, mexanik xossalari. Yog`ochlardagi nuqsonlar. Yog`och materiallarning turlari (taxtalar, fanerlar, to’sin va presslangan yog`och maxsulotlari) va ularning ishlatilishi. Yog`och materiallarga ishlov berish usullari. Yog`och materiallardan tayyorlangan mahsulotlarni pardozlash.
|
2
|
14
|
Polimer materiallar xossalari, ishlatilishi. Plastik massalar tarkibi, tuzilishi va ishlatilishi. Termoreaktiv va termoplastik massalar. Plastmassalardan maxsulot olish texnologiyasi.
|
Polimer materiallar xossalari, ishlatilishi. Plastik massalar tarkibi, tuzilishi va ishlatilishi. Termoreaktiv va termoplastik massalar. Plastmassalardan maxsulot olish texnologiyasi.
|
1
|
15
|
Rezina materiallar. Rezina turlari, tarkibi, xossasi va ishlatilishi. Rezinadan detallar olish texnologiyasi. Elimlovchi materiallar. Elimlovchi materiallarning tarkibi, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Laklovchi va bo’yovchi materiallar. Laklovchi va bo’yash materiallarining klassifikatsiyasi, ishlatilishi va ularni qullash metodlari.
|
Rezina materiallar. Rezina turlari, tarkibi, xossasi va ishlatilishi. Rezinadan detallar olish texnologiyasi. Elimlovchi materiallar. Elimlovchi materiallarning tarkibi, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Laklovchi va bo’yovchi materiallar. Laklovchi va bo’yash materiallarining klassifikatsiyasi, ishlatilishi va ularni qullash metodlari.
|
1
|
16
|
Shisha materiallar. Shishaning tuzilishi, tarkibi, xossalari. Shisha olish uchun xomashyo. Shisha pishirish texnologayasi. Shishalardan maxsulot olish. Shishalarning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Shishadan tayyorlangan maxsulotlarga mexanik va termik ishlov berish. Metallurgiya jarayoni to’g`risila umumiy tushunchalar.
|
Shisha materiallar. Shishaning tuzilishi, tarkibi, xossalari. Shisha olish uchun xomashyo. Shisha pishirish texnologayasi. Shishalardan maxsulot olish. Shishalarning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Shishadan tayyorlangan maxsulotlarga mexanik va termik ishlov berish. Metallurgiya jarayoni to’g`risila umumiy tushunchalar.
|
2
|
17
|
Metallurgiya jarayoni to’g`risila umumiy tushunchalar.Metallurgiya to’g`risida tushunchalar. Metallurgiyada qo’llaniladigan xomashyo va yordamchi materiallar. Rudalarning klassifikatsiyasi: sulfidli, okislangan va tabiiy. Flyuslar, ularning qo’llanishi. Metallurgiyada qo’llanuvchi yoqilg`i turlari va ularga qo’yiladigan talablar. Otashbardosh materiallar, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Bu materiallarga qo’yiladigan talablar. Temir — uglerod qotishmalarini olish. Cho’yan olish uchun ishlatiladigan man`ba materiallar, ularni eritishga tayyorlash. Boyitish jarayonining fizikaviy moxiyati.
|
Metallurgiya jarayoni to’g`risila umumiy tushunchalar.Metallurgiya to’g`risida tushunchalar. Metallurgiyada qo’llaniladigan xomashyo va yordamchi materiallar. Rudalarning klassifikatsiyasi: sulfidli, okislangan va tabiiy. Flyuslar, ularning qo’llanishi. Metallurgiyada qo’llanuvchi yoqilg`i turlari va ularga qo’yiladigan talablar. Otashbardosh materiallar, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Bu materiallarga qo’yiladigan talablar. Temir — uglerod qotishmalarini olish. Cho’yan olish uchun ishlatiladigan man`ba materiallar, ularni eritishga tayyorlash. Boyitish jarayonining fizikaviy moxiyati.
|
1
|
18
|
Domna jarayoni. Domna pechining tuzilishi. Domna tsexining strukturasi. Domna pechining mahsuloti. Domna jarayonini jadallashtirish va avtomatlashtirish. Rudadan temirni qaytarish.
