Quyoshning elektromagnit nurlanish tarkibi

Download 35.69 Kb.
bet	2/3
Sana	01.11.2023
Hajmi	35.69 Kb.
	#92908

Bog'liq
“Quyosh energetikasi” faniga kirish va energetika sohasida tutgan o‘rni.
Billingvizm, 11-mustaqil ta\'lim, tilshunoslik sintaksis, 7-s-b-t-2-1 (2), MUTAXASSISLIKKA KIRISH, [KDIS] 2023 Fall Application Guidelines, Abdulla Qaxxor, Bozor iqtisodiyoti modellari, Rich Dad Poor Dad What the Rich Teach Their Kids About Money—That the Poor and Middle Class Do Not by Robert T. Kiyosaki (z-lib.org).epub

Quyoshning elektromagnit nurlanish tarkibi Optik nurlarda ko`rinadigan spektr Quyosh nurlanishining kichik bir qismini tashkil etadi. Optik diapazondan chap tomonda ko`zga ko`rinmaydigan ultrabinafsha nurlar joylashsa, undan o‘ng tomonda infraqizil nurlar ketma-ketligi o‘rin egallaydi. Ultrabinafsha (UB) nurlar keng (0,01 I 0,39 inkm) elektromagnit to`lqinlar diapazonini ishg`ol etadi. Bu diapazonda sochilayotgan kvantlar energiyasi 100 eV dan 3 eV oraliqqa to`g`ri keladi. Yana ham qisqa to`lqinli (yuqori cncrgiyali) nurlanish rentgen nurlari diapazonini tashkil etadi. Ular λ bo`yicha 0.0001 mkm dan 0.01 mkm gacha, kvantlari energiyasi bo`yicha esa 104 eV dan 102 eVgacha diapazonni egallaydi. Quyoshning rentgen va UB nurlari Yer atmosferasida azot (N2) va kislorod (O3) molekulalari tomonidan yutiladi, shuning uchun ular Yergacha yetib kelmaydi. Quyoshning rentgen va UB nurlanishi (1-2960 Å) Yer atmosferasidan tashqariga ko`tarilgan teleskoplar hamda spektrograllar vositasida o‘rganiladi. Bu asboblar havo sharlari, raketalar va sun'iy yo`ldoshlariga o‘rnatiladi. Bunday tekshirishlar Quyoshning bu diapazonlardagi nurlanishi optik diapazondagidan farq qilishini ko`rsatdi. Avvalo, rentgen nurlar tomon tutash spektrning intensivligi pasayib boradi va ~0.01 mkmda u nolga teng bo`ladi. Ikkinchidan uzoq UB nurlar (λ<0.2 mkm) diapazonida avval yutilish chiziqlari bilan birgalikda chiqarish (emission) Chiziqlari, keyinchalik (λ<1000 Å) esa faqat emission chiziqlar kuzatiladi. Bu chiziqlar tutash spektr sahnida unga nisbatan yorug` chiziq shaklda ko`rinadi. Bular ko`p marta ionlangan metallar chiziqlari bo`lib, UB spektr tasvirlarida ular Quyosh spektrining infraqizil (IQ) diapazoni (0.76< λ <1000 mkm) kam energiyali kvantlar (1.6> hv >10-5eV)dan tashkil topgan bo`lib, uning bir qismi (0.76Quyoshning IQ spektrining o‘ng tomonida uning radiospektri joylashgan. Radiospektr tutash (uzluksiz) radioto`lqinlar ketma ketligi bo`lib, u elektromagnit to`lqinlar diapazonining keng (1 mm dan 20 metrgacha) oralig`ini ishg`ol etadi. U radio shovqin sifatida qayd etiladi Radiokvantlar energiyasi 10~5 eV dan kam bo`lsada, Quyoshdan kelayotgan radionurlanish oqimi qayd qiladigan darajada yetarlicha kuchlidir (ayrim hollarda u bir necha minut ichida o‘nlab marta kuchayib etadi) Quyosh radionurlanishi intensivligining to`lqin uzunligi bo`yicha o`zgarishi Reley-Jins formulasi bilan ifodalanadi va radiospektrninig qisqa to`lqinli chegarasi (~1 mm) dan uning uzun to`lqinli chegarasigacha ( 20 m) 108 marta kamayadi. Quyoshning radionurlanishi intensivligi uning rentgen nurlanishi singari yuz minglab gradus temperaturaga ega manba intensivligiga mos keladi. Quyoshning radio va rentgen nurlanishi noissiqlik nurlanishdir. U zaryadli zarralarning magnit va elektr maydonlarda tormozlanishi natijasida hosil