28
4-TEMA:
SANAAT KÁRXANALARÍNÍŃ MIYNET
RESURSLARÍ
Joba:
4.1. Kárxana xızmetinde insannıń roli
4.2. Kárxanada kadrlardıń háreketleniwin belgilewshi kórsetkishler
4.3. Kárxananıń kadrlar siyasatı
4.4. Kárxanada miynetke haqı tólew, is haqınıń túrleri, tólew usılları
4.1.Kárxana xızmetinde insannıń roli
Zamanagóy kárxanalardıń xızmetinde miynet quralları hám
miynet predmetlerinen basqa kadrlar hám úlken áhmiyetke iye.
Kadrlar óńdiris procesinde shólkemlestiriwshi úsh faktordıń tiykarǵısı
bolıp esaplanadı. Sebebi kadrlar óndiristi basqarıp, hárekettegi hám
keleshektegi rawajlanıwdı iske asıradı. Kadrlardıń kásiplik mamanlıǵı
qansha joqarı dárejede bolsa, kárxanalardıń ekonomikalıq hám
óndirislik kórsetkishleri de sonsha dárejede joqarı boladı.
Dárejelik (potencial) túsinigi, latın tilinen alınǵan bolıp,
imkaniyat, kúsh-quwat mánisin bildiredi.
Kadrlar dárejeligi (potencialı) - miynet resurslarınıń ulıwma
sanı hám jınısı, jası, maǵlıwmatı, kásiplik kónlikpeleri, kárxananıń hár
qıylı buwınlarında hám jámiyetlik óndiriste qatnası
menen
xarakterleniwshi miynet resursları yamasa imkaniyatların bildiredi.
Kadrlar kárxanada jumıs penen bánt bolǵan hám de kárxananıń
jeke quramına kiriwshi hár qıylı kásiplik - mamanlıq toparlardaǵı
xızmetkerlerdiń kompleksi.
Kárxananıń miynet resursları, onıń jumısshı kúshin bildiredi.
Jumısshı kúshi – insannıń miynet islewge fizikalıq hám ruwxıy
uqıplılıǵı bolıp esaplanadı. Bazar qatnasıqları jaǵdayında miynet islew
uqıplılıǵı, jumısshı kúshin tovarǵa aylandıradı. Onıń basqa tovarlardan
ózgesheligi:
29
- óziniń qunınan artıq bolǵan qun jaratadı;
- onı iske qospastan qandayda bir óndiris procesinde iske asırıw
múmkin emes;
-
tiykarǵı
fondlar hám aylanba qarjılardan nátiyjeli
paydalanıwdıń dárejesi jumısshı kúshine baylanıslı.
Jumısshı kúshinen nátiyjeli paydalanıwǵa tómendegi
faktorlar
tásir kórsetedi:
- xızmetkerlerdiń materiallıq qızıǵıwshılıǵı, qorshaǵan ortalıq,
ruwxıy, fizikalıq hám nerv talalarınıń kúsheyiwi, basqarıw usılları
h.t.b.
Kárxana xızmetkerleriniń dizim boyınsha quramı tómendegilerdi
óz ishine aladı:
- sanaatlıq óndiris personalı (SÓP) – tiykarǵı hám járdemshi
cexlar, zavod basqarıwı,
laboratoriya, ilimiy-izertlew hám tájiriybe-
joybarlaw bólimleri, esaplaw orayı xızmetkerleri;
- óndirislik emes personal - turaq-jay, kommunal hám járdemshi
xojalıqlarda, den-sawlıqtı saqlaw, profilaktika hám
bilimlendiriw
mákemelerinde islewshi xızmetkerler;
- basshılar
- direktor, direktordıń orınbasarları, bas qánigeler,
bólim baslıqları, injener-texnik personal (ITP);
- xızmetshiler - hújjetlerdi tayarlaw, esap-sanaq hám qadaǵalaw,
xojalıq xızmetinde islewshiler (agentler, kassirler, sekretarlar,
statistler h.t.b.).
Kárxananıń sanaatlıq óndiris personalınıń tiykarǵı hám kóp sanlı
bólegin jumısshılar qurap, olar ónim jetistiriw, ońlaw hám úskenelerge
xızmet kórsetiwde qatnasadı, miynet predmetlerin tasıw hám ónim
jetistiriwdi iske asıradı, qurılıs-ońlaw jumısların orınlaydı.