|
Domna jarayoni. Domna pechining tuzilishi. Domna tsexining strukturasi. Domna pechining mahsuloti. Domna jarayonini jadallashtirish va avtomatlashtirish. Rudadan temirni qaytarish.
|
2
|
19
|
Po’lat olishning zamonaviy usullari, kislorodli - konvertor, marten va elektropechlar. Po’lat eritish jarayoyai. Lo’lat eritishda asosiy va achitish jarayonlar. Po’latning «chishi. Turli usullarda po’lat olish usullarini texnik tejamkorligini solishtirish. Po’lat olish jarayonini jadallashtirish. Po’latlarni quyish. Quyish turlari va ularni harakteristikasi. Qaynayotgan, tinchlangan va yarim tingan, tingan po’lat quymalarining tuzilishi.
|
Po’lat olishning zamonaviy usullari, kislorodli - konvertor, marten va elektropechlar. Po’lat eritish jarayoyai. Lo’lat eritishda asosiy va achitish jarayonlar. Po’latning «chishi. Turli usullarda po’lat olish usullarini texnik tejamkorligini solishtirish. Po’lat olish jarayonini jadallashtirish. Po’latlarni quyish. Quyish turlari va ularni harakteristikasi. Qaynayotgan, tinchlangan va yarim tingan, tingan po’lat quymalarining tuzilishi.
|
1
|
20
|
Yuqori sifatli po’lat olish usullari: yoyli elektropechlarda, vakuumli qayta quyish, elektroshlakli va xokazo. Mis, alyuminiy va boshqa rangli metallar ishlab chiqarish. Rangli metallarni quyish jarayonini takomillashtirish. Elektromagnit kristalizatorlar. Yuqori sifatli metallar olish.
|
Yuqori sifatli po’lat olish usullari: yoyli elektropechlarda, vakuumli qayta quyish, elektroshlakli va xokazo. Mis, alyuminiy va boshqa rangli metallar ishlab chiqarish. Rangli metallarni quyish jarayonini takomillashtirish. Elektromagnit kristalizatorlar. Yuqori sifatli metallar olish.
|
1
|
21
|
Kukunli metallurgiya. Kukunli metallurgiya to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Kukun tayyorlash usullari. Kukunlarni briketlash va pishirish.
|
Kukunli metallurgiya. Kukunli metallurgiya to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Kukun tayyorlash usullari. Kukunlarni briketlash va pishirish.
|
1
|
22
|
Quymakorlik. Quyish materiallar. Quymakorlik texnologiyasi. Modellar va model tarkibi. Quyish formasi. Quyish formalarini va o’zaklar tayyorlash. Formovkalash. Metalni eritish, formaga quyish, formadan quymani ajratish va uni tozalash. Quyish jarayonining maxsus turlari: qolipga quyish, bosim ostida quyish, kobikli formalarga quyish, markazdan qochma kuch asosida quyish, erib ketuvchi modellar yordamida quyish va hokazo. Quyishdagi nuqsonlar va ularni xosil bo’lish sabablari.
|
Quymakorlik. Quyish materiallar. Quymakorlik texnologiyasi. Modellar va model tarkibi. Quyish formasi. Quyish formalarini va o’zaklar tayyorlash. Formovkalash. Metalni eritish, formaga quyish, formadan quymani ajratish va uni tozalash. Quyish jarayonining maxsus turlari: qolipga quyish, bosim ostida quyish, kobikli formalarga quyish, markazdan qochma kuch asosida quyish, erib ketuvchi modellar yordamida quyish va hokazo. Quyishdagi nuqsonlar va ularni xosil bo’lish sabablari.
|
2
|
23
|
Metallarni bosim ostida ishlash Bosim ostida ishlash to’g`risida umumiy tushunchalar va ularning asosiy turlarining harakteristikasi. Metall va qotishmalarning plastik deformatsiyalash to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Puxtalanish va qayta kristallanish xodisasi. Issiqlik rejimini tanlash. Metallarni prokatlash. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Prokatlash jarayonining rivojlantirish yo’llari. Presslash va cho’zish. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Metallarni bolgalash va shtamplash. Erkin bolgalash va shtamplash to’g`risidagi ma`lumotlar. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Qo’l bilan va mashinada bolg`alash. Xajmiy shtamplash. Shtamplashning yangi metodlari.
