13
Kartoshkaning tugunagi yer ostidagi yo’g’on poyaning po’choq va mag’izidan
iborat bo’ladi
(2-rasm)
. Tugunakning yuzasida ko’zlari bo’lib, ularning har birida 3-
4 tadan kurtagi bo’ladi. Yangi tugunak ustida osongina artiladigan pusti bo’ladi.
Keyinroq borib tugunakni po’choq deb yuritiladigan ko’p qatlamli ikkilamchi
probka
-to’qima qoplab oladi. Po’choq tugunakni qurishdan, mikroorganizmlar bilan
zararlanishdan saqlaydi. Kartoshka tugunagi tarkibida: suv-70-80%, kraxmal- 12-
25%, qandlar-0,3-1,8%, azotli moddalar-1,5-3%, mineral moddalar-0,5-
2% va S Bi,
Vg, RR vitaminlar bo’ladi. 250 g kartoshka S vitaminga bo’lgan bir sutkalik
ehtiyojni qoplaydi. Kartoshkaning rangi ko’karib, nish urib qolgan tugunaklari
tarkibida zaharli solanin glyukozoidi bo’lib, u suvda pishirilganda qaynatmasiga
chiqib ketadi. 100 g kartoshkaning energetik qimmati tarkibida ko’p
kraxmal
bo’lgani sababli lavlagi va sabzidagiga nisbatan 2 baravar ortiq bo’lib, 83 kkal yoki
347 kJ ni tashkil etadi. Kartoshkaning ro’zg’orbop-navlari ularning nimaga
mo’ljallanganiga qarab, shartli ravishda xo’raki, texnikaviy, xashaki va universal
navlarga bo’linadi.
Kartoshkaning xuraki navining mazasi yaxshi, sillik yupqa
po’chog’ida sayozgina ko’zlari, shakli esa dumaloqroq bo’ladi; eti oq, artilganda va
to’g’ralganda tez qoraymaydi. Bunday nasli kartoshkalar tarkibida 12-18% kraxmali
bo’lib, ular yaxshi pishib yetiladi. Kartoshkaning
universal navlarida kraxmal ko’p
bo’ladi, pishirayotganda ezilib ketadi. Shuning uchun ularni
pyure
qilishga yoki
qovurishga ishlatiladi. Unib yetilish
vaqtiga qarab kartoshka ertagi, o’rtagi va
kechki bo’ladi.
Ertagi navlarga: ertagi roza, Epikur, Epron, tezpishar Prekulskiy navlar;
o’rtapishar navlarga - Ella, Lyubimes, Peredovik, Xo’raki-16 navlari;
kechroq
o’rtapishar navlarga - Lorx, Berlixengen navlari kiradi. Bular yaxshi saqlanadigan
bo’ladi.
Kartoshka tugunaklari butun, quruq, ko’karib ketmagan, lov bosmagan, shakli
va
rangi bir xil, po’chog’i zich-pishiq (kechki kartoshkada) bo’lishi kerak.
Tugunaklarning eng katta ko’ndalang kesimi diametri bo’ylab quyidagi kattalikda
bo’lishi mumkin: ertagi kartoshkada - 30 (cho’ziqroq shaklida - 25 mm); kechki
kartoshkada yetishtirilgan maydongaga qarab - 35-45 (cho’ziqroq shaklida - kamida
30 mm). Tugunaklarga yopishib qolgan tuproq 1 % dan ortiq bo’lishiga yo’l
qo’yilmaydi.
Mexanik
zarar yetkazilishi ham, shuningdek qishloq xo’jalik
zararkunandalari, kasalliklar zarar yetkazishi ham kartoshka sifatiga ta’sir qiladi.
Kartoshkaning kasalliklari.
