8
Maktablarda o‘qitiladigan biologiya o‘quv fanlarga qarab
«Biologiya
o‘qitish metodikasi» fani «Biologiya o‘qitishning umumiy metodikasi»,
«Botanika o‘qitish metodikasi», «Zoologiya o‘qitish metodikasi», «Odam va
uning salomatligini o‘qitish metodikasi» va nihoyat «Umumiy biologiyaning
o‘qitish metodikasi» kabi xususiy o‘qitish metodika fanlariga ajrat qiladi.
Biologiya o‘qitishning umumiy metodikasi barcha biologik o‘quv fanlariga
oid o‘qitishning maqsadi,
vazifasi, mazmuni, prinsiplari, usullari, vositalari,
shakllari, biologiyani o‘qitish tarixi, bosqichlari kabi masalalarni qamrab oladi.
Xususiy metodikalar esa u yoki bu o‘quv fanining mazmuni o‘quvchilarning yoshi
bilan bog‘liq dars, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlar,
ekskursiyalar, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini
tashkil etish, jihozlash
kabilarni diat markazida tutadi.
Biologiya o‘qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi
Biologiya o‘qitish metodikasi pedagogikaning bir qismi bo‘lgan didaktika
bilan juda yaqin aloqadadir. Agar didaktika o‘quvchilar tomonidan bilimlar,
ko‘nikmalar va malakalarni o‘zlashtirish qonunlarni o‘rgansa va u maktabdagi
barcha o‘quv fanlari uchun o‘qitish nazariyalarni
va prinsiplarini ishlab chiqsa,
biologiya o‘qitish metodikasi biologiya bilan bog‘liq o‘qitish va tarbiyalash
mazmuni, shakllari, va metodlari hamda vositalari bilan bog‘liq nazariy va amaliy
masalalarni ishlab chiqadi.
Biologiya o‘qitish metodikasi psixologiya bilan uzviy aloqadadir. Chunki,
biologiyani o‘qitish o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo‘lgan
taqdirdagina samara beradi. Masalan o‘smirlarda ya’ni V-VI sinf o‘quvchilarida
diat beqaror bo‘lgani sababli biologiya o‘qituvchisi dars jarayonida bir necha
metodlardan foydalanib, o‘quvchilar faoliyatini almashtirib turadi, hamda ularning
tafakkurini konkret ekanligini e’tiborga olib, ko‘rgazmali vositalardan ko‘proq
foydalanadi. Yuqori sinflarda esa o‘quvchilar diqqati barqarorlashgani va ularda
abstrakt tafakkur rivojlangani uchun darslar ko‘proq ma’ruza shaklida o‘tkazqilishi
va bir, ikki metoddan foydalanish kifoya qiladi.
9
Biologiya o‘qitish metodikasi biologiya fani bilan uzviy aloqador. U
biologik fanlarning deyarli barcha sohalari: botanika, zoologiya, odam anatomiyasi
va fiziologiyasi, stitologiya,
biokimyo, embriologiya, sistematika, ekologiya,
evolyustion ta’limot, antropologiya molekulyar biologiya fan asoslarini o‘zida
ifoda qiladi. Tirik tabiat vakillarining tashqi, ichki tuzilishini
hayot faoliyatini
tashqi muhit bilan aloqasini to‘g‘ri tushuntirish o‘simlik, zamburug‘, hayvon,
mikroorganizmlarni aniqlash, ulardan mikro va makropreparatlar tayyorlash, ular
ustida kuzatish, tajribalar olib borish, o‘qituvchidan
yaxshi nazariy bilim, amaliy
tayyorgarlikni talab qiladi. Lekin maktab biologiya o‘quv fani bilan biologiya fani
orasida muhim tafovutlar borligini O‘qituvchi yaxshi bilishi kerak. Biologiya
fanining asosiy maqsadi tirik va o‘lik tabiati to‘g‘risida tadqiqot o‘tkazishi oraliq
yangi bilimlarni hosil qilish bo‘lsa, maktab biologiya o‘quv fanining maqsadi,
o‘quvchilarning yoshiga mos ravishda
ularga biologik bilimlar, ya’ni biologik
tushuncha, qonunlar, nazariyalar berishdan bilimlar va uni tushuntirishdan iborat.
Maktab biologiya kursida fan emas, balki fan asoslari – o‘quvchilar uchun zarur
asosiy ma’lumotlar mujassamlashgan. Shu bilan birga
maktab biologiya kursi
«kichik fan» emas, balki o‘quvchilarning rivojlanishi va tarbiyasiga ko‘mak
beruvchi biologiyani asosiy tushunchalar sistemasi sanaladi.
