|
Relyatsion ma'lumotlar bazasi va ma’lumotlar bazasida munosabatlar
|
| bet | 2/12 | | Sana | 08.12.2023 | | Hajmi | 230,63 Kb. | | #113646 |
Bog'liq Xadicha mustaqil ish 1Relyatsion ma'lumotlar bazasi va ma’lumotlar bazasida munosabatlar.
Ma’lumotlami relyatsion modeli asosida munosabat tushunchasi yotadi. Munosabatni ikki o 'Ichamli jadvallar yordamida tavsiflash qulay. Jadval tushunarli ko'rimli va inson uchun oddiy. Munosabatlar to‘pi ami m a’lumotlami saqlash uchun ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga ular orasidagi bog‘lanishlarni modellashtirish imkonini bei adi.
0‘tgan mavzularda ко‘rib chiqilgan ierarxik, tarmoqli va boshqa ma’lumotlami tasvirlash usullarini shunday ikki o ‘lchamli jadvaiga keltirish mumkin. Bunday jadvallami quyidagi xususiyatlar! bo‘ladi.
- jadvalni har bir ma’lumot element! maydon hisoblanadi va takrorlanuvchi guruhlar bo‘lmaydi;
- barcha ustunlar bir jinslidir;
- xar bir ustimga nom tayinlangan; jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi;
- bunday jadvalda satr va ustunlar ixtiyoriy tartibda qaraladi va ixtiyoriy ketma-ketlikda ishlatilislii mumkin. Bunday xususiyatlarga jadvalar munosabat deyiladi. Munosabat asosida qurilgan ma’lumotlar bazasi relyatsion ma’lumotlar bazasi deyiladi. 2.2-jadvalni sxematik qisqartirilgan ko‘rinishida xizmatchi obyekti (xiz.nom F.1,SH, unvoni, tugilgan yili, bo‘lim, mutaxasiss kodi, lavozim, maosh) ma’lumotlar bazasi sxemasi deyiladi.
Shunday qilib, relyatsion ma’lumotlar bazasi ma’lumot elementlar to‘plami asosida quriladi. Munosabat yoki jadvalni kortejiar to‘plami deb qarash mumkin. Agar jadvalda n ta ustun bo‘lsa, u n tartibli kortejdan iborat deyiladi va munosabat ham N-darajali deyiladi.
Har bir atribut qiymatlari toplami domen deyiladi. Munosabatda har bir kortej o'zining kalit identifikatoriga (nomiga) ega bo'lishi kerak va kalit quyidagi xususiyatlarga ega bo'ladk - kortej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak. - kalitda ortiqchalik bo‘lmasligi kerak, ya'ni hech qanday atributni kalitdan olib tashlash mumkin emas. Obyektlarni identifikatsiyalash uchun yoki boshqacha qilib aytganda kompyuter xotirasida yozuvlarning o'mini aniqlashda rna’lumot elementi ishlatiladi. Bu element kalit deb ataladi.
Agar kalit obyektni bir qiymatli identifikatsiyalasa, u birlamchi kalit deyiladi. Aks holda tashqi kalit deyiladi. Agar obyektlarni identifikatsiyalash uchun bir nechta atributlar talab etilsa, bunday kalit tugallangan kalit deb ataladi. Agar A va В guruhdagi obyektlar beriigan bo'lsa, uiar orasidagi quyidagi mosliklar yoki munosabatlarni o'rnatish mumkin:
1. Birga - bir (1: l)munosabat. A va В obyektlar to’plami orasida 1:1 munosabat o'rnatilgan deyiladi, agarda A obyektning bir nusxasiga В obyektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, В obyektning bir nusxasiga A obyektning bitta nusxasi mos kelsa.
2. Birga - ko‘p (1 :n) munosabat. A va В obyektlar to'plamida A obyektning bir nusxasiga В obyektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga В obyektning bir nusxasiga A obyektning bir nechta nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil boiadi.
3. Ko'pga - bir (n.i) munosabat A va В obyektlar to‘plami orasida o'rnatilsa, unda A obyektning bir nechta nusxasiga В obyektning bitta nusxasi mos keladi. В obyektning nusxalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A obyektning bir nechta nusxasi mos keladi.
4.K o‘pga - ko‘p (m:n) munosabat. A va В obyektlar orasida shunday munosabat o‘rnatilgan deyiladi. agarda A obyektning bir nechta nusxasiga В obyektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha. Obyektlarni tahlil qilib boiingandan so'ng, shu obyektga qo‘yiladigan boshlang‘ich so‘rovni ishlab chiqish zarur.
