Radiouzatgich
Radiouzatgich (radio uzatuvchi qurilma) -
bu nurlanish hususiyatiga ega
radiochastota signalini ishlab chiqarish
uchun elektron qurilma
[1]
.
FM radio uzatuvchi, AQSh
Radiouzatgich radiochastotaning
oʻzgaruvchan tokini mustaqil ravishda
yaratish qobiliyatiga ega, u uzatish
qurilmasi (fider) yordamida uzatuvchi
antennaga yetkazib beriladi, antenna esa
oʻz navbatida radio toʻlqinlarini tarqatadi.
1887-yilda
nemis fizigi
Geynrix Rudolf
Gerts
radiouzatgich va qabulqilgichni
ixtiro qildi va qurdi, elektromagnit
toʻlqinlarning mavjudligini isbotlagan
radiotoʻlqinlarni uzatish va qabul qilish
boʻyicha tajribalar oʻtkazdi va
elektromagnit toʻlqinlarning asosiy
xususiyatlarini oʻrgandi.
Rumkorfning katushkaga (gʻaltak)
asoslangan uchqun printsipidagi birinchi
radiouzatgichlari konstruksiyasi juda
Rivojlanish tarixi
oddiy edi – ularning tebranma konturida
uchqun razryadlari yordamida kamayib
ketayotgan tebranish yana harakatga
kelgan, telegraf kaliti esa modulyator
hisoblanadi - u Rumkorfning katushkasi
manbaasi zanjirini tutashtirgan va uzgan.
Bunday radiouzatgich yordamida
ma’lumot kodlangan diskret shaklda
uzatilgan - masalan, Morze kodi yoki
boshqa shartli signallar toʻplami
shaklida. Uchqun uzatgichlarining quvvati
yuzlab kilovattlarga yetgan. Ularning
kamchiliklari past samaradorligi boʻlgan,
shuningdek, ular tomonidan chiqarilgan
radio toʻlqinlarning juda keng doirasi edi.
Natijada, bir-biriga yaqin joylashgan bir
nechta uchqun uzatgichlarining bir
vaqtning oʻzida ishlashi ularning
signallarining aralashuvi tufayli deyarli
imkonsiz, qabul qiluvchilar esa yaqin
joylashgan uzatgich signali bilan „tiqilib
qolar“ edi. Taxminan 1916-yilda uchqunli
uzatgichlarni qurish toʻxtatilgan
[2]
.
1912-yildan beri tebranish konturiga
kiritilgan elektr yoyi boʻlgan uzatgichlar
qoʻllanila boshlangan. Yoy uzatgich
uchqun uzatgichdan farqli oʻlaroq,
soʻnmagan tebranishlarni hosil qiladi,
ya’ni amplitudali modulyatsiya bilan
ovozli signalni uzatish imkonini beradi.
Telegraf signalini chastotani almashtirish
usuli yordamida uzatishga toʻgʻri kelgan:
kalit bosilganda tebranish konturi
sozlamalari siljigan va uzatgich boshqa
chastotada tarqalgan; aynan shu
chastotaga qabul qiluvchilarni sozlash
kerak edi. Masalan, 1920-yil fevral oyida
ishga tushirilgan Moskvadagi
Shabolovkadagi 100 kilovattlik
radiostantsiya uzatgichi yoyli boʻlgan edi.
Yoy razryadli xususiyatlari tufayli yoy
generatorlari faqat uzoq toʻlqin
uzunliklarida ishlagan, ularning yordami
bilan 400 kGz dan yuqori chastotani olish
mumkin emas edi
[3]
.
Grimeton radio stantsiyasining
generatori. Modulyator sifatida
magnit kuchaytirgich ishlatilgan.
Yana bir yoʻnalish uzatgichda
oʻzgaruvchan tok generatoridan
foydalanish edi (taxminan 1908-yildan).
