25
Hozirgi (golotsen) yotqiziqlar chag‗irtosh, shag‗altosh va qumlardan iborat yosh terrasalar
seriyasini qoplaydi.
Yuqorida aytilganidek, tekislikning katta qismini lyossli jinslar qoplagan maydonlar tashkil
etadi. Tekislik ko‗pgina hollarda kuchli sho‗rlangan botiqlar – sho‗rxoklar bilan qo‗shilib ketadi.
Beshkent shahridan janubdagi
Chorog‘il, Muborak shahridan shimoldagi Shursoy, Sandiqli
cho‗lining shimolidagi Dengizko‗l botiqlari shular jumlasidandir. Absolyut balandligi 300 – 400 m
bo‗lgan tekisliklar ichida vujudga kelgan bu botiqlarning nisbiy chuqurligi 20 – 40 m va shu sababli
ular botqoqlangan sho‗rxoklar ko‗rinishida chor – atrof relefidan ajralib turadi.
Lyossli jinslar bilan qoplangan yassi yuzalar qumtepa marjonlari katta – katta ko‗chma
qumli massivlar bilan almashinib turishi ham Qarshi cho‗li relyefi uchun xos bo‗lgan
asosiy
xususiyatlardir. Ko‗pgina hollarda xilma – xil relyef tiplari o‗zaro tutash yoki bir – biri bilan aralash
holda tarqalgan. Qumli yuzalar orasida
Xo‘jamuborak, Oqqum, Deyqum, Shokircha, Gulbodom,
Suxta, Pomuq, Chodirliqum, Darvozaqum yirikroq qumli maydonlardir.
Hozirgi relyef hosil qiluvchi jarayonlarga ko‗ra ham tekisliklar mintaqasi tog‗li va tog‗ oldi
mintaqalaridan keskin farq qiladi. Kitob – Shahrisabz botig‗i hamda Qarshi cho‗li
qiya tekisligi
Qashqadaryo va uning yirik irmoqlari tomonidan amalga oshiriladigan erozion – akkumlyativ
jarayonlarning ayniqsa yorqin namonyo bo‗lishi bilan ifodalanadi. Bu jarayonlaning kechishida
allyuvial va prolyuvial materiallar akkumlyatsiyasi eroziya jarayonlariga nisbatan ustunlik qiladi.
Tekislikning chekka g‗arbiy qismi ham buzuvchi (deflyatsiya), ham vujudga keltiruvchi (eol
akkumlyutsiyasi) sajiyaga ega bo‗lgan eol jarayonlari ustuvorlik qiladigan maydonlardir. Taqir
hamda sho‗rxoq hosil bo‗lishi jarayonlari uncha katta ahamiyatga ega emas.
O‗zlashtirilayotgan va sug‗orilayotgan hududlarda relyef hosil
qiluvchi jarayonlarning
sajiyasi ham o‗zgargan. Ariqlar va kanallar hamda zovurlar yaqinidagi maydonlarda jarlarning
rivojlanish jarayonlari sug‗orish eroziyasining faolligi bilan bevosita bog‗liq. Sug‗oriladigan
maydonlarda sug‗orish eroziyasi, qayta sho‗rlanish botqoqlanish,
shamol eroziyasi kabi
dehqonchilik nomaqbul jarayonlarning kuchayotganligi kuzatilmoqda. Tekislik relyefida o‗tmish
tarixiy davrlarda inson tomonidan barpo etilgan tepaliklarning tez – tez uchrashi ham relyefning
muhim belgilaridandir.
Qashqadaryo havzasining yassi tekislik relyefi shimol va sharqqa tomon ko‗tarila borib,
to‗lqinsimon qiya tekislik relyefi bilan almashinadi. Tog‗li va tog‗ oldi mintaqalarida boshlanadigan
soylarning ko‗pining quyi oqimidagi yoyilma konuslar to‗lqinsimon o‗rkachli tekisliklarni hosil
qiladi. Bu xildagi relyef G‗uzor va Qamashi shaharlari orasidagi maydonlarda juda yaqqol
ifodalangan. Bu yerda 40 – 60 m qalinlikdagi to‗rtlamchi davr lyoss yotqiziqlaridan tashkil topgan
qirlarda eroziya kuchli rivojlangan.
Qarshi qiya tekisligi doirasida atrofdagi maydonlardan biroz balandroq ko‗tarilib turadigan
qoldiq qirlar va platolar mavjud.
Qarshi prolyuvial qiya tekisliklarini Y.A. Skvortsov (1956) to‗rtlamchi
davrning Nanay,