bo`ladi. Quyoshning radioradiusi (radionurlanishdagi burchakiy kattaligi) optik radiusi (R)dan katta, shu bilan birgalikda radioradius uni o`lchashda qo`llanilayotgan to`lqin uzunligiga bog`liq: λ qancha katta bo‘lsa R(λ) shuncha katta bo`ladi Ikkinchi tomondan, detsimetr diapazonda Quyosh gardishining ravshanligi uning markazidan chetiga tomon ortib boradi (optik nurlarda aksincha) va gardish chetida maksimal qiymatga ega bo`lgach, uning ortida keskin kamayadi. Biz yuqorida Quyoshning rentgen tasviri optik tasvirdan katta degan edik, endi radiotasvir ham optik tasvirdan katta ekanligini ko`rdik. Demak, Quyoshning rentgen va radionurlanishi fotosfera ustida joylashgan tashqi atmosfera qatlamlaridan sochiladi. Bu qatlamlar xromosfera va Quyosh toji deb ataladi. Har xil to`qin uzunliklarda radioravshanlik temperaturasining gardish markazidan uning cheti tomon o`zgaradi. Albedo (albedo diagrammasi) sirtning aks etuvchi sifati sifatida tavsiflanadi. Kiruvchi insolatsiyaga ko'rsatilayotgan izolatsiyaning ulushi sifatida ifodalanadi va nol foizning umumiy emirilishi, 100% esa butunlay aks ettiradi. Ko'rinuvchi ranglar nuqtai nazaridan quyuqroq ranglar kam albedoga ega, ya'ni ular ko'proq insulatsiyani so'raydilar, engil ranglar esa yuqori albedo yoki yuqoriroq ko'zgularga ega. Misol uchun, qor qorishtirishning 85-90% ni aks ettiradi, asfalt esa faqat 5-10% ni aks ettiradi. Quyosh burchagi ham albedo qiymatiga va quyosh quyoshi burchaklarining quyosh nurlari ta'sirini aks ettiradi, chunki quyoshning quyosh burchagidan keladigan energiya yuqori quyosh burchagidan keladigan darajada kuchli emas. Bundan tashqari, tekis yuzalar yuqori albedo, qo'pol sirt esa uni kamaytiradi. Umuman quyosh nurlari kabi, albedo qiymatlari ham butun dunyo bo'ylab kenglikda farqlanadi, lekin Yerning o'rtacha albedosi taxminan 31% ni tashkil qiladi. Tropiklar (23.5 ° N dan 23.5 ° S) oralig'ida o'rtacha albedo 19-38% ni tashkil qiladi. Qutblarda u ba'zi hududlarda 80% ga teng bo'lishi mumkin. Bu qutblarda quyoshning quyosh burchagi, natijada yuqori qor, muz va ochiq-oydin ochiq suv mavjudligi bilan bog'liq. Yorug’lik spektori turli diapazonda bo’ladi, ko’zga ko’rinuvchi yorug’lik nurlari 400nm dan 760nm oralig’ida bo’ladi. Spektorning eng yuqori qismida qizil yorug’lik nuri joylashgan 760nm. Spektorning eng quyi nuqtasida binafsha yorug’lik nuri joylashgan 400nm. Quyoshning botishidagi qizil rangi, ko’k va binafsha nurlarning qiya tushganda biosfera qatlamlari ichida ancha chuqurroq masofaga sochilishi natijasida oq yorug‟lik spektrining o‟zgarishidir. Infraqizil nurlar yanada kamroq sochiladi. Maksvell nazariyasiga binoan elektromagnit to‟lqinlar ko‟ndalang, ya‟ni elektr va magnit maydon kuchlanganliklari E va H tebranishlari to‟lqin tarqalish yo‟nalishiga perpendikulyardir. Qutblanish qonunlarini tushuntirish uchun bulardan bittasini, odatda elektr maydon kuchlanganlik E vektorining o’zini tutishini bilish yetarli. Yorug’lik ko’plab atomlar nurlanishi to’plamidan iboratdir. Atomlar esa bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda nurlaydi. Hamma yo’nalish bo’yicha E H elektr va magnit maydon kuchlanganlik tebranish vektorlariga ega bo’lgan yorulikka tabiiy yorug‟lik deyiladi. Ma’lum yo’nalish bo’yicha E H vektori tebranishi ajratilgan yorug’likka qutblangan yorug’lik deyiladi. Download 35.69 Kb.

Download 35.69 Kb.