85
bul jerde: M
0
, M
1
– ónimniń birligine óndiriste sarıplanǵan
miynet shıǵınları, sáykes túrde, qosımsha investiciyalar engizilgenge
shekem hám onnan keyin.
g) investiciyalardıń hár bir swmına paydanı asırıw:
m
I
P
P
Q
E
)
(
0
1
bul jerde: P
0
, P
1
– ónim birligine tuwrı
keliwshi payda, sáykes
túrde, qosımsha investiciyalar engizilgenge shekem hám onnan keyin.
I
m
- investiciyalardıń qaplanıw múddeti.
Investiciyalardıń ónimdarlıǵın keltirilgen formulalar tiykarında
(basqarıw dárejesin inabatqa alǵan túrde) anıqlaw óndiristi
rawajlandırıwǵa qansha muǵdarda investiciya kiritilgen hám onıń
nátiyjesi qanday degen sorawǵa
juwap beredi, yaǵnıy ol
investiciyalardıń absolyut ónimdarlıǵın kórsetedi.
Ámeliyatta kóbinese investiciyalıq sheshimlerdiń hár qıylı
variantları kórip shıǵılıp, olardan eń optimalın tańlap alıwǵa háreket
etiledi.
Bunday
maqsette
kapital
qoyılmalardıń
salıstırma
ekonomikalıq ónimdarlılıq kórsetkishleri qollanılıp, olar tómendegi
formula tiykarında anıqlanadı:
E
n
= TN = En ×K
min
bul jerde: TN - ónim ózine túser bahası;
K - kapital qoyılmalar;
E
n
- kapital qoyılmalardın ónimdarlıq norması.
Eger investiciyalıq sheshimlerdiń birneshe variantları kórip
shıǵılatuǵın bolsa, bul variantlardıń ishinen shıǵınları eń
minimal
bolǵan variant tańlap alınadı.
Ekonomikalıq ónimdarlıqtı bahalaw
procesinde kiritiliwshi
investiciyalardıń qaplanıw múddetin anıqlawdıń ózine tán ornı bolıp,
ol tómendegi formula tiykarında anıqlanadı:
)
(
0
1
r
r
ok
P
P
K
T
86
bul jerde: K - tiykarǵı óndirislik fondlarǵa kiritiliwshi kapital
qoyılmalardıń kólemi;
P
r1
- jobalastırılıp atırǵan dáwirdiń sońǵı jılındaǵı payda;
P
r0
- bazis jıldaǵı payda (jobadan aldıńǵı dáwirdiń sońǵı jılı).
Kapital
qoyılmalardıń
ónimdarlıq koefficienti qaplanıw
múddetine keri bolǵan ólshem bolıp tabıladı. Ol tómendegi
formula
tiykarında esaplanadı:
K
P
P
E
r
r
)
(
0
1
Waqıt faktorı, ásirese, investor (buyırtpashı) kóz qarasınan
kiritilip atırǵan resurslardıń haqıyqıy ónimdarlıǵın támiyinlewde úlken
áhmiyetke iye. Sonlıqtan da qurılıs, qayta tiklew hám keńeytiw,
sonday-aq, bar óndiristi modernizaciyalaw jumısları
qansha tez
orınlansa, investor hám bólip alıp islewshiler ushın sonsha paydalı
boladı. Qurılǵan obyektti múddetinen aldın paydalanıwǵa tapsırıwdan
alınatuǵın qosımsha payda (E
qp
) arqalı ekonomikalıq ónimdarlıq
tómendegi formula tiykarında anıqlanadı:
)
(
á
sh
n
qp
T
T
F
E
E
Bul jerde: E
n
– ónimdarlıqtıń normativ koefficienti;
F - múddetinen aldın paydalanıwǵa tapsırılıwshı tiykarǵı
fondlardıń qunı;
T
sh
- obyektti paydalanıwǵa tapsırıwdıń shártnamadaǵı múddeti;
T
á
- obyektti paydalanıwǵa tapsırıwdıń ámeldegi múddeti.
Obyektlerdi paydalanıwǵa tapsırıwdıń shártnamadaǵı hám
ámeldegi múddetleri ortasındaǵı parıq formulada (T
sh
–T
á
) jıl úlesinde
kórsetiliwi kerek (waqıt kórsetkishi).
Eger T
sh
< T
á
bolsa, yaǵnıy
obyektti paydalanıwǵa tapsırıw múddeti ótip ketetuǵın bolsa, investor
kútilip atırǵan paydanı ala almaydı hám basqa shıǵımlarǵa dus kelip,
bul nárse ónimdarlıqtıń keri bolıwına alıp keledi. Sonlıqtan da qurılıs
yaki kárxananı qayta tiklew hám keńeytiw jumısları, obyektlerdiń
87
sapa kórsetkishlerine tásir kórsetpegen túrde qanshalıq tez ámelge
asırılsa, investiciyalar ónimdarlıǵı sáykes túrde sonsha joqarı boladı.
Mısal: Mini-zavod qurılısınıń smeta boyınsha qunı 14,5 mln
swmdı quraydı. Qurılıstıń normativ múddeti - 2,5 jıl. Ámelde zavodtı
2 jılda qurıp pitkeriw mólsherlenbekte. Zavodtıń tiykarǵı fondları
qunınıń asıwına alıp kelmeytuǵın shıǵınlardıń qunı 450 mıń swmǵa
teń. Ónimdarlıqtıń normativ koefficienti - 0,2.
Zavodtı múddetinen aldın qurıp pitkeriwdiń ekonomikalıq
nátiyjesi tómendegishe:
E
qp
=0,2(14,5-0,45) *(2,5-2)=1,4 mln. swm
