10
- paydalanıw múddeti bir jıldan kem bolmaǵan hám nızamda
belgilengen bahalardaǵı ásbap hám óndirislik inventarlar.
2.2. Kárxananıń óndirislik apparatı
Tiykarǵı óndirislik fondlar óndiriste bánt bolǵan barlıq qánige
hám xızmetkerlerdiń sanı menen birge kárxananıń óndirislik apparatı
dep ataladı.
Óndirislik emes tiykarǵı fondlar, kárxananıń tiykarǵı fondlarınıń
óndiriste tikkeley qatnaspaytuǵın bólegi bolıp, óziniń qunın tayar
ónimge ótkermeydi. Bularǵa kárxananıń balansındaǵı
turaq jaylar,
asxana, profilaktoriya, klub, balalar baqshası, sport salamatlıq orayları
h.t.b. kiredi.
Tiykarǵı óndirislik fondlar óndiris procesinde qatnasıwına qarap
aktiv hám passiv fondlarǵa bólinedi. Aktiv óndirislik fondları, miynet
predmetleriniń tayar ónimge aylanıwında tikkeley qatnasadı. Quwat
beriwshi mashinalar hám úskeneler, generatorlar, transformatorlar,
hárekettegi mashina hám úskeneler, tártipke salıwshı ásbaplar,
texnologiyalıq liniyalar, miynet quralları bolıp tabıladı.
Passiv fondlar óndiris procesinde tikkeley qatnaspaydı, biraq
óndiristiń nátiyjeliligin joqarılatıwda áhmiyetli wazıypanı orınlaydı,
jumısshılardıń miynet etiwi ushın zárúrli jaǵdaylardı jaratıp
beredi
(imaratlar, qurılmalar, úskeneler h.t.b.).
Óndiristiń dárejesiniń joqarılawınıń nátiyjesinde kárxana
shártnama tiykarında ózine kerekli tiykarǵı fondlardı jallaydı hám olar
ijaraǵa alınǵan bolıp esaplanadı. Ijaraǵa alıwshı hám ijaraǵa beriwshi
ortasındaǵı múliklik qatnasıqlar lizing dep ataladı.
Kárxananıń tiykarǵı óndirislik fondlarında aktiv bóleginiń úlesi
qanshelli joqarı bolsa, jetistirilip atırǵan ónimlerdiń muǵdarı sonshelli
joqarı boladı.
Mashina hám úskenelerden paydalanıw múddeti qanshelli kóp
bolsa, kárxananıń óndirislik quwatlılıǵı sonshelli kóp boladı, biraq
ónimlerdiń sapası tómen boladı, biykar turıwlar hám
kemshilikler
kóbeyedi.
11
Xojalıq ámeliyatında tiykarǵı fondlar natural hám qun
kórinisinde esapqa alınadı. Natural bahalaw, óndiristi texnikalıq jaqtan
qayta qurallandırıw hám zamanagóylestiriw, ásbap-úskenelerdi ońlaw,
grafiklerin tayarlaw, ońlawshı qurallarǵa bolǵan zárúrlikti anıqlawǵa
múmkinshilik berse, qun boyınsha bahalaw – tiykarǵı fondlardı qayta
tiklew hám jobalastırıw, olardıń muǵdarın anıqlaw, amortizaciya
normasın belgilew, tiykarǵı fondlar hám óndirislik quwatlıqlardan
paydalanıwdıń dárejesin analizlewge múmkinshilik beredi.
