81
alternativlik tiykarda tańlaǵannan keyin
birlemshi-ruxsat beriwshi
hújjetlerdi, texnikalıq hám basqa sheshimlerdi, tiykarınan,
injenerlik
támiynat, qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw boyınsha ilajlardı tayarlaw
ámelge asırıladı.
Investiciyalıq joybardı tayarlaw hám soǵan sáykes túrde
investiciyalardıń ónimdarlıǵın bahalaw zárúrligi kópshilik jaǵdaylarda
jańa kárxana, cexlar qurıw yamasa bar bolǵan óndiristi
qayta tiklew
hám keńeytiw menen baylanıslı boladı. Bulardıń barlıǵı tek orınlarda,
yaǵnıy belgili bir aymaqta, jer maydanında ǵana emes, al óz waqtında
ámelge asırılıwı sebepli, belgili múddette joybardı ámelge asırıw, atap
aytqanda, kárxananı shólkemlestiriw (qayta tiklew, keńeytiw) hám de
ekspluataciyalaw hám juwmaqlaw múddetinen kelip shıqqan túrde
esaplanadı.
Investiciyalıq joybarlardıń ónimdarlıǵın bahalawda tómendegiler
tiykarǵı kórsetkish bolıp esaplanadı:
1)
Taza diskontlanǵan dáramat (TDD) – pútkil esabat dáwiri
ushın kúndelikli nátiyjeler jıyındısınıń baslanǵısh qádemge keltirilgen
muǵdarı yaki integral nátiyjelerdiń integral shıǵınlardan asıp ketiwi.
Ol tómendegi formula tiykarında esaplanadı:
T
t
t
t
t
E
Q
H
TDD
0
)
1
(
1
)
(
bul jerde: N
t
– esaplawlardıń t-qádeminde erisilgen nátiyjeler;
Q
t
– usı qádemde ámelge asırılǵan shıǵınlar;
T – esaplawlardıń waqıt múddeti;
E - diskont norması.
Eger investiciyalıq joybardıń TDD muǵdarı unamlı bolsa, onda
joybar nátiyjeli boladı, yaǵnıy investiciya qarjıları dárejesiniń
qabıllanǵan diskont norması támiyinlengen bolıp esaplanadı.
Shıǵınlar hám olardıń nátiyjeleriniń muǵdarın keltiriw olardı
diskontlaw koefficienti (d
t
) ne kóbeytiw tiykarında ámelge asırılıp,
bunda tómendegi formuladan paydalanıladı:
82
t
t
E
d
)
1
(
1
bul jerde: t – nátiyjelerdi alıw (shıǵınlardı ámelge asırıw)
dáwirden salıstırıw dáwirine shekemgi múddet bolıp, jıllarda
ólshenedi.
Diskont norması (E) - basqa investorlar óz qarjıların usınday
túrdegi joybarlardı ámelge asırıw ushın kirgiziwdi qálewshi,
kapitaldıń dáramatlılıq koefficienti (dáramat muǵdarınıń kapital
qoyılmalarǵa qatnası) bolıp tabıladı.
Eger diskont norması waqıt dawamında ózgeretuǵın bolsa,
diskont koefficienti (d
t
) tómendegi formula tiykarında anıqlanadı:
)
1
(
1
1
k
t
k
t
E
d
bul jerde: E
k
– k-jıldaǵı diskont norması;
t – esapqa alınıwshı waqıt múddeti, jıl.
Investiciyalıq joybarlardıń ónimdarlıq kórsetkishlerin anıqlawda
ónim hám tutınıwshı resurslardıń bazis, prognozlanıwshı, dúnya
júzlik hám esaplaw bahalarınan paydalanıladı.
2) Investiciyalardıń dáramatlılıq indeksi (ID)
- keltirilgen
nátiyjeniń investiciyalar muǵdarına (K) qatnası bolıp, tómendegi
formula tiykarında anıqlanadı:
T
t
t
t
t
E
Q
H
K
ID
0
)
1
(
1
)
(
1
Eger dáramatlılıq indeksi birge teń yaki onnan úlken bolsa,
investiciyalıq joybar nátiyjeli, keri jaǵdayda bolsa nátiyjesiz bolıp
esaplanadı.
3) Ishki dáramatlılıq norması (IDN) - keltirilgen nátiyje muǵdarı
keltirilgen investiciya muǵdarına teń bolǵan jaǵdaydaǵı diskont
norması (E
ishki
), yaǵnıy E
ishki
(IDN) tómendegi teńlik arqalı anıqlanadı:
83
T
t
t
ishki
t
T
t
t
ishki
t
t
E
K
E
Q
H
0
0
)
1
(
)
1
(
1
)
(
Usı formula tiykarında anıqlanǵan dáramatlılıq normasınıń
muǵdarı investordıń kapitalǵa talap etiwshi dáramat muǵdarı
menen
salıstırıladı. Eger IDN talap etilgen dáramat normasına teń yaki onnan
úlken bolsa, onda joybar nátiyjeli bolıp esaplanadı.
4) Investiciyalardıń qaplanıw múddeti (T
i
) - investiciyalıq
joybardı ámelge asırıwdı baslawdan baslap nátiyjelerge erisiwge
shekemgi bolǵan minimal waqıt múddeti. Ol tómendegi
formula
tiykarında anıqlanadı:
m
t
i
P
I
T
bul jerde: I
t
– taza investiciyalar;
Pm – joybar keltiriwshi ortasha jıllıq
pul qarjılarınıń aǵımı,
swm.
Usınıń menen birge qaplanıw múddeti joybardıń
dáramatlılıǵınıń kórsetkishi esaplanbaydı. Sonlıqtan da ámeliyatta
investiciyalar baslanǵısh kapital (qoyılma)ǵa qaray dáramatlılıq
kórsetkishi arqalı kórip shıǵıladı hám de tómendegi formula tiykarında
esaplanadı:
100
K
M
D
n
i
bul jerde: D
i
–investiciyalar dáramatı, payızda;
Mn – salıqlar tólengennen keyingi qalǵan payda, swm;
K - investiciyalar (baslanǵısh).
