Innovatsion texnologiyalar asosida iqtisodiy

jaray o n i qatnashchilarining toifalari tasnifini, uning yangilikka b o ‘1- 
g an m unosabatini, u n i id ro k qilishga shayligini tad q iq etadi.
Oliy m aktab o ‘qituvchisining innovatsion faoliyati oliy m aktab 
pedagogikasining bosh m u am m o larid an biridir.
Innovatsiya (inglizcha innovation) — yangilik kiritish, yangi- 
likdir.
A .I.Prigojin innovatsiya deganda. m u ayy an ijtim oiy birlikka- 
tashkilot, aholi. jam iy at, guruhga yangi, n isbatan tu rg ‘u n unsur- 
la m i kiritib boruvchi m aqsadga m uvofiq o ‘zgarishlarni tush un adi. 
Bu in no vato r faoliyatidir.
T ad qiq o tch ilar (A .I.Prigojin, B.V .Sazonov, V .S.Tolstoy, A .G . 
Kruglikov, A .S.Axiezer, N .P .S tep ano v va boshqalar) innovatsion 
jarayon lar tarkibiy qism larini o ‘rganishning ikki yondashuvini ajra- 
tadilar: yangilikning individual m ikrosathi va alohida-alohida kiritil- 
gan yangiliklarning o 'z a ro t a ’sirini m ikrosathi.
B irinchi yondashuvda, hayotga joriy etilgan qandaydir yangi 
g‘oya yoritiladi.
Ikkinchi yondashuvda, alohida-alohida kiritilgan yangiliklarning 
o ‘zaro t a ’siri, ularning birligi, raq o bati va natijada birining o ‘rn in i 
ikkinchisi egallashidir.
Bu konsepsiya yangilik kiritishga nisbatan о 'lchanadigan jarayon 
ekanligidan kelib chiqadi.
Pedagogikaga oid adabiyotlarda innovatsiya jarayonning sxemasi 
beriladi. U quyidagi b o sqichlam i qam rab oladi:
1. Yangi g ’oya tu g ‘ilishi yoki yangilik konsepsiyasini paydo qilish 
bosqichi, u kashfiyot bosqich i deb h a m yuritiladi.
2. lxtiro qilish, ya’n i yangilik yaratish bosqichi.
3. Y aratilgan yangilikni am ald a q o ‘llay bilish bosqichi.
4. Yangilikni yoyish, u n i keng ta tb iq etish bosqichi.
5. M uayyan sohada yangilikning h u k m ro n lik qilish bosqichi. Bu 
bosqichda yangilik o ‘zining yangiligini yo 'q o tad i, uning sam ara b e­
radigan m uqobili paydo b o ‘ladi.
6. Yangi m uqobillik asosida, alm ashtirish orqali yangilikning 
q o ‘llanish doirasini qisqartirish bosqichi.
7. V.A.Slastenin yangilik kiritishni m aqsadga m uvofiq yo‘naltiril- 
g an yangilik yaratish, keng yoyish va foydalanish jaray o n i m ajm ui, 
uning m aqsadi insonlam ing ehtiyoji va intilishlarini yangi vositalar 
bilan qondirish, deb biladi.