Bunday generator uning rotori aylanish
chastotasini sozlash orqali oʻzgartirilishi
mumkin boʻlgan ma’lum bir chastotaning
yetarlicha barqaror tebranishlarini olish
imkonini beradi. Quvvat oʻnlab va yuzlab
kilovattlarga yetishi mumkin edi. Bunday
generatorning signalini amplituda
boʻyicha modulyatsiya qilish mumkin, bu
esa radio orqali audio signalni uzatish
imkonini beradi. Biroq, elektr mashinasi
generatori oʻnlab kilogerts dan yuqori
boʻlmagan chastotalarni yaratish uchun
amalda mos keladi, ya’ni uzatgich faqat
eng uzun toʻlqin uzunligi diapazonida
ishlashi mumkin. 1950-yillarga qadar
radioeshittirish va radioaloqada elektr
mashina uzatgichlari ishlatilgan. Shunday
qilib, 1925-yilda Leningraddagi Oktyabr
radiostansiyasiga V.P.Vologdin
tomonidan loyihalashtirilgan 50 va 150
kVt quvvatga ega ikkita generator
oʻrnatildi.[4] Shvetsiyada tarixiy yodgorlik
sifatida 40 kGz gacha chastotalarda
ishlashga moʻljallangan 200 kVt quvvatga
ega Aleksandrsen generatoriga
oʻrnatilgan Grimeton radiostansiyasi
(1925-yilda ochilgan) ish holatida
saqlanib qolingan
[4]
.
1913-yilda Meysner (Germaniya)
tomonidan elektron generator ixtirosi va
elektron vakuum lampalarining yanada
rivojlanishi radio uzatuvchi qurilmani
takomillashtirish va uchqun, yoy va elektr
mashinalari tizimlarining kamchiliklarini
bartaraf etish imkonini berdi. Lampali
uzatgichlarda har qanday turdagi
modulyatsiyani amalga oshirish, butun
radio diapazonida istalgan chastotada
ishlash va vattning mingdan ming
kilovattgacha boʻlgan chiqish quvvatini
olish mumkin boʻldi. Oʻshandan beri radio
uzatgichning blok diagrammasi umumiy
ma’noda hozirgi kunga qadar
oʻzgarmagan. Rossiyadagi birinchi
lampali uzatgich Nijniy Novgorod radio
laboratoriyasida M.A.Bonch-Bruevich
rahbarligida qurilgan va 1922-yilda
Moskvada Komintern nomidagi
radioeshittirish stantsiyasida oʻrnatilgan.
Uzatgich 12 kVt quvvatga ega boʻlib,
3200 m. toʻlqinda ishlagan
[5]
.
Aloqa va radiotexnika sohasidagi keyingi
ixtirolar — elektron lampalarning qattiq
holatdagi analoglari (tranzistorlar), kvarts
rezonatorlari, modulyatsiyaning yangi
turlari va chastotani barqarorlashtirish
usullari — faqat radiouzatgich
parametrlarining miqdoriy oʻzgarishi bilan
birga kelgan: oʻlchamini va sarflanadigan
quvvatni kamaytirish, barqarorlik va
samaradorlikni oshirish, chastota
diapazonini kengaytirish va boshqalar.
Zamonaviy radiouzatgich quyidagi
tarkibiy qismlardan iborat:
yuboriluvchi toʻlqinning asosiy chastota
generatori (mustahkamlangan yoki
sozlanadigan);
tarqatiladigan toʻlqinning (amplituda,
chastota, faza yoki bir vaqtning oʻzida
bir nechta parametrlar) parametrlarini
uzatiladigan signalga muvofiq
oʻzgartiradigan modulyatsiya qiluvchi
qurilma (koʻpincha asosiy generator va
modulyator bitta blokda amalga
oshiriladi - qoʻzgʻatuvchida);
Strukturaviy sxema
tashqi energiya manbai tufayli
qoʻzgʻatuvchining signal kuchini kerakli
darajaga oshiradigan quvvat
kuchaytirgichi;
kuchaytirgichdan antennaga quvvatni
eng samarali oʻtkazishni ta’minlaydigan
moslashtiruvchi qurilma;
signal tarqalishini ta’minlovchi
antenna
.
