59
bilan ishlashi orqali xarakterlanadi.
Nazorat savollari:
1.Elektron tijorat B2B – (Business to business) sektori haqida tushuncha. 2.
2.B2Bda elektron tijorat sektorlari:
3.B2B – yuridik shaxs, tashkilot;
4.B2C – yuridik va
jismoniy shaxs;
5.B2G – yuridik shaxs va davlat tashkiloti.
Mustaqil o’rganish uchun savollar:
1.Elektron tijorat jarayonida ishtirok etuvchilarning o’zaro munosabati modeli
turlari.
2.B2B (Electronis Data Interchange-edi, e-marketing, “e-trade”, e-cash,
electronic funds transfer- eft dasturining ishlash texnologiyasi.
3.Taskilotlarda va tadbirkorlikda elektron tijoratni B2B sektoridan
foydalanishda samaradorlik omillari.
4.O‘zbekistonda elektron tijoratni B2B sektorini rivojlantirish munosabatlari.
5.O‘zbekistonda elektron tijoratni C2C sektorini rivojlantirish munosabatlari.
6-MAVZU. ELEKTRON TIJORATNING
C2C-( CONSUMER-TO-CONSUMER) SEKTORI
1.Elektron tijorat C2C – (Consumer-to-consumer) sektori haqida tushuncha.
2.Elektron tijorat C2C – (Consumer-to-consumer) jarayonida ishtirok
etuvchilarning o’zaro munosabati modeli
3. O‘zbekistonda elektron tijoratni C2C sektorini rivojlantirish masalalari
C2C (consumer to consumer)-bu individual shaxslar yoki iste’molchilar
orasidagi elektron vositalar orqali amalga oshiriladigan elektron tijoratga aytiladi. Bu
sektorda jismoniy shaxslar o‘zaro tijorat faoliyatlarini olib borishadi.
Bu sektorda quyidagilar misol bo‘la oladi;
Internet saytlardagi e’lonlar doskasi(olx.uz,torg.uz,stavka.uz)
P2P (
peer-to-peer system
) sistemasi-bunda alohida shaxslar bir-birlari bilan
maxsus saytlar orqali informatsion
dasturlar yoki mahsulotlar, tovarlar
savdosini olib boradilar (napster.com, esnips.com)
Internet- auksionlar (ebay.com, uzbex.com)
Virusli marketing sistemasi
Internetda tarmoqli marketing sistemasi va boshq.
Bu modelning global elektron bozorida ulushi kichik. Lekin bu sektorning ulushi
yildan-yilga ortib bormoqda.
M-Commerce (mobile commerce)- simsiz texnologiyalar (uyali telefon va
60
shaxsiy raqamli yordamchi
1
) yordamida tovar va xizmatlarni sotish va sotib-olish
faoliyatiga aytiladi. Elektron tijoratning bu sektori tez rivojlanayapti.
Bunga
quyidagi jihatlarni sabab qilib ko‘rsatish mumkin;
Simsiz texnologiyalarning ommaviylashuvi. 2018 yilda dunyo bo‘ylab 11
milliard dona telefon sotilgan va uyali aloqa abonentlari 4.8 milliardga yetgan.
2018 yilda 4.8 milliard dona uyali aloqa telefonlari ishlatilgan
2
;
Undan tashqari 2018 yil yakunlarida Aloqa va axborotlashtirish sohasida:
Xalqaro telefon kommutatsiya markazi – 14 ta:
Shaharlararo telefon stansiyalari – 15 ta;
Umumiy sig‘im 102 159 port (kanal);
Ishlatilgan sig‘im 97 444 port (kanal);
Xalqaro paket kommutatsiya markazi – 1 ta ( 3 750 Mbit/s):
Mahalliy telefon tarmog‘i:
Jami 2 041 ta telefon stansiya;
Umumiy o‘rnatilgan sig‘im - 2 093 870;
Foydalanilayotgan sig‘im - 1 965 900;
Mobil kommutatsiya markazlari(CDMA 450) – 5 ta:
Umumiy sig‘imi 140,0 ming raqam;
Baza stansiyalari soni 275 ta.
Shahar telefon tarmog‘i
Jami 619 ta telefon stansiya;
Umumiy o‘rnatilgan sig‘im - 1 818 715;
Foydalanilayotgan sig‘im - 1 639 187;
To‘liq - 100 foiz raqamli texnologiyalar bilan jihozlangan.
Qishloq telefon tarmog‘i
Jami 1 154 ta telefon stansiya
Umumiy o‘rnatilgan sig‘im – 275,6 ming
Shundan raqamlisi – 128,3 ming
Simsiz texnologiyalarning ko‘p funksiyalarni bajarishi;
Odamlarni bu texnologiyalar bilan ko‘p vaqtini o‘tkazishi;
Simsiz texnologiyalar uchun internet texnologiyalarni moslashtirish;
Mobil bankingni rivojlanishi va boshq.
Internet Live Stats ma'lumotlarga ko'ra mamlakatimida Internet-
foydalanuvchilar soni Markaziy Osiyo bo’yicha birinchi o’rin, MDH
davlatlari o’rasida uchinchi o'rin va dunyo bo’yicha 37-o'rinda. 2016 yil
1
Ma’nosi Ilovadagi 1. 5 ta’rifda.
2
Daniel B. Britton,Stephen McGonegal.The Digital Economy Fact Book ninth edition, 2007, 48 - betlar
61
xolatiga ko’ra Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanish tezligi qariyb 35
Gbit/s ni tashkil qilgan, bu ko’rsatkich 2015 yil oxirida - 26,4 Gbit/s
tashkil
qilgan. Respublikaning 92 foiz aholisi mobil aloqa bilan qoplangan, abonentlar
soni 20,8 mln. tashkil qilgan, obunachilar soni esa 20,8 million kishini tashkil
qiladi. Shu bilan birga, 2016-2020 yillar uchun xizmat ko'rsatish
sektorini
rivojlantirish dasturiga muvofiq, mobil aloqa foydalanuvchilari soni bo'yicha o'sish
tendentsiyasi asosida 2020 yilga borib ushbu ko'rsatkich 27 million kishini tashkil
qilishi kerak.
Bugun
zamonaviy
hayotni
raqamli
va
axborot
kommunikatsion
texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin. Zero mazkur texnologiyalar qisqa muddat
ichida bizning turli aloqa tizimlari orqali muloqot qilish imkoniyatlarimiz va axborot
olish usullari to’grisidagi tasavurlarimizni o’zgartirib yubordi.
Hozirgi vaqtda
raqamli texnologiyalar jamiyat turmushining barcha sohalarida – davlat
boshqaruvida, iqtisodiyot, ilm-fan va madaniyat,
maishiy turmush va boshqa
sohalarda keng qo’llamda qo’llanilmoqda. Hech qanday mubolag’asiz aytish
mumkinki, biron-bir mamlakat raqamli texnologiyalarni rivojlantirmay turib,
ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan muvaffaqiyatli rivojlana olmaydi.