|
Metallarni bosim ostida ishlash Bosim ostida ishlash to’g`risida umumiy tushunchalar va ularning asosiy turlarining harakteristikasi. Metall va qotishmalarning plastik deformatsiyalash to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Puxtalanish va qayta kristallanish xodisasi. Issiqlik rejimini tanlash. Metallarni prokatlash. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Prokatlash jarayonining rivojlantirish yo’llari. Presslash va cho’zish. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Metallarni bolgalash va shtamplash. Erkin bolgalash va shtamplash to’g`risidagi ma`lumotlar. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Qo’l bilan va mashinada bolg`alash. Xajmiy shtamplash. Shtamplashning yangi metodlari.
|
2
|
24
|
Metallarni payvandlash va qavsharlash. Payvandlash turlari va birikmalari. Vatanimiz olimlarining payvanddash jarayonini rivojlantirish va takomillashtirishdagi roli. Payvandlangan birikmalar va choklarning turlari. Eritish usuli va payvandlash. Bosim ostida payvandlash. Gaz yordamida payvandlash. Payvand sirti va payvandlangan birikmalarning sifatini tekshirish. Metallarni kavsharlash. Qattiq va yumshoq kavsharlovchi materiallar, flyuslarning klassifikatsiyasi. Kavsharlash texnologiyasi.
|
Metallarni payvandlash va qavsharlash. Payvandlash turlari va birikmalari. Vatanimiz olimlarining payvanddash jarayonini rivojlantirish va takomillashtirishdagi roli. Payvandlangan birikmalar va choklarning turlari. Eritish usuli va payvandlash. Bosim ostida payvandlash. Gaz yordamida payvandlash. Payvand sirti va payvandlangan birikmalarning sifatini tekshirish. Metallarni kavsharlash. Qattiq va yumshoq kavsharlovchi materiallar, flyuslarning klassifikatsiyasi. Kavsharlash texnologiyasi.
|
2
|
25
|
Materiallarni mexanikaviy ishlash to’g`risida ma`lumot. Metallarni mexanikaviy kesib ishlash turlari. Mexanik kesib ishlov berishda qo’llaniladigan asboblar. Kesuvchi asboblarning geometriyasi. Asosiy metall qirquvchi staniklar (tokarlik, parmalovchi, frezalash, jilvirlash) ularning ishlatilishi. Kesish rejimining elementlari: kesish chuqurligi, surish kattaligi va kesish tezlik.
|
Materiallarni mexanikaviy ishlash to’g`risida ma`lumot. Metallarni mexanikaviy kesib ishlash turlari. Mexanik kesib ishlov berishda qo’llaniladigan asboblar. Kesuvchi asboblarning geometriyasi. Asosiy metall qirquvchi staniklar (tokarlik, parmalovchi, frezalash, jilvirlash) ularning ishlatilishi. Kesish rejimining elementlari: kesish chuqurligi, surish kattaligi va kesish tezlik.
|
4
|
|
Jami
|
|
36
|
Amaliy mashg’ulotlar taqsimoti
№
|
Mavzular
|
Qisqacha mazmuni
|
soati
|
1.
|
Rezina, shisha va kurilish materiallarining turlarini o’rganish.
|
Rezina, shisha va kurilish materiallarining turlarini o’rganish.
|
2
|
2.
|
Rangli metallarning ichki tuzilishini mikroskopda o’rganish.
|
Rangli metallarning ichki tuzilishini mikroskopda o’rganish.
|
2
|
3.
|
Metallarni termik ishlashni o’rganish.
|
Metallarni termik ishlashni o’rganish.
|
2
|
4.
|
Metallarni kimyoviy — termik ishlashni urganish.
|
Metallarni kimyoviy — termik ishlashni urganish.
|
2
|
5.
|
Cho’yan va po’lat ishlab chikarish metallurgiyasini o’rganish
|
Cho’yan va po’lat ishlab chikarish metallurgiyasini o’rganish
|
2
|
6.
|
Qora va rangli metallarni quyish usullarini, zagatovkalarni olish usullarini o’rganish
|
Qora va rangli metallarni quyish usullarini, zagatovkalarni olish usullarini o’rganish
|
2
|
7.
