33
Lekin ovqatni 2 sutkadan ortiq saqlab bo’lmaydi. Tuzlangan karam, sho’r
bodring
kabilarni alyuminiy idishlarda saqlash mumkin emas, tuz, kislota, ishqordan tez
ayniydi. Yangi alyuminiy idishni hayvon yoki o’simlik moyi surtib qaynatib
tashlab, keyin foydalanish kerak. Alyuminiy idishlarni tozalashda qo’llaniladigan
moddalar emallangan po’lat idishlarni tozalashda ham foydalaniladi. Odatda
ro’zg’orda kam ishlatiladigan jez idishlar vaqt o’tishi bilan qorayadi, zanglay
boshlaydi, chunki organik kislotalar, moy, sut va boshqa ko’pgina masalliqlar unga
salbiy ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun bunday
idishlar faqat suv bilan
qaynatiladigan taomlar tayyorlashda ishlatilishi kerak. Shirinliklarni saqlashga ham
yaramaydi.
Cho’yan qozonda mosh, loviyali taomlarni uzoq saqlab bo’lmaydi. Cho’yan
idishlarning emali sinib ko’chganda ularni taom tayyorlashda boshqa ishlatmaslik
kerak. Emallangan cho’yan idishlar ham emallangan po’lat idishlarni tozalashda
ishlatiladigan. preparatlar bilan tozalanadi. Olovga chidamli maxsus shishadan
ishlanadigan idishlar ovqat pishirishda foydalaniladi. Lekin foydalanayotganda
ehtiyot bo’lish kerak: qizigan paytda sovuq suvga tegmasligi, sovuq,
nam joyga
qo’yilmasligi, idish sovib turganda esa to’satdan qaynoq suv solinmasligi lozim.
Olov ustiga metall setka qo’yib ustidan shisha idish qo’yilgani ma’qul. Xrustal
idishlarni qaynoq suvda yuvib bo’lmaydi - xiralashadi. Iliq hatto sovuq suvda
yuvgan yaxshi. Plastmassa idishlardan sovuq taomlar, oziq-ovqat mahsulotlarini
qisqa muddat saqlashda foydalangan ma’qul. Nam latta yoki, cho’tkaga poroshok
yoki pasta tashlab, suvga botirib olingan idish artiladi, keyin toza suv bilan yuviladi.
Tovoq - idish. Taom va oziq-ovqat mahsulotlari solishda foydalaniladi. Katta-
kichik, turli shakldagi (yalpoq, yalpoqroq, chuqur, chuqurroq) sopol, chinni, ba’zan
marmar xillari bo’ladi, qalay bilan ichi oqartirilgan mis tovoqlar esa deyarli hamma
xalqlarda bor. O’rta Osiyoda ichi sirlangan, badiiy bezagi deyarli yo’q sopol tovoq
keng tarqalgan. Farg’ona vodiysi va boshqalarda bir qancha joylarda tovoq deganda
lagan tushuniladi.
Qozon - mis, cho’yan yoki alyuminiydan quyma usulda tayyorlangan va ovqat
pishirish uchun mo’ljallangan idish. Qozon yer o’choq, guvala yoki g’isht o’choq
hamda ko’chirib yuriladigan metall o’choqlarga yaxshi o’rnatishdi.
Palov pishirish
uchun chuyan qozon qulay, chunki kapkir bilan kovlash oson bo’lib, solingan
masalliqlar barobar qovurilib, barobar qaynaydi, taom tagiga olib, kuyib ketmaydi.
Qozonlarning hajmi qancha guruchdan palov damlanishi bilan belgilanadi.
Chunonchi, 70-100 kg guruch damlanadigan qozon- «dosh» qozon, 30-60 kg ligi -
«dek» qozon, 5-20 kg guruch damlanadigan qozon - katta qozon, 2-5 kg ligi - kichik
qozon, 0,5-1 kg ligi «dekcha» deb yuritiladi.