Yangilik kiritishning tizimli konsepsiyasi mualliflari (A.I. Prigojin,
B.V. Sazonov, V.S. Tolstoy) innovatsion jarayo n lam ing ikki m u ­
him shaklini farqlaydilar.
B irinchi shaklga, yangilik kiritishning oddiy jaray onlari kiritila- 
di. Bu ilk b o rm a h s u lo t o ‘zlashtirgan tashkilollarga taalluqlidir.
Ikkinchi shaklga, yangilikni keng k o 'lam d a ishlab chiqish ta a l­
luqlidir.
Yangilik kirtish h a m ichki m an tiq h am vaqtga nisbatan qonuniy 
rivojlangan va uning atro f-m u hitg a o ‘zaro t a ’sirini ifodalaydigan di- 
nam ik tizim dir.
Pedagogik innovatsiyada «yangi» tushunchasi tnarkaziy o 'rin
tutad i. Shuningdek, pedagogika fanida xususiy, shartli, m ahalliy va 
subyektiv yangilikka qiziqish uyg‘onadi.
Xususiy yangilik V .A .Slasteninning aniqlashicha. joriy zam o- 
naviylashtirishda m uayyan tizim m ahsuloti unsurlaridan birini yan- 
gilashni ko‘zda tutadi.
M urakkab va progressiv yangilanishga olib keluvchi m a’lum
un surlarning yig‘indisi shartli yangilik hisoblanadi.
M ahalliy yangilik aniq obyektda yangilikning foydalanishi bilan 
belgilanadi.
Subyektiv yangilik m a ’lum obyekt u ch u n obyektning o ‘zi yangi 
b o iis h i bilan belgilanadi.
Ilm iy y o ‘nalishlarda yangilik va innovatsiya tushunchaiari farqla- 
nadi. Y angilik - bu vosita: yangi m etod, m etodika, texnologiya va 
boshqalar.
«Innovatsiya» - b u t a ’lim: m a ’lum bosqichlar bo'yicha rivojlana- 
digan jarayon.
V .I.Z agvyazinskiy «yangi» tu sh u n ch asig a t a ’rif berib, peda- 
gogikadagi «yangi» faqatgina bu g ‘oya em as, balki hali foydalanil- 
m agan yondashuvlar, m etodlar, texnologiyalardir.
R.N.Yusufbekova pedagogik yangilikka 
0 ‘qitish va tarbiya berishda 
a w a l m a ’lum b o ‘lm agan va a w a l qayd qilinm agan h o lat, natija, 
rivojlanib boruvchi nazariya va am aliyotga eltuvchi pedagogik voqe- 
likning o ‘zgarib tu rishi m u m k in b o 'lg an m azm uni sifatida qaraydi.
Pedagogik innovatsiyada R .N .Y usufbekova innovatsion jaray on
tuzilm asining uch blokini farqlaydi:
Birinchi blok - pedagogikadagi yangini ajratish bloki. Bunga peda- 
gogikadagi yangi, pedagogik yangilikning tasnifi, yangini yaratish

shart-sharoiti, yangilikning m e ’yorlari, u ni o ‘zlashtirish va foydala- 
nishga tayyorligi, a n ’ana va novatorlik, pedagogikadagi yangini yara­
tish bosqichlari kiradi.
ik k in ch i blok - yangini idrok qilish, o 'zlash tirish va baholash 
bloki: pedagogik ham jam iyatlar, yangini baholash va uni o'zlashtirish 
jarayonlarining rang-barangligi, pedagogikadagi konservatorlik va 
novatorlik, innovatsiya m uhiti, pedagogik jam iyatlarning yangini 
idrok etish va baholashga tayyorligi.
U ch inch i blok — yangidan foydalanish va uni joriy etish bloki, 
y a’n i yangini tatb iq etish, foydalanish va keng joriy etish qonuniyat- 
lari va turlaridir. M .M .P otashnikning innovatsiya jara y o n la rita lq in - 
lari h a m e ’tiborga m olikdir. U innovatsiya jarayonining quyidagi tu - 
zilm asini beradi:
- faoliyat tuzilm asi-m otiv-m aqsad-vazifa-m azm un-shakl-m etod- 
lar-m etod ik a k o m p o n en tlari yig‘indisi;
- subyektiv tuzilm a-innovatsion faoliyat subyektlarining xalqaro, 
m intaqaviy, tu m a n , sh ah ar va boshqa sathlari;
- m azm un tuzilm asi — o ‘quv-tarbiyaviy ishlar, boshqaruv (va 
b.)da yangilikning paydo b o ‘lishi, ishlab chiqilishi va o ‘zlashtirilishi;
- bosqichlikka asoslangan hayotiy davriylik tuzilm asi 'yangilik­
ning paydo bo‘lishi-ildam -o‘sish-yetuklik-o‘zlashtirish-diffuziya (sin- 
gib ketish, tarqalish) — zam onaviylashtirish;
- boshqaruv tuzilm asi — boshqaruv harakatlarin ing 4 ta tu ri- 
ning o 'z a ro aloqasi: rejalashtirish, tashkil etish, rahbarlik qilish, 
nazorat qilish:
- tashkiliy tuzilm a — diagnostik, o ld in d an k o ‘ra bilish, so f ta s h ­
kiliy, am aliy, um um lashtiruvchi, ta tb iq etuvchi.

Download 6,99 Mb.