| WI-Fi texnologiyasi asoslari
WI-FI Alliance savdo belgisi IEEE802.11 standarti asosidagi simsiz tarmoqdir. Shu oʻrinda savol paydo boʻladi. WI-FI tarmoqmi yoki texnologiya? Izoh beradigan boʻlsak, WI-FI simsiz aloqa oʻrnatuvchi texnologiyalar orqali local tarmoq yaratish va global tarmoqqa kirish imkoniyatidir. Koʻpchilikuni “simsizinternet” deydi. Mantiqan toʻgʻri. Ammo, kengroq qaraydigan boʻlsak, u simsiz tarmoq. Tarmoq orqali esa global tarmoq internetga ulaniladi. Ba’zi oʻrinlarda manashu simsiz aloqani yaratuvchi texnologiyani ham “WI-FI” deb ataymiz. “WI-FI” atamasi oldiniga Hi-Figa (inglizchasiga High Fidelity yuqori aniqlik ma’nosini beradi) ishoraday taassurot
qoldirgan. WECA press-relizlarida berilishicha, WI-FI “WirelessFidelity” (simsiz aniqlik) ma’nosini anglatadi. Ammo ayni kunda bu ham rad etilgan boʻlib, atama hech qanday ma’noni anglatmaydi. Shunday boʻlsada, koʻplab manbalarda WI-FI abbreviaturasi inglizcha “Wireless Fidelity” soʻz birikmasidan olingan deyiladi. Demak, iborani “simsiz axborot uzatishdagi yuqori aniqlik” deya talqin qilishimiz mumkin. Hozirgi kunda radio kanallar orqali raqamli axborot oqimi uzatishning rivojlanish standartlari koʻpaygan. IEEE802.11 standartini qabul qilgan istalgan qurilmaWI-FI Alliance da roʻyxatdan oʻtkazilib, WI-FI logotipi qayd etish huquqini beruvchi sertifikatga ega boʻla oladi.
Tarixga nazar solsak, WI-FI 1991-yilda Niderlandiyada NCR Corporation/AT&T (keyinchalik nomlari oʻzgargan-Lucent Technologies va AgereSystems) kompaniyalari tomonidan yaratilganini koʻramