Patogen xlamidiyalar qo’zg’atuvchi
kasalliklari. Mikroplazma
qo’zg’atuvchilari
Patogen xlamidiyalar
Uzoq vaqtgacha olimlar xlamidiyalarning hujayra
ichida yashashga moslashganligini e’tiborga olib
ulami kattaroq viruslardan bo‘lsa kerak deb
hisoblab kelishgan. Lekin ularning morfobiologik
xossalari, strukturasi (RNK, DNK saqlashi,
ribosomasi prokariotlarga xos, nuklein
kislotalar, oqsillar va lipidlarni sintez qilish
xususiyati) to‘liq o‘rganilganidan so‘ng xlamidiyalar
bakteriyalarqatoriga qo'yddi.
Chlamidiaseae oilasiga bitta Chlamydia urug'i kiritilgan bo‘lib, ular
sferoidal organizm hisoblanadi. Hujayra qobig‘i grammanfiy
bakteriyalarga o‘xshab ketadi, lekin peptidoglikanlardan mahrum.
Romanovskiy-Gimza va Ximenes bo‘yoqlarida Gram usulida
bo‘yaladi.
Xlamidiyalarning hujayralardan tashqaridagi patogenligi sezilarsiz.
Kafaktorlar mo‘l bo‘lgan paytlarda glyukoza, pinovinograd yoki
glutamin kislotalarini katabolizm qiladi, ayrim lipidlar va C02 ni
sintez qilishi mumkin.
Xlamidiyalar yuqori energiyali birikmalarni o‘zi uchun
sintez qila olmaydi va kerakli energiya manbaini talab
qiladi (ene rgetik parazitizm).
Xlamidiya hujayralari
rivojlanish sikli davrida morfologik xossalarini saqlab
turadi, vegetativ bo‘linishga hamega, RNK vaDNK tutadi.
Binarbo‘linish yo‘li bilan ko'payadi, lekin odamning
me’yordagi mikroflorasiga kirmaydi.
L-shakllarga o‘tib qolishi mumkin (induktorlar ta’sirida),
lekin bir oz vaqtdan so'ng yana o‘z holatiga qaytadi.
Genomi juda kichik bo‘lib, ichak tayoqchasi genomining
15% ini tashkil qiladi, xolos.
Xlamidiyalar mayda grammanfiy kokklar shaklida bo ‘lib,
prokariotlarga xos bakteriyalarga o‘xshab ketadi; morfologik va
biologik xossalari jihatidan ikki xil yashash shakliga ega bo‘lib,
elementar va initsial (retikulyar) tanachalar sifatida ifodalanadi.
Xlamidiyalar 24-48 soatlik rivojlanish bosqichini bosib o‘tib,
odatda hujayralar ichida va tashqarisida yashashga moslashgan.
Shu bilan birga ularning patogenlik xususiyatlari
ham bir-biridan farq qiladi. Mayda o‘ta infeksion elektron-qattiq
nukleoidga ega bo‘lgan, kattaligi 0,2-0,3 mkm elementar
tanachalar hujayralar yuzasiga o‘rnashib, fagositoz tufayli xo‘jayin
hujayralari ichiga kirib oladi, keyin hujayralarda o‘zi xo‘jayinlik
qiladi. Bunday hujayralar sitoplazmasining yuza membranasidan
mayda tanachalar atrofida vakuolalar paydo bo‘ladi.
Mayda tanachalar diametri 0,5-07 mkm keladigan katta tanachaga aylanib
qoladi, ular qattiq elektron nukleoidga ega emas. Xuddi mana shu davrda
ular tarkibidagi ribosoma va poliribosomalar soni ortadi, hajmi kattalashadi
va binor usulida bo‘lina boshlaydi. Yuqorida keltirilgan holat bemorning
hujayra vakuolalari ichida sodir boiadi va shu tariqa initsial tanachalarga
aylanadi. Bu tanachalar xo‘jayinning hujayralari ichida yashashga moslashgan
parazit bo‘lib,
metabolik jihatdan faol mikroorganizmlaming
reproduksiyasini ta’minlab turadi, ammo hujayra tashqarisida juda
chidamsiz.
Xlamidiylar (Chlamydia) uch turni o‘z ichiga oladi: Chlamydia
trachomatis, Chlamydia pneumonia odamda, Chlamydia psittaci esa sut
emizuvchi hayvonlar va qushlarda kasallik keltirib chiqaradi. Bulardan
Chlamydia trachomatis ko‘proq uchraydi. Uning A, Ba, Â va Ñ - serotiplari
endemik traxoma va paratroxomani; D, F, G, H, J va Ê - serotiplari esa
urogenital xlamidioz va chaqaloqlar zotiljamini, venerik limfogranulvomani
(Lr L2, L3) qo‘zg‘atadi.
Ch.pneumoniae - serotiplaridan TWAR, AR, KA va CWL
zotiljam,
o‘tkir respirator kasalliklar, ateroskleroz, sarkoidoz,
bronxial astmani qo‘zg‘atadi. Ch.psittaci - parrandalar uchun
patogen hisoblanadi, ba’zan odamlarga ham yuqishi mumkin.
|