|
Metallarni bosim bilan ishlash turlari (ekskursiya).
|
Metallarni bosim bilan ishlash turlari (ekskursiya).
|
6
|
8.
|
Detallarni elektr usulida payvandlashni o’rganish.
|
Detallarni elektr usulida payvandlashni o’rganish.
|
2
|
9.
|
Metallarni gaz yordamida payvandlashni o’rganish.
|
Metallarni gaz yordamida payvandlashni o’rganish.
|
2
|
10.
|
Tokarlik keskichining elementlari, geometriyasi va ularning turlari o’rganish.
|
Tokarlik keskichining elementlari, geometriyasi va ularning turlari o’rganish.
|
2
|
11.
|
Tokarlik stanogining tuzilishi va ishlash printsipi.
|
Tokarlik stanogining tuzilishi va ishlash printsipi.
|
2
|
12.
|
Parmalash, frezerlash stanoklarining tuzilishi va ishlashini printsipi, ularda bajarilaligan ishlar.
|
Parmalash, frezerlash stanoklarining tuzilishi va ishlashini printsipi, ularda bajarilaligan ishlar.
|
4
|
|
JAMI:
|
|
30
|
Laboratoriya mashg’ulotlari taqsimoti
№
|
Mazvular nomi
|
|
Soati
|
1
|
Metallarning kristallanish jarayonini o’rganish.
|
Metallarning kristallanish jarayonini o’rganish.
|
2
|
2
|
Metallarning qattikligini Brinel usulida aniqlash.
|
Metallarning qattikligini Brinel usulida aniqlash.
|
2
|
3
|
Metallarning qattiqligini Rokvell usulila aniqlash.
|
Metallarning qattiqligini Rokvell usulila aniqlash.
|
2
|
4
|
Metallarning zarbiy qovushqoqligini o’lchash.
|
Metallarning zarbiy qovushqoqligini o’lchash.
|
2
|
5
|
Temir-uglerod holat diogrammasini o’rganish.
|
Temir-uglerod holat diogrammasini o’rganish.
|
2
|
6
|
Metallarning ichki tuzilishini «Makroanaliz» usulida o’rganish.
|
Metallarning ichki tuzilishini «Makroanaliz» usulida o’rganish.
|
2
|
7
|
Metallarning ichki tuzilishini o’rganish uchun «Mikroshlif» tayyorlash va metallografik mikroskop tuzilishini va ishlatilshni urganish.
|
Metallarning ichki tuzilishini o’rganish uchun «Mikroshlif» tayyorlash va metallografik mikroskop tuzilishini va ishlatilshni urganish.
|
1
|
8
|
Po’latlarning ichki tuzilishini mikroskop yordamida o’rganish (mikroanaliz).
|
Po’latlarning ichki tuzilishini mikroskop yordamida o’rganish (mikroanaliz).
|
1
|
9
|
Cho’yanlarning tuzilishini mikroskop yordamida o’rganish.
|
Cho’yanlarning tuzilishini mikroskop yordamida o’rganish.
|
1
|
10
|
Plastmassalar va ularning tuzilishini urganish.
|
Plastmassalar va ularning tuzilishini urganish.
|
1
|
|
jami
|
|
16
|
MUSTAQIL ISH MAVZULARI VA SHAKLLARI
№
|
Mavzu nomi
|
TMI shakli
|
Hajmi
(soatda)
|
1
|
Metallarning allotropik shakl o’zgarishlari
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriklarni bajarish
|
10
|
2
|
Po’latlarning xossalariga C, Si, Mn, S va P elementlarning ta`siri
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriklarni bajarish
|
10
|
3
|
Magniy qotishmalari, markalari va ishlatilish joylari.
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Masalalar yechish. Mustaqil topshiriklarni bajarish.
|
10
|
4
|
Po’lat buyumlarning sirtqi yuzalarini metal va nometallar bilan to’yintirish
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriklarni bajarish
|
10
|
5
|
Plastmassalardan detallar tayyorlash usullar.
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriklarni bajarish
|
10
|
6
|
Elimlash materiallari
|
Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriklarni bajarish
|
10
|
|
Jami
|
|
64
|
NAZORAT SAVOLNOMALARI
1.Materialshunoslik asoslari.