Masalan avtovakzalni faoliyati iqtisodiy va texnik ko'rsatgichiar bilan bog'liq bo‘lganligi uchun, yoiovchilarga axborot m a’lumot berganligi uchun yaratayotgan axborot tizimi quyidagi so‘rovlarga javob berishi kerak: - Har bir reys uchun nechta chipta sotilganhgi va umumiy sotilgan chiptalami aniqlash; - Reys raqami bo‘yicha reys haqida ma’lumotlar chiqarish; - Marslirutlar haqidagi zarur axborotlarni chiqarish; - Aniq reyslar uchun qaysi haydovchilar tayinlanganligi va ular haqida m a’lumotlami olish; ~ Avtobusni texnik xarakteristikalari haqidagi m a’lumotni olish. Ko‘rib chiqilayotgan predmet sohani obyektlari orasida quyidagi tipdagi bog'lanishlari mavjud:
1.1:1 - chiptalar bilan yoiovchilar obyektlari orasidagi bog~- lanish (sotilgan);
2.M:J - marshrut va reys orasidagi bog‘lauish (marshrut munosabati);
3.M:N - marshrut va bekatlar orasidagi bog‘lanish (bekatlar);
4 .1:N - reys va haydovchi orasidagi bogianish (tayinlash);
5 .1:N - Avtobus va haydovchi orasidagi bog‘lanish (haydovchiga ruxsat berish); Shunday qilib, ko‘rilayotgan masalada asosan obyektlar aniqlanadi va ular orasidagi bog‘lanish topiladi, hamda sinflarga ajratiladi.
Relyatsion m a’lumotlar bazasi munosabatlarida tuzilmali va semantik axborotlar saqlanishi mumkin. Tuzilniali axborotlar munosabat sxemalar yordamida aniqlanadi. Semantik axborotlar esa munosabat sxemalarda ma’lum boigan va hisobga olinadigan va atributlar o‘rtasidagi funksional bog‘lamshlar bilan ifodalanadi.
Ma’lumotlar bazasidagi munosabatlarda atributlami tarkibi quyidagi talablarga javob berishi kerak.
1. Atributlar o‘rtasida funksional bo‘lmagan bog'lan ish la i' bo‘lmasligi kerak.
2. Atributlar guruhlanishi m a’lumotlar takrorlanishidan eng kani holatining tahlillash kerak va ular qayta ishlash va tiklashni qiyinchiliksiz amalga oshirilishi kerak. „VQo'yilgan m a’lumotlar bazasi munosabatlari normallashadi. Munosabatlarni normalashtirish m a’lumotlar bazasida berilgan munosabatlarni dekompozitsiya (ajratish) jarayoni yordamida sodda va kichik munosabatlar hosil qilishdir.
Har bir munosabatda kortejlar identifikator kalitiga ega bo'lishi kerak. Kalit quyidagi ikkita xossaga ega bo‘lishi kerak:
1. Kartej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak;
2.Ka1itda ortiqchalik bo'lmasligi kerak. Bu degani hech qanday atributni kalitdan olib tashlash mumkin emas.
Relyatsion ma’lumotlar bazasida axborotlarni ortiqchaligini normallashtirish yo‘li bilan kamaytiriladi. Jadvallar ustida har xil arnaliar bajarish mumkin. Ainallarga quyidagilar kiradi: - To'plamlar ustida birlashtirish, kesishuv, ayirma, dekart ko‘paytma va bo‘lish amallari kiradi. - Maxsus relyatsion arnaliar, ularga: proeksiya, birlashtirish, ajratish (tanlab olish) amallari kiradi.
Munosabatlar ustida amalni bajarish uchun ishlatiladigan tillami ikki sinfga ajratish mumkin: a)Relyatsion algebra tillari; b)Relyatsion hisoblash tillari. Munosabatlar o'z mazmuniga qarab ikki sinfga ajratiladi: a)Obyekt!i munosabatlar; b)Bog‘lanuvchi munosabatlar. Obyektli munosabatlarda - obyektlar haqidagi munosabatlar saqlanadi. Masalan, talaba munosabati, Bog‘lanish munosabatlarida asosan, obyektli munosabatlarnmg kalitlari saqlanadi. Kalit atributlari oddiy va murakkab boMishi mumkin. Agar kalit ikkita va undan ortiq aiributdan tashkil topgan boMsa, murakkab hisoblanadi.
|
| |