Radiouzatgichlar, ularni radioeshittirishda
ishlatishdan tashqari, bir-birlari bilan
radio orqali ma’lumot almashadigan
koʻplab elektron qurilmalarning zaruriy
qismidir, masalan, mobil telefonlar,
Qoʻllanilishi
simsiz kompyuter tarmoqlari, Bluetooth-
ga mos qurilmalar, samolyot, kemalar va
kosmik radiolokatsion qurilmalar
ratsiyalarida, shuningdek, navigatsiya
mayoqlarida.
Mustaqil ravishda radiouzatgichlar
ma’lumotni uzatish joyida ma’lumot
qabul qilish kerak boʻlmagan joylarda
qoʻllaniladi - aniq vaqt signallari,
ob’ektlarning joylashishini aniqlash uchun
turli xil navigatsiya radiomayoqlari, koʻp
pozitsiyali radiolokatsiyalar,
radioeshittirish, masofadan boshqarish,
telemetriya va boshqalar.
1.
ГОСТ 24375-80. Радиосвязь. Термины
и определения.
2.
Бетин Б.М. Радиопередающие
устройства.-М.: Высшая школа, 1972, с.
5
3.
Бетин Б.М. Радиопередающие
устройства.-М.: Высшая школа, 1972, с.
5-6
4.
„Библиофонд. Шнейберг Я.
Основоположник отечественной
высокочастотной техники.“ (http://biblio
fond.ru/view.aspx?id=73343)
. 10-dekabr
2011-yilda asl nusxadan
arxivlandi (http
s://web.archive.org/web/2011121011454
5/http://bibliofond.ru/view.aspx?id=7334
3)
. Qaraldi: 15-dekabr 2011-yil.
Manbalar
5.
Бетин Б.М. Радиопередающие
устройства.-М.: Высшая школа, 1972, с.
7-8
radio uzatish moslamalari.
Universitetlar uchun darslik.
Shaxgildyan V. V., Kozyrev V. B.,
Lyaxovkin A. A. M.: Radio va aloqa,
1990 yil.
radio uzatish moslamalari. Texnik
maktablar uchun darslik. Shumilin M.
S., Golovin O. V., Sevalnev V. P.,
Shevtsov E. A. M.: Oliy maktab, 1981
yil.
Балакирев М. В., Вохмяков Ю. С.
.
Радиопередающие устройства :
Adabiyotlar
научное издание. M.: Радио и связь,
1982.
Кулешов В.Н., Удалов Н.Н., Богачев
В.М. и др.
. Генерирование колебаний
и формирование радиосигналов. М.:
МЭИ, 2008.
ISBN 978-5-383-00224-7
.
Jim Xokinsning Radio va eshittirish
texnologiyasi sahifasi (http://hawkins.p
air.com/radio.html)
Wayback Machine
saytida
arxivlandi (https://web.archive.
org/web/20170202194811/http://hawk
ins.pair.com/radio.html)
(2017-02-02).
(ingl.)
)
WCOV-TV ning Transmitter texnik veb-
sayti (http://www.wcov.com/technical/
Havolalar
transmitter.html)
Wayback Machine
saytida
arxivlandi (https://web.archive.
org/web/20060703180950/http://ww
w.wcov.com/technical/transmitter.htm
l)
(2006-07-03).
(ingl.)
)
Buyuk Britaniyaning yirik televizion
uzatgichlari, shu jumladan guruh
ma'lumotlarini o'zgartirish,
Transmitterni rejalashtirish bo'limiga
qarang. (http://www.aerialsandtv.com/
digitalnationwide.html)
(ingl.)
)
Buyuk Britaniya raqamli televizion
uzatgichlarining tafsilotlari (http://ww
w.wolfbane.com/ukdtt.htm)
(ingl.)
)
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
Bu sahifa oxirgi marta 16-Sentyabr 2023, 06:30
da tahrir qilingan.
•
Matndan
CC BY-SA 4.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
title=Radiouzatgich&oldid=3872312
" dan olindi
| 