61
organizmlarning hayoti, ularning shaxsiy va tarixiy rivojlanishining asosiy
qonunlari bilan qurollantirish hayot tuzilishining turli: molekula, hujayra,
organizm, populyatsiya – tur, biogeostenoz, biosfera darajalari bilan tanishtirish;
tabiatga uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda bо‘lish fazilatlarini
о‘quvchilar
ongiga singdirish; о‘quvchilarni о‘zlarining va о‘zgalarning
salomatligini saqlashga, sog‘lom turmush tarzini tarkib toptirishga yо‘naltirish;
biologiya ta’lim mazmunini hozirgi ijtimoiy hayot, fan – texnika taraqqiyoti bilan
mustahkam bog‘lanishini ta’minlash asosida о‘quvchilarning kasb tanlashga ongli
ravishda yо‘naltirish; biologiya ta’lim mazmunini qadimda yashab jahon fani -
madaniyatiga ulkan xissa qо‘shgan va hozirgi davrda yashayotgan biolog olimlar
faoliyati bilan bog‘lash orqali о‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdan
iboratdir.
3.Biologik ta’lim mazmuni va tarkibiy qismlari.
Har qanday о‘quv fanini о‘qitishda uning mazmuni nihoyatda katta
ahamiyatga ega bо‘ladi. Unga asosiy sabab о‘quv fani mazmuni о‘sha
fanning
о‘ziga xos yо‘nalishini, о‘qitish tizimini, metodlarini, vositalarini belgilab beradi.
О‘quv fanining mazmuni о‘quv dasturlari, darsliklari, о‘quv qо‘llanmalari orqali
konkretlashtiriladi
.
Umumiy о‘rta ta’lim о‘quv yurtlarida biologik ta’limning tarkibiy qismlari
bо‘lib, botanika, zoologiya, odam anatomiyasi va fiziologiyasi hamda stitologiya,
biokimyo,
genetika, evolyustion ta’limot o’quv qo’llanmasidan iborat bо‘lgan
umumiy biologiya о‘quv fanlari hisoblanadi. Mazkur о‘quv fanlarida turli xil
о‘simliklar, xayvonlar, odamlarning tashqi, ichki tuzilishi hayot faoliyati, tashqi
muhit bilan bog‘liqligi tо‘g‘risida hamda hujayraning
uning organoidlarining
tuzilishi, funksiyasi, irsiyat о‘zgaruvchanlik evolyustion ta’lim va shu kabi bilimlar
berqiladi. Maktab biologiya ta’limini ayrim о‘quv fanlariga ajratish qonuniy bо‘lib,
kо‘p yillik pedagogik tajribalar asosida о‘zini oqlagan. Biroq biologik ta’limning
turli о‘quv fanlariga ajralishi tirik tabiatdagi narsa xodisalarni alohida-alohida
о‘rganishga emas, balki ularning bir butunligini, о‘zaro bog‘liqligini ifoda etgan
holda о‘qitilishini taqozo qiladi. Biologiya о‘quv fanining tarkibiy qismlariga
62
birinchi navbatda ilmiy tushunchalar kiradi. Ular biologiyaning ayrim sohalariga
oid xususiy va biologiyaning barcha sohalariga xos bо‘lgan
umumiy biologik
tushunchalardan tashkil topadi. Ana shunday umumiy biologik tushunchalar
qatoriga organizmlarning hujayraviy tuzilishi, modda va energiyaning almashinuvi,
organizm va muhitning о‘zaro birligi, irsiyat о‘zgaruvchanlik organik olam
evolyustiyasi tushunchalari kiradi. Biologiya о‘quv fani mazmunining yana bir
komponenti bо‘lib g‘oyalar hisoblanadi. Biologiya ta’lim mazmunida о‘quvchilar
ongiga organik olam evolyustiyasi, tirik tabiat tuzilishining har darajada ekanligi,
organ tuzilishi bilan funksiyasining о‘zaro bog‘liqligi,
biologik sistemalarning
tabiiy muhit bilan aloqadorligi, о‘z-о‘zini boshqarish va nihoyat nazariya bilan
amaliyotning birligi kabi g‘oyalar singdiriladi. Biologiya о‘quv fanining
mazmunini yana bir komponenti bо‘lib biologik qonunlar hisoblanadi. Ana
shunday biologik qonunlardan о‘quvchilar Mendel va Morganning irsiyat
qonunlari, Ber qonuni,
Xardi-Vaynberg qonuni, V.I.Vernadskiyning atomlarning
biogen migrastiyasi qonuni kabilar bilan tanishadilar. Biologiya fan mazmunining
yana bir komponenti ilmiy nazariyalardir. Umumiy о‘rta ta’lim biologiya о‘quv
ta’lim mazmuniga CH.Darvinning organik olamning evolyustion nazariyasi,
A.N.Severstovning
filembriogenez
nazariyasi,
T.Morganning
xromosoma
nazariyasi va nihoyat hozirgi zamon gen nazariyasi kiritilgan.
