20
3-TEMA:
SANAAT KÁRXANALARÍNÍŃ AYLANBA
QАRJÍLARÍ
Joba:
3.1. Aylanba qarjılar túsinigi, olardıń kárxana xızmetindegi áhmiyeti
3.2. Aylanba qarjılardıń strukturası
3.3. Aylanba qarjılardı normalastırıw
3.4.Aylanba qarjılardan paydalanıwdıń kórsetkishleri hám olardıń
aylanısın tezlestiriw jolları
3.1. Aylanba qarjılar túsinigi, olardıń kárxana
xızmetindegi áhmiyeti
Kárxanalar óndiris procesin shólkemlestiriwde miynet quralları
hám jumısshılardan basqa,
aylanba qarjılarına da iye bolıwı kerek.
Aylanba qarjılar óndiristiń aylanba fondların shólkemlestiriwge
baǵdarlanǵan aqsha qarjılarınan ibarat boladı. Aylanba qarjılar
kárxananıń esabına naq pul kórinisinde toplanadı.
Aylanba qarjılar óndiris hám onıń úzliksizligin támiyinlewdiń
materiallıq deregi bolıp esaplanadı. Kárxananıń aylanba qarjıları,
aylanba fondları hám
qatnas fondlarına bólinedi.
Aylanba óndirislik fondları, kárxananıń óndirislik fondlarınıń bir
bólegi bolıp, óndiriske bir mártebe qatnasadı hám de óziniń
natural
formasın ózgertip, óziniń qunın tayar ónimniń ózine túser bahasına
tolıq ótkeredi.
Aylanba óndirislik fondları, óndirislik procestiń májbúriy
elementi, óndirislik shıǵınlardıń tiykarǵı bóleginen bolıp esaplanadı.
Aylanba óndirislik fondları úsh toparǵa bólinedi:
- óndirislik rezervler;
- tamamlanbaǵan óndiris hám yarım tayar ónimler;
- kelesi dáwir shıǵınları.
21
Óndirislik rezervler - óndiristiń úzliksiz dawam etiwi ushın zárúr
bolǵan, óndiris quralları,
shiyki-zatlar, tiykarǵı hám járdemshi
materiallar, janılǵı, satıp alınatuǵın yarım tayar ónimler, awısıq
bólekler, qadaqlaw hám oraw materialları, janılǵı-maylaw
materiallarınan ibarat bolǵan miynet buyımları.
Tamamlanbaǵan óndiris - óndiris proceske kirgizilgen hár qıylı
basqıshlardı ótep atırǵan biraq ele tolıq ónimge aylanbaǵan
materiallar.
Yarım tayar ónimler - texnologiya procesleriniń ayırım
basqıshlarınan ótken, biraq tayar ónimge aylanıwı ushın azıraq islew
beriw hám jıynaw basqıshların talap etiwshi miynet buyımları.
Kelesi dáwir shıǵınları – házirgi waqıtta jetistirilip atırǵan, biraq
keleshektegi ónimlerge tiyisli bolǵan jańa túrdegi ónimlerdi tayarlaw
shıǵınları (ásbap-úskenelerdi qaytadan jobalastırıw, ónimlerdiń taza
túrlerin tayarlawǵa jumsalatuǵın shıǵınlar).
Qatnas fondları kárxananıń tayar ónim awısıq bóleklerin
tayarlaw ushın arnalǵan aqsha qarjıları, chek hám vekseller,
akcionerlerdiń qarızları, hár qıylı debitorlıq qarızlar, bank hám
kassalardaǵı qárejetlerden ibarat boladı. Qatnas fondları hám aylanba
fondları birgelikte kárxananıń aylanba qarjıların payda etedi.
Aylanba qarjılarınan tómendegi jaǵdaylarda paydalanıladı:
-
shiyki-zat,
material, awısıq bólekler hám de óndiristi
shólkemlestiriwde, zárúr bolǵan miynet predmetlerin satıp alıwda;
- óndiris procesinde tutınılatuǵın elektr energiyası, janılǵı sıyaqlı
resurslarǵa haqı tólewde;
- kárxananı shólkemlestiriw hám háreket etiw dáwirinde aylıq is
haqı tólewde;
- salıq hám basqa da tólemlerdi tólewde.
Aylanba óndirislik fondları, aylanba qarjılardıń eń aktiv bólegi
bolsa, qatnas fondları óndiris procesinde tikkeley qatnaspaydı hám de
tazadan tutınıw qunın jaratpaydı. Aylanba qarjıları bárhama aylanısta
bolıwı tiyis, olardıń nátiyjeliligi hám kárxananıń ekonomikasına tásiri
sonda belgili boladı.