Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov Jamoliddin Bekturdiyevich
2. G‘ildirak va shinalarning tuzilishi;
3. G‘ildirak va shinalarning turlari.
Gildirak avtomobilning shinasi va o‘qi urtasidagi boglovchi zveno hisoblanib,
u shinani o‘rnatish uchun kerak. Avtomobillarda diskli gildiraklar ishlatiladi. U
ikki qismdan iborat: disk va obod. Disk yig‘ilgan gildirakni baraban shpilkalariga
maxkamlash uchun, obod esa pnevmatik shinani joylashtirish uchun xizmat qiladi.
Gildiraklar ikki turli buladi: cho‘qur-bir butun va tekis-bulaklarga ajraladigan.
Bir butun gildiraklar yengil
avtomobillarda ishlatilib, unda shinani
joylashtirish uchun cho‘qurlik va bort bor. Bulaklarga ajraladigan gildiraklar yuk
avtomobillari va avtobuslarda kullanilib, shinani joylashtirish ungay bulishi uchun
bitta borti ajraladigan qilib yasaladi. Ajraladigan bort
kesilgan elastik kulf-xalka
bilan maxkamlanadi. Ba’zi avtomobillarda esa (GAZ) bitta bortni ajratib olish
mumkin bo‘lib, shina joylashtirilgandan sung boltlar yordamida yig‘iladi. Xozirgi
yuk avtomobillarida kengaytirilgan polkali va disksiz gildiraklar ham
ishlatilmokda.
Gildirakning asosiy parametrlari quyidagilar: diametri D, obod eni – V va bort
kayrilmasining 5 X14, 127 X 355. Birinchi rakam dyuym (5)
yoki millimetrda
(127) obod enini, xarfi bort kayrilmasi balandligini (Jq q17,5 mm, K q 19,5 mm,
L q 21,5 mm, Aq28 mm, Bq33 mm, Vq43 mm), ikkinchi rakam esa diametrini
(Dq355 mm) kursatadi.
Gildiraklar stupitsaga bolt yoki shpilka yordamida maxkamlanadi. Agar
o‘qning xar bir tomoniga ikkitadan gildirak maxkamlanishi zarur bulsa,
avval
stupitsa shpilkasi birinchi gildirak bir tomoni konusli gayka bilan sungra ikkinchi
gildirak oddiy gayka bilan maxkamlanadi. Gaykaning konussimon yuzasi ikkinchi
gildirakni anik o‘rnatishga yordam beradi. Gaykalar harakat vaqtida uz-o‘zidan
buralib ketmasligi uchun chap gildiraklar chap rezbali, ung gildiraklar ung rezbali
gaykalar bilan maxkamlanadi.
Shinalar gildirakning yo‘l notekisliklaridan qabul kilgan to‘rtkilarni
yumshatib va sundirib, avtomobilning yurishidagi ravonligini yaxshilaydi. Shina
gildirak obodiga o‘rnatilib,
ular kamerali va kamerasiz; yuqori va past bosimli;
diagonal va radial kordli oddiy hamda arkali shina, pnevmokatok tipida buladi.
Shinaning tuzilishi asosini karkas tashkil etib, chetlari o‘zakga ega bort bilan
tugaydi. Karkasning ustki qismida yostiksimon katlam bor.
Karkas rezina-kord
materialdan tayyorlanib, uning o‘zakva bortlariri pokrishkani obodga maxkamlash
uchun kerak. Kord iplari rezina bilan koplangan viskoza, kapron yoki neylon
iplardan iborat bo‘lib, uning diagonal yoki
radial joylashishiga karab, shinalar
diagonal yoki radial kordli buladi. Karkasning usti va yon qismi protektor
rezinasidan iborat. Protektor shinaning vazifasi
va kaysi tip avtomobilga
o‘rnatilishiga karab turli xil burtma rasmga ega.
