Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar

yo‘li, turm ush tarzi, tub manfaatlariga tayangan holda, muttasil 
rivojlanib, takomillashib boradigan g‘oyalar tizim idir.Insoniyat 
tarixi g‘oyalar tarixi.
G ‘oya — inson tafakkuri mahsuli, milliy g‘oya esa millat tafak- 
kurining mahsuli.
Milliy g‘oya — inson va jamiyat hayotiga m a’no-m azm un baxsh 
etadigan, uni maqsad sari yetaklaydigan fikrlar majmuyidir.
M afkura — muayyan ijtimoiy guruh, ijtimoiy qatlam, millat, 
davlat, xalq va jamiyatning ehtiyojlari, maqsad-muddaolari, man- 
faatlari, orzu-intilishlari ham da ularni amalga oshirish tamoyil- 
larini o ‘zida mujassam etadigan g‘oyalar tizimi.
Toki hayot mavjud ekan, mamlakatlar, davlatlar va ularning 
manfaatlari bor ekan ular o ‘z taraqqiyot yo‘lini, ertangi kun ufqlarini 
o‘zining milliy g‘oyasi, milliy mafkurasi orqali belgilab olishga intiladi.
M a’naviyat — arab tilidagi «m a’no» yoki «ma’naviyatun», 
«ma’no va g‘oya» so‘zlaridan olingan b o ‘lib, «ruhiy holat» degan 
m a’noni anglatadi.
Milliy mafkura — xalqimizning m a’naviy-ilmiy mentaliteti, 
g‘oyalari asosidagi amalga oshirilayotgan ishlar, jarayonlardagi 
tutayotgan yo‘li, davlatga, jamiyatga, olamga, o ‘z -o ‘ziga, taraq- 
qiyotga munosabatlar tizimidan iborat.
Biz g‘oya haqida gapirganimizda uning tarixiy shakllari, tur- 
lariga ham to ‘xtab o ‘tishimiz lozim. Tarixda buzg‘unchilik va 
bunyodkorlik g‘oyalari haqida dalillar ko ‘p. X o‘sh, bunyodkorlik 
va buzg‘unchilik g ‘oyalariga nim alarni kiritish mumkin? U lar­
ning jamiyat taraqqiyotidagi o ‘rni qanday? Tarix tajribasi shundan 
dalolat beradiki, dunyoda ikki kuch — bunyodkorlik va buzg‘unchilik 
g‘oyalari hamisha kurashadi. Bunyodkorlik g ‘oyalari yurtni obod, 
xalq hayotini farovon qilishdek oliyjanob maqsadlari bilan ajralib 
turadi. Uning sifatlari quydagilardan iborat: odamlar ongiga adolat, 
haqiqat, ezgulik, odamiylik, mehnatsevarlik g‘oyalarini sepadi; 
razolat, urush, janjal, m a’rifatsizlikni qoralaydi; m adaniyat-m a’na- 
viyat rivojini ko‘zda tutadi; inson manfaatlari ulug‘lanadi; bunyod­
korlik, yaratuvchilik, mamlakat obodligi targ‘ib etiladi; xalqaro 
hamkorlik, mintaqaviy tinchlik, millatlararo totuvlikka chaqiriladi.
Buzg‘unchilik g‘oyalarining sifatlari quydagilardan iborat: taraq­
qiyot g‘ildiragini orqaga buradi; zulm, zo ‘rlik, kulfat urug‘larini 
sochadi; millatlar va xalqlarning turm ush tarzi, madaniyati, an ’ana 
va urf-odatlarini kuch bilan o ‘zgartirishga, keng xalq ommasini 
boshqalarning siyosiy irodasiga bo ‘ysundirish va mafkuraviy asoratga
19

solishga intiladi; xalqlarni o ‘z y o ‘lini o ‘zi tanlash huquqidan 
m ahrum etadi; kishilar ongini nayrang va aldovlar vositasida yolg‘on 
ideallar bilan zaharlaydi; irqiy ayirmachilik, fitna, zo ‘ravonlik, 
terrorni targ‘ib etadi.
Milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasi — ozod va obod 
Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish. Uning asosiy g‘oyalari: 
vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq faravonligi, komil inson, ij- 
timoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik.
Insonning o ‘zligini anglashi uning nodir va betakrorligini 
anglashdan boshlanadi. Insonning nodir va betakrorligini anglash, 
birinchidan, uning o ‘ziga yashiringan im koniyatlarni royobga 
chiqarish uchun asos b o ‘lib, istakni shakllantirsa, ikkinchidan, 
unda boshqalarning ham betakror ulug‘ siymoligini anglash orqali 
o ‘zgalarni hurm at qilishni, ulug‘lashni keltirib chiqaradi. Uchin- 
chidan, boshqalarning ham nodir, betakrorligiga ishonish, ularni 
hurmatlash, qalbini g‘arazdan poklaydi. T o ‘rtinchidan esa, har 
bir kishining betakrorligini anglash asosida kishilarda boshqalar 
bilan m uom ala va m unosabatning m oddiy, ilmiy, m a ’naviy- 
madaniy manfaat kasb etishi insoniyat ijtimoiyligiga tabiiy zarurat 
tu g ‘iladi.
Shu yuqoridagi sifatlarning shakllana borishi komillik sifat- 
larining asoslariga bog‘liq. Komillik sifatlarini to ‘laqonli shakl­
lantirish uchun esa faqat nasihatlar, d a’vatlar yetarli emas. Inson- 
ning m a’naviy faolligi amaliy-kasbiy faolligi bilan uyg‘unlash- 
ganda barkamollik sifatlari tabiiy shakllanadi, rivojlanadi. Aynan 
ana shu yuqoridagi tushunchalarni to ‘g ‘ri anglash ta ’lim -tar- 
biyaning metodologik asoslarini to ‘g ‘ri tanlashga yordam beradi. 
Chunki ta ’limning subyektivlik, demokratik, huquqiy, insonpar- 
varlik asoslari insonlam ing nodir va betakrorliklarini ro ‘yobga 
chiqarishdir. Insonlarning nodir va betakrorligini dunyoviy, diniy 
ilm lar uyg‘unligida tushuntirib berish m um kin. H ar bir kishi 
azaliy yaxshi taqdir, ezgu niyatlar, m a’lum o ‘ziga xos ulug‘ maq- 
sad va vazifalar bilan yaratilgan. Ammo inson asli yaratilishda 
ozod va erkindir.
Inson juda murakkab va mukammal tuzilishga ega, masalan, 
uning burnini olsak, bir nechta funksiyalarni nafas orqali baja- 
radi, lekin qanday qilib hidlarni ajratadi, bu hozirgacha hech kim 
aniqlam agan m o ‘jizadir. Bolani tu g ‘ilganida toza b o ‘lishga eh- 
tiyoji b o ‘lar ekan, u tagi ifloslansa yig‘laydi. Bolaga yoshligidan 
Vatanga muhabbat, m ehr-oqibat, halollik, milliy g‘urur, poklik,
20