2. Materialshunoslik va konstruktsion materiallar fanining predmeti va mazmuni. O’zbekiston davlatimizning xalq xo’jaligini rivojlantirish to’g`risidagi davlat rejalarida yangi konstruktsion materiallarini ishlab chiqarish, mavjud usullarni takomillashtirish uchun belgilangan tadbirlar.
3.Materiallarning tuzilishi va xossalari. Metall va metalmas konstruktsion materiallar to’g`risida ma`lumotlar, ularning hozirgi zamon jamiyatini shakllanishi, ishlab chiqarishning yangi soxalari, fani va texnikani rivojlanishidagi roli. 4.Materiallarning kristallik tuzilishi. Kristallografiya elementlari. Materiallarning kristallanishi.qattiq holatdagi o’zgarishlari.
5.Materiallarning ichki tuzilishi xossalarini o’rganish usullari.
6.Qotishmalar nazariyasining asoslari.
7.Qotishmalar. Qotishmalarning tuzilishi: qattiq eritma, kimyoviy birikma, mexanik aralashma. Qotishmalarning kristallanishi.
8.I—IV tipdagi qo’shaloq qotishmalarning holat diogrammasi. Qotishmalarning qattiq holatdagi holat o’zgarishlari.
9.Holat diagrammasi bilan qotishmalar orasidagi bog`lanishlar.
10. Temir uglerodli qotishmalar. Temir - tsementit holat diagrammasi. Temir uglerodli konstruktsion qotishmalarning turlari va ishlatilishi.
11.Materialshunoslik asoslari.
12. Legirlangan konstruktsion va asbobsozlik po’latlar. Maxsus xossali po’latlar va ularning xossalariga legirlovchi elementlarning ta`siri.
13..Cho’yan. Oq va kulrang cho’yan. Yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan cho’yanlar. Bolg`alanuvchan cho’yanlar. Maxsus legirlangan cho’yanlar.
14.Rangli metallar va ularning qotishmalari. Rangli metallar. Rangli metall qotishmalarining turlari.
15.Mis va uning qotishmalari.
16.Alyuminiy va uning qotishmalari.
17.Nikel va kiyin eruvchi metall asosli qotishmalar. Ularning tuzilishi xossasi va ishlatilishi.
18.Antifriktsion qotishmalar. Kompozitsion materiallar.
19.Kukunli materiallar. Kukunli materiallar strukturasi va xossalari.
20. Qattiq qotishmalarning strukturasi, xossalari, markalari va ularning ishlatilishi. 21.Mineralokeramik materiallar. Otashbardosh metallokeramik materiallar. 22.G`ovakli materiallar. Elektrotexnikaviy va antifriktsion kukunli materiallar.
23.Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish.
24.Termik ishlov berishning turlari: I va II darajali yumshatish, toblash va bo’shatish. Sovutish va qizdirish jarayonida po’latlarda sodir bo’luvchi holat o’zgarishlar (austenit, perlit, mertensit, beynitlar).
25.Uzluksiz sovitish jarayonida austenitning parchalanish diagrammasi va izotermik o’zgarishlar. Toblangan po’latning bo’shatish jarayonidagi o’zgarish. Legirlovchi elementlarning sovitish va qizdirish jarayonida po’lat tarkibini o’zgarishiga ta`siri.
26. Kimyoviy tarkibi va talab qilinayotgan xossasiga asosan, termik ishlov berish rejimlarini belgilash. Bo’shatish, yumshatish, normallash va toblash.
27. Termik ishlashda qo’llaniladigan dastgoxlar va tekshirish o’lchash asboblari.
28. Metallarni sirtqi yuzalari bo’yicha toblash.
29.Kimyoviy termik ishlov berish. Sementatsiyalash, azotlash, tsionlash, diffuziyalash orqali yuzalarga metall qoplash.
30.Titanli, mis, asosli, alyuminiy qotishmalarini termik ishlash. Vatanimiz olimlarini termik ishlash jarayonini rivojlantirishdagi roli. Metallarga termokimyoviy usulda ishlov berish.
