73
8-TEMA:
KÁRXANANÍŃ INVESTICIYALÍQ HÁM
INNOVACIYALÍQ HÁREKETI
Joba:
8.1. Investiciya haqqında túsinik
8.2. Investiciyanıń túrleri
8.3. Kárxanalarda investiciyalastırıwdıń tiykarǵı derekleri hám
baǵdarları
8.4. Investiciyalardıń ekonomikalıq ónimdarlıǵın bahalaw
8.5. Innovaciyalıq hárekettiń kárxana rawajlanıwındaǵı ornı
8.1. Investiciya haqqında túsinik
«Investiciya» ataması latın tilindegi «invest» sózinen
kelip
shıqqan bolıp «engiziw», «qarjılardı baǵdarlaw», «kapital qoyılma»
mánisin beredi. Keń mániste investiciya qarjını kóbeytip hám qaytarıp
alıw maqsetinde kapitaldı baǵdarlawdı bildiredi. Kópshilik
jaǵdaylarda «investiciya» túsinigi ekonomikalıq hám basqa da háreket
obyektlerine kirgiziletuǵın materiallıq hám materiallıq emes baylıqlar
hám de olarǵa tiyisli huqıqlar túrinde túsindiriledi. Investiciya
degende barlıq túrdegi milliy hám intelektual baylıqlar túsinilip, olar
isbilermenlik háreketi obyektlerine baǵdarlanıp dáramat
keltiriw yaki
qanday da bir unamlı nátiyjege erisiwi kerek. Investiciya engiziwden
tiykarǵı maqset dáramat alıw hám unamlı sociallıq nátiyjege
erisiw
bolıp tabıladı.
Ekonomikalıq kategoriya túrinde investiciya tómendegishe
klassifikaciyalanadı:
dáslepki jamǵarılǵan kapitaldı kóbeytiw maqsetinde kapitaldı
isbilermenlik obyektlerine baǵdarlaw;
investiciyalıq
joybarlardı
ámelge
asırıw
procesinde
investiciyalıq háreketi qatnasıwshıları ortasında payda bolatuǵın
ekonomikalıq qatnasıqlar bolıp tabıladı.
74
Investiciya kirgiziwde, eń aldı menen:
investiciyalıq háreketi subyektleriniń bekkemligi hám
baslamashılıǵı;
engizilip atırǵan materiallıq baylıqlarǵa investiciya atamasın
beriw (puqara óziniń zárúrliklerin qanaatlandırıw ushın alǵan
buyımları investiciya bola almaydı);
nızam menen belgilengen investiciya háreketin ámelge asırıw
imkaniyatı jaratılıwı kerek bolıp esaplanadı.
Investiciya túsinigine jańa kapitaldı payda etiw ushın
sarıplanǵan shıǵın túrinde de túsinik beriw múmkin. Investiciyalar –
bul jańa kárxanalar qurılısına, texnika hám ásbap-úskenelerdi satıp
alıwǵa, yaǵnıy jańa kapitaldı payda etiwge ketken shıǵınlar bolıp
tabıladı.
Investiciya túsinigin tolıq túrde ashıp beriw ushın oǵan berilgen
túsindiriwlerdi keltiriw kerek boladı. Investiciyalar –
bul ele
buyımlaspaǵan, biraq óndiris qurallarına qoyılǵan kapital bolıp
tabıladı. Óziniń finanslıq formasına qaray, olar payda alıw maqsetinde
xojalıq háreketine qoyılǵan aktivler esaplansa, ekonomikalıq
ózgesheligine qaray, ol jańa kárxanalar qurıwda, uzaq múddetli xızmet
kórsetiwshi texnika hám ásbap-úskenelerge hám de sonıń
menen
baylanıslı bolǵan aylanba kapitaldıń ózgeriwine ketken shıǵınlar bolıp
tabıladı.