Asosiy qism. Maktab o‘quvchilarlarini tayyorlash davlat ta’lim standartiga muvofiq amaliy jarayonlarni avtomatlashtirish va axborotlashtirish loyihalarini ishlab chiqishda, shuningdek, ma’lumotlarni yaratishda talabalarning kasbiy muammolarni hal qilish bo‘yicha kompetensiyalarini shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, maktab o‘quvchilarining loyiha faoliyati axborot tizimlarini ishlab chiqish jarayonida amaliy dasturiy ta’minot, dasturlash ilovalarini ishlab chiqish, joriy etish va moslashtirishni o‘z ichiga oladi. Maktab o‘quvchilarini tayyorlashning ushbu qismini amalga oshirish “Informatika va dasturlash”, “Yuqori darajadagi dasturlash”, “Dasturiy taʼminot injiniringi” va hokazo fanlar doirasida amalga oshiriladi, bunda dasturiy vositalar va dasturlash haqida bilimlar olinadi, tillar shakllanadi, kompyuter dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish uchun turli strategiyalardan foydalanish qobiliyati, dasturlash sohasidagi tajriba va muammolarni hal qilish ko‘nikmalari.
Shu bilan birga, talabalar uchun dasturlashni o‘rgatish masalalariga katta e’tibor qaratilayotganiga qaramay, bu borada bir qator hal etilmagan muammolar saqlanib qolmoqda. Xususan, dasturiy ta’minotni yaratishda eng ko‘p talab qilinadigan metodika sifatida obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘rgatish muammosi, shuningdek, masalalarni yechish va dasturlarni ishlab chiqishda talabalarning mantiqiy va mavhum tafakkurini rivojlantirishga hissa qo‘shmoqda.
An’anaviy obyektga yo‘naltirilgan ta’lim dasturlash, qoida tariqasida, o‘quvchilar tomonidan idrok etilishi qiyin bo‘lgan murakkab vazifalar va savollarni o‘z ichiga oladi, bu esa o‘quv materialini yanada
noto‘gʻri tushunishga olib keladi. Obyektga yo‘naltirilgan dasturlashni an’anaviy usullar bilan o‘rganish o‘quvchilarda qiziqish uygʻotmaydigan yoki o‘zlashtirish uchun tushunarsiz bo‘lgan aniq dasturlash tilining sintaksisini o‘rganishga asoslangan. Shu bilan birga, universitetga tayyorgarlik bosqichida bunday o‘qitish o‘quvchilarning umumiy ta’lim maktabida informatikaning tegishli bo‘limlarini o‘rganishda olgan bilim va ko‘nikmalariga asoslanadi. Ko‘pgina tadqiqotlar ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki (A.N.Bobrov, O.G.Nelzina, M.A.Pavlichenko, E.S.Pavlova), shuningdek, bizning aniqlash tajribamiz natijalari bu bilim va ko‘nikmalar, keyinchalik professional dasturlash tillarini tegishli darajada o‘rganish uchun yetarli emas. Shu munosabat bilan, talabalarning metodologiyaning o‘zi, obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning asosiy tushunchalari bo‘yicha fundamental tayyorgarligini ta’minlash uchun professional dasturlash tillarini o‘qitishdan oldingi bosqichda obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘rganish zarur bo‘ladi. Bu esa obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘qitish jarayonining tadqiqot natijalari asosida tegishli o‘qitish metodikasini ishlab chiqishni taqozo etadi. Shu munosabat bilan, talabalarning metodologiyaning o‘zi, obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning asosiy tushunchalari bo‘yicha fundamental tayyorgarligini ta’minlash uchun professional dasturlash tillarini o‘qitishdan oldingi bosqichda obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘rganish zarur bo‘ladi. Bu esa obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘qitish jarayoni bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari asosida tegishli metodikani ishlab chiqishni taqozo etadi. Shu munosabat bilan, talabalarning metodologiyaning o‘zi, obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning asosiy tushunchalari bo‘yicha fundamental tayyorgarligini ta’minlash uchun professional dasturlash tillarini o‘qitishdan oldingi bosqichda obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘rganish zarur bo‘ladi. Bu esa obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘qitish jarayonining tadqiqot natijalari asosida tegishli o‘qitish metodikasini ishlab chiqishni taqozo etadi.