31. Metall korroziyasi va unga qarshi kurash. Korroziya turlari va mexanizmi.
32. Korroziyani oldini olish metodlari: legirlash, metall, metalmas materiallar bilan qoplash, protektorlar yordamida korroziyadan saqlash.
33. Metallmas materiallar.
34.Yog`och materiallar. Yog`och materiallarning fizik, mexanik xossalari. Yog`ochlardagi nuqsonlar.
35.Yog`och materiallarning turlari (taxtalar, fanerlar, to’sin va presslangan yog`och maxsulotlari) va ularning ishlatilishi. Yog`och materiallarga ishlov berish usullari. Yog`och materiallardan tayyorlangan mahsulotlarni pardozlash.
36. Polimer materiallar xossalari, ishlatilishi.
37.Plastik massalar tarkibi, tuzilishi va ishlatilishi. Termoreaktiv va termoplastik massalar. Plastmassalardan maxsulot olish texnologiyasi.
38.Rezina materiallar. Rezina turlari, tarkibi, xossasi va ishlatilishi. Rezinadan detallar olish texnologiyasi.
39.Elimlovchi materiallar. Elimlovchi materiallarning tarkibi, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Laklovchi va bo’yovchi materiallar.
40.Laklovchi va bo’yash materiallarining klassifikatsiyasi, ishlatilishi va ularni qullash metodlari.
41. Shisha materiallar. Shishaning tuzilishi, tarkibi, xossalari. Shisha olish uchun xomashyo. Shisha pishirish texnologayasi. Shishalardan maxsulot olish. 42.Shishalarning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Shishadan tayyorlangan maxsulotlarga mexanik va termik ishlov berish. Metallurgiya jarayoni to’g`risila umumiy tushunchalar.
43. Metallurgiya jarayoni.Metallurgiya to’g`risida tushunchalar. 44.Metallurgiyada qo’llaniladigan xomashyo va yordamchi materiallar. 45.Rudalarning klassifikatsiyasi: sulfidli, okislangan va tabiiy. Flyuslar, ularning qo’llanishi.
46. Metallurgiyada qo’llanuvchi yoqilg`i turlari va ularga qo’yiladigan talablar. 47.Otashbardosh materiallar, ularning klassifikatsiyasi va ishlatilishi. Bu materiallarga qo’yiladigan talablar.
48.Temir — uglerod qotishmalarini olish.
49.Cho’yan olish uchun ishlatiladigan man`ba materiallar, ularni eritishga tayyorlash. Boyitish jarayonining fizikaviy moxiyati.
50. Domna jarayoni. Domna pechining tuzilishi. Domna tsexining strukturasi. 51.Domna pechining mahsuloti. Domna jarayonini jadallashtirish va avtomatlashtirish. Rudadan temirni qaytarish.
52. Po’lat olishning zamonaviy usullari, kislorodli - konvertor, marten va elektropechlar.
53.Po’lat eritish jarayoyai. Lo’lat eritishda asosiy va achitish jarayonlar. Po’latning «chishi. Turli usullarda po’lat olish usullarini texnik tejamkorligini solishtirish. Po’lat olish jarayonini jadallashtirish.
54.Po’latlarni quyish. Quyish turlari va ularni harakteristikasi. Qaynayotgan, tinchlangan va yarim tingan, tingan po’lat quymalarining tuzilishi.
55. Yuqori sifatli po’lat olish usullari: yoyli elektropechlarda, vakuumli qayta quyish, elektroshlakli va xokazo.
56.Mis, alyuminiy va boshqa rangli metallar ishlab chiqarish. Rangli metallarni quyish jarayonini takomillashtirish. Elektromagnit kristalizatorlar. Yuqori sifatli metallar olish.
57. Kukunli metallurgiya. Kukunli metallurgiya to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Kukun tayyorlash usullari. Kukunlarni briketlash va pishirish.
58. Quymakorlik. Quyish materiallar. Quymakorlik texnologiyasi.
59.Modellar va model tarkibi. Quyish formasi. Quyish formalarini va o’zaklar tayyorlash. Formovkalash. Metalni eritish, formaga quyish, formadan quymani ajratish va uni tozalash.