insonparvarlik, m as’uliyat, b u rch , m illiy qadriyatlar, im on, 
mustaqillik, or-nomus, um um an olganda, bunyodkorlik go‘yalarini 
singdirsak, komil inson b o ‘lib kamolga yetadi.
M a’naviy insoniy tuyg‘ulardan b in — vijdon. Vijdon kishining 
ongi, ong osti va qalbi mutanosibligini amalga oshiruvchi sifat. 
Agar vijdonni sodda qilib tushuntirish lozim b o ‘lsa, vijdon — 
insonning qalb amri bilan bajargan ishlarining (faoliyatini) ruhiy 
mezoni. Vijdon odamning qayerida joylashganini hech kim bil- 
maydi, lekin u bajargan ishiga qarab biz vijdoni bor, vijdonsiz, 
vijdoni qabul qilmadi, degan iborani ishlatamiz.
Ba’zan moddiy ehtiyojlar tufayli vatanini sotgan, xalqiga xiyo- 
nat qilgan insonlarni ko‘rib nim a deymiz...
Kishi hayotidagi qilgan ishlari b o ‘yicha vaqti-vaqti bilan o ‘z 
vijdoni oldida hisob berib turadi. Bu muloqot haq m uloqot b o ‘lishi 
lozim. Ayrim vaqtda nohaq ishni haq deb isbotlash o ‘z vijdonini, 
o ‘zini aldash bilan tengdir. Bunda ong osti (haqiqat) ishga tu- 
shib, kishining ongli va ong osti orasida nomutanosiblik boshlanib, 
kishini ruhiy xastalikka olib keladi. Ruhiy xastalik esa jismoniy 
xastalikka, ayrim hollarda, boshqa ko‘ngilsiz voqealarga olib ke- 
lishi mumkin.
M ustaqillik sharofati bilan xalqimizning milliy ongi, milliy 
g‘ururi, siyosiy madaniyati o ‘sib bormoqda. Agar milliy ongimiz 
to ‘xtovsiz yuksala bormasa, mustaqilligimizning m a’naviy zamini 
mustahkam b o ‘lmaydi. Xalqimizning, jum ladan, yoshlarimizning 
milliy jihatdan o ‘z -o ‘zini anglashiga, ularda milliy iftixor tuyg‘usi 
shakllanishiga erishishimiz lozim. Milliy ong va o ‘zligini anglash u 
yoki bu millatga mansubligini his qilish, uning tarixi, madaniyati, 
urf-odat va an’analarini chuqur bilish bilangina chegaralanmaydi. 
Milliy o ‘z -o ‘zini anglash millatning hozirgi ahvoli, uning oldida 
yechimini kutayotgan muam m olarni bilish va ularni hal qilishda 
faol harakat qilishni talab etadi.
M ana shu faoliyatda ishtirok etishda har bir kishining o ‘ziga xos 
uquvi, qobiliyati, xarakteri, uning nodirligi va betakrorligi namo- 
yon b o ‘ladi. Demak, inson nodirligi va betakrorligining, uning 
yutuq va muvaffaqiyatlarining birinchi garovi o ‘z uquvi, qobiliyati 
va qiziqishlariga doir faoliyat, hayot yo‘li, hunar, kasb tanlashidadir. 
Yutuqning ikkinchi garovi shu o ‘ziga mos tanlangan hayot yo‘li- 
dan donolik, aql bilan faoliyat ko‘rsatish, eng ko‘p moddiy va 
m a’naviy mahsulot olishida. Soha b o ‘yicha istiqbolli m a’naviy fikr 
inson yutug‘ining uchinchi garovidir.
21

O ‘zining uquvi, qobiliyatini ro ‘yobga chiqarish asosida bun- 
yodkorona m ehnat qilib, m oddiy-m a’naviy mahsulotlar yaratib, 
o ‘zini, oilasini pok, halol luqma bilan boqib, davlatni, xalqni 
m oddiy-m a’naviy boyitishga xizmat qilgan kishi so‘zda emas, 
amalda ham haqiqiy iymonli kishi b o ‘ladi.

Download 57.48 Mb.