Kosa-1) turli taomlar solish uchun mo’ljallangan uy-ro’zg’or idishi. Kosa juda
qadimdan ma’lum. Chust shahri yaqinidan mil. av. 2-ming yillikka oid bezakli
sopol kosalar topilgan. Dastlab qo’lda loydan yasalgan va nisbatan dag’alroq
bo’lgan. Bronza davrida kulollik charxining yuzaga kelishi bilan kosa shakli, bezagi
ancha takomillashgan. Kosagarlik maxsus kasb sifatida shakllangan. Ko’pchilik
mamlakatlarda, ayniqsa, Sharq mamlakatlarida keng tarqalgan. Shakli va hajmiga
ko’ra kosalar kosacha, nimkosa, miyona kosa, shokosa, katta shokosa kabi xillarga
34
bo’linadi. Materialiga ko’ra sopol kosa, chinni kosa, zarang kosa, mis kosa, yog’och
kosa, jonon kosa, naqshin kosa; tuzilishiga ko’ra
yumaloq kosa, dukki kosa,
labigardon kosa; ishlatilishiga ko’ra obikosa, sharbat kosa, osh kosa, qaymoq kosa,
nisholda kosa va boshqalarga bo’ladi. 2) Dutor, rubob kabi muzika asboblarining
ovozni kuchaytiradigan asosiy qismi (rezonatori); 3) toshbaqa ustini qoplab turgan
zirhi (pastki, ustki kosa); 4) odam va hayvomlar organizmining ko’z soqqasi
o’rnashgan qismi; 5) qovun, tarvuzning so’yib, karchlangan ikkidan bir, uchdan bir,
to’rtdan bir qismi.
O’choq- olovni yoqish va saqlash uchun mo’ljallangan ochiq joy (odatda turar
joyi ichida bo’ladi). Arxeologik ma’lumotlarga ko’ra, o’choq ilk paleolit davridan
ma’lum. Quyi paleolitda toshdan yasalgan va ba’zida loy bilan suvalgan o’choqlar
keng tarqalgan. O’choq odatda, aylana shaklidagi turar joylarning o’rtasiga, to’g’ri
burchakli turar joylarda devor yoniga, ko’pincha uyning to’riga (masalan, Dog’iston
xalqlarida) qilingan. O’choqning nisbatan takomillashgan turi devorga taqab
joylashtirilgan va tutuni mo’rkon orqali chiqarib yuboriladigan o’choqdir ( O’rta
Osiyo, Sibir, Kavkaz, Bolqon yarim orolining ba’zi xalqlarida). O’choq turli urf-
odatlarda katta rol o’ynagan. Ko’pgina xalqlar (yunonlar, rimliklar, slavyanlar,
germanlar, shuningdek, so’nggi davrlarda - Kavkaz, Sibir, O’rta Osiyo xalklari).da
o’choq - muqaddas joy hisoblangan.
Sifon -suv, meva sharbatlari va shu kabi ichimliklarni
gazlantirish uchun
ishlatiladigan idish; maxsus kopqog’i germetik bekitilgan, og’zida gaz solingan
balloncha o’rnatilgan bo’ladi. Qopqoqqa o’rnatilgai richag (yoki tugmacha)
bosilishi bilan ballon ochilib, chiqqan karbonat angidrid gaz hosil qilgan bosim
ta’sirida suv stakanga quriladi. Sifonlar metall va qalin shisha idishlardan iborat
bulib, shisha sifonlarga 1l (14
-rasm
),
metall sifonlarga
(15- va 16-rasmlar
)
1-2 l suv sig’adi. Ballondagi (10 sm
gaz sig’adi) suyultirilgan va bosim
ostida bo’lgan karbonat angidrid gazi
sifonga solingan suyuqlikni bir marta
gazlantirishga
yaraydi.
Idishga
suyuqliq
solinganda har gal yangi
ballon o’rnatiladi, bunday ballonlar
magazinlarda, gazli suv do’konlarida
ishlatnlgan
ballonga,
almashtirib
beriladi (gaz uchungina haq olinadi).