60.Quyish jarayonining maxsus turlari: qolipga quyish, bosim ostida quyish, kobikli formalarga quyish, markazdan qochma kuch asosida quyish, erib ketuvchi modellar yordamida quyish va hokazo. Quyishdagi nuqsonlar va ularni xosil bo’lish sabablari.
61. Metallarni bosim ostida ishlash texnologiyasi.
Bosim ostida ishlash to’g`risida umumiy tushunchalar va ularning asosiy turlarining harakteristikasi. Metall va qotishmalarning plastik deformatsiyalash to’g`risida umumiy ma`lumotlar. Puxtalanish va qayta kristallanish xodisasi. Issiqlik rejimini tanlash.
62.Metallarni prokatlash. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Prokatlash jarayonining rivojlantirish yo’llari. Presslash va cho’zish. Qo’llaniladigan dastgoxlar. 63.Metallarni bolgalash va shtamplash. Erkin bolgalash va shtamplash to’g`risidagi ma`lumotlar. Qo’llaniladigan dastgoxlar. Qo’l bilan va mashinada bolg`alash. Hajmiy shtamplash. Shtamplashning yangi metodlari.
64. Payvandlash va kavsharlash. Metallarni payvandlash va qavsharlash. Payvandlash turlari va birikmalari. Vatanimiz olimlarining payvanddash jarayonini rivojlantirish va takomillashtirishdagi roli. Payvandlangan birikmalar va choklarning turlari. Eritish usuli va payvandlash.
65.Bosim ostida payvandlash.
66.Gaz yordamida payvandlash. Payvand sirti va payvandlangan birikmalarning sifatini tekshirish.
67.Metallarni kavsharlash. Qattiq va yumshoq kavsharlovchi materiallar, flyuslarning klassifikatsiyasi. Kavsharlash texnologiyasi.
68. Metallarni kesib ishlash asoslari. Materiallarni mexanikaviy ishlash to’g`risida ma`lumot. Metallarni mexanikaviy kesib ishlash turlari. Mexanik kesib ishlov berishda qo’llaniladigan asboblar.
69.Kesuvchi asboblarning geometriyasi.
70. Asosiy metall qirquvchi stanoklar (tokarlik)
71. Asosiy metall qirquvchi stanoklar (parmalovchi).
72. Asosiy metall qirquvchi stanoklar (frezalash.)
73. Asosiy metall qirquvchi stanoklar( jilvirlash) ularning ishlatilishi. Kesish rejimining elementlari: kesish chuqurligi, surish kattaligi va kesish tezlik.
TAVSIYA ETILAYOTGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Asosiy darsliklar va o’quv qo’llanmalar
1. A.S.Iskandarov. Materiallarni kesib ishlash, kesuvchi asboblar va stanoklar.-T.: «Fan va texnologiya» 2004.-396 b.
2. V.A.Mirboboev. Konstruktsion materiallar texnologiyasi.-T.: «O’qituvchi» 2004.-542 b.
3. I.Nosirov. Materialshunoslik.-T.: «O’zbekiston» 2002.-350 b.
Qo’shimcha adabiyotlar
1. S.A.Rasulov, V.A.Grachev. Quymakorlik metallurgiyasi.-T.: «O’qituvchi» 2004.-318 b.
2. K.V.Usmonov. Metall kesish asoslari.-T.: «O’qituvchi» 2004.-150 b.
3. A.Yu.Yuldoshev, A.I.Usmonov. Konstruktsion materiallar texnologiyasidan laboratoriya ishlari.-T.: «O’qituvchi» 1991.-86 b.
Elektron ta`lim resurslari
1. www. tdpu. uz
2. www. pedagog. uz
3. www. Ziyonet. uz
4. www. edu. uz
5. tdpu-INTRANET. Ped
5111000-Kasb ta’limi 1-bosqich talabalari uchun “Materialshunoslik va konstruksion materiallar” fanidan talabalar bilimini nazorat qilish va baholash tizimi
Mazkur mezon O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil5 iyundagi PQ-3775-son “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo`yicha qo`shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qaroriga hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirining 2018 yil 9 avgustdagi 19-2018-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholash tizimi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi buyrug’iga asosan ishlab chiqilgan bo’lib, fan bo’yicha 2018/2019 o’quv yilida talabalar bilimini nazorat qilish va baholash tizimini belgilaydi.