Ilm-fanda maktab o‘quvchilarlarini obyektga yo‘naltirilgan dasturlashni o‘rgatish muammosini hal qilish uchun ma’lum nazariy shartlar allaqachon shakllangan. Ushbu yo‘nalishda alohida ahamiyatga ega bo‘lgan bir qator tadqiqotlarni ajratib ko‘rsatish mumkin. Birinchi guruhga malakali mutaxassisni kasbiy tayyorlash muammolariga - ta’lim tizimiga kompetensiyaga asoslangan yondashuvni joriy etishga bagʻishlangan tadqiqotlar kiradi (V.I.Baydenko, A.G.Bermus, V.A.Bolotov, I.A.Zimnyaya, M.P.Lapchik, B.D.Elkonin va boshqalar). Ikkinchi guruh axborot texnologiyalari mutaxassislarini kasbiy tayyorlash sohasidagi tadqiqotlardan iborat (V.V.Andreyev, I.E.Vostroknutov, N.K. Nuriyev) talabalari amaliy informatikani tayyorlash yo‘nalishlari (V.Y.Bodryakov, A.A.Bikov, M.G.Gaida, E.K.Samerxanova). Uchinchi guruhni dasturlashni o‘qitishning mohiyatini ochib beruvchi tadqiqotlar (F.Bruks, E.Deykstra, A.P.Ershov, S.Makkonel, M.L.Smulson, B.Shnayderman), informatika o‘qitish nazariyalari va usullari (I. E.Vostroknutov , V.E.Jujjalov) kiradi.
Ko‘rib turganingizdek, dasturlashni o‘rgatish muammosi, mazmuni va usullari, jumladan, professional tizimda ta’lim, mahalliy va xorijiy olimlarning ko‘plab asarlarida ko‘rib chiqilgan. Birinchi mahalliy ishlar va dasturlashni o‘qitish sohasidagi tadqiqotlar natijalari mashhur rus akademigi A.P.Ershov, Sovet Ittifoqida kompyuter fanlari va kompyuter texnologiyalari asoslarini yaratish va butun kursini yaratish uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Nurbekova dasturlashni o‘qitish metodikasi, axborot va matematik modellashtirish usullaridan foydalangan holda dasturlashni o‘qitishning metodik tizimini qurish, shuningdek, elektron ta’lim dasturlashning nazariy asoslarini ishlab chiqishga bagʻishlangan.
Dasturlash kompyuter dasturlarini ishlab chiqishda mutaxassislarni kasbiy tayyorlashning dastlabki bosqichi sifatida. Xususan, bu kabi o‘qitish uchun vizual o‘quv muhitidan foydalanish bilan bogʻliq amaliy ishlanmalardir. Ushbu muhitlar orasida dasturlashni o‘rgatish uchun o‘quv mahsuloti sifatida yaratilgan Alice va Scratch alohida o‘rin tutadi. Rendi Pouch, Uand Dann, Stiven Kuper, Mitchell Resnik asarlarida keltirilgan ushbu muhitlarni amaliy qo‘llash natijalari ishonchli tarzda ko‘rsatib turibdiki, ulardan foydalanish dastlabki dasturlashni o‘rganishning ko‘plab muammolaridan qochadi. Vizual o‘quv muhiti o‘quvchilarni ragʻbatlantirish, fikrlashni rivojlantirishga e’tibor qaratish, o‘rganilayotgan dasturlash paradigmalarining mohiyatini tushunish imkonini beradi. Biroq, bajarilgan ishlar ko‘proq umumta’lim maktablari o‘quvchilari uchun dasturlash kursini qurish yo‘llarini ochib beradi va ushbu muhitlardan mutaxassislar tayyorlash tizimida obyektga yo‘naltirilgan dasturlashni o‘rgatish vositasi sifatida foydalanish imkoniyatlarini yetarli darajada ochib bermaydi, bu esa o‘rganishni ham o‘z ichiga oladi.
Shunday qilib, fan va o‘quv amaliyotida maktab o‘quvchilarlari uchun obyektga yo‘naltirilgan dasturlash asoslarini o‘qitish metodikasini ishlab chiqish uchun ma’lum old shartlar mavjud, obyekt tushunchalarini o‘qitishga imkon beradigan vizual o‘quv muhitlaridan foydalanish nuqtayi nazaridan ishlanmalar mavjud. Shu bilan birga, dasturlashni o‘rgatish sohasida ko‘plab tadqiqotlar va amaliy tajribalar mavjudligi, shuningdek, amalga oshirilgan ishlarning yuqori ahamiyatini ta’kidlab, shuni ta’kidlash kerakki, obyektli yondashuvni o‘rganish muammosi. Maktab o‘quvchilarlari uchun dasturlashni o‘qitishning dastlabki bosqichlari hali maxsus ilmiy tadqiqot mavzusi bo‘lmagan. Obyektga yo‘naltirilganlik asoslarini o‘rgatish bo‘yicha ham izlanishlar yetarli emas.
|