Nazorat turlari va baholash mezonlari
Materialshunoslik va konstruksion materiallar fani bo’yicha talabalar bilimini nazorat qilish oraliq va yakuniy nazorat turlarini o’tkazish orqali amalga oshiriladi.
Oraliq nazorat semestr davomida ishchi fan dasturining tegishli bo’limi tugagandan keyin talabaning bilim va amaliy ko`nikmalarini baholash maqsadida o’quv mashg’ulotlardan keyin ham o`tkaziladi.
Oraliq nazorat turi fanning xususiyatidan kelib chiqqan holda 2 marta o`tkaziladi.
Fan bo’yicha talabani yakuniy nazorat ga kiritilishi o’quv mashg’ulotlarida olgan ballari asosida amalga oshiriladi. Agar talabaning bahosi 3 bahoga yetmasa yakuniy nazoratga kiritilmaydi.
Oraliq va yakuniy nazorat savollari va topshiriqlari DTS lariga mos ravishda tuziladi.
Yakuniy nazorat turi semestr yakunida fan bo`yicha talabaning nazariy bilim va amaliy ko`nikmalarini o’zlashtirish darajasini aniqlash maqsadida o`tkaziladi.
Nazorat turlari bo’yicha materiallar 6 oy mobaynida saqlanadi.
Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish me’zonlari
Baholash usullari
|
Amaliy ish usullarini bajarishi.
|
Baholash mezonlari
|
Talaba “Uy ro`zg`or buyumlarini ta`mirlash” fani boyicha o’zlashtirish ko’rsatkichini nazorat qilishda quyidagi namunaviy mezon asosida baholanadi.
5- (a’lo) baho: xulosa va qaror qabul qilish; ijodiy fikrlay olish; mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo’llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo’lish.
4- (yaxshi) baho: mustaqil mushohada yurita olish; olgan bilimlarini amalda qo’llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo’lish.
3 - («qoniqarlii) baho: mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; tasavvurga ega bo’lish.
2 - (qoniqarsiz) baho: dasturni uzlashtirmaganlik; fanning mohiyatini bilmaslik; aniq tasavvurga ega bo’lmaslik; mustaqil fikrlay olmaslik.
|
|
Baholash turlari
|
Eng yuqori baho
|
O`tkazish vaqti
|
Joriy baholash:
|
5
|
|
Amaliy mashg‘ulotlarda faolligi, savollarga to‘g‘ri javob berganligi uchun.
|
5
|
1-2 haftalar
3-4 haftalar
Semestr davomida yakuniy baholashgacha
|
Mustaqil ta`lim topshiriqlarini o‘z vaqtida sifatli bajarilishi
|
5
|
|
Oraliq baholash:
|
5
|
4 hafta
|
|
Oraliq nazorat amaliy o`qituvchisi tomonidan qabul qilinadi. Oraliq nazorat yozma shaklda amaliy mashg‘ulotlarida o`tilgan mavzular yuzasidan variantlar asosidagi savollarga javob yozish orqali o`tkaziladi.
|
5
|
|
Yakuniy baholash:
|
5
|
|
Yakuniy nazorat amaliy va og‘zaki shaklda o`tilgan mavzularga oid amaliy mashqlar hamda og‘zaki savol javob tarzida o‘tkaziladi. Bunda talabalar 2 ta amaliy mashq bajarib, fanga oid savollarga javob beradi.
|
5
|
4 hafta
|
|
Jami
|
5
|
|
Talabalar bilimini baholash
Talabalar bilimini baholash 5 baholik tizimda amalga oshiriladi.
Oraliq nazorat turini topshirmagan, shuningdek ushbu nazorat turi bo`yicha “2” (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba yakuniy nazorat turiga kiritilmaydi.
Yakuniy nazorat turiga kirmagan yoki kiritilmagan, shuningdek ushbu nazorat turi bo`yicha “2” (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba akademik qarzdor hisoblanadi.
Talaba uzrli sabablarga ko`ra oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turiga kirmagan taqdirda ushbu talabaga tegishli nazorat turini qayta topshirishga fakultet dekanining farmoyishi asosida ruxsat beriladi.
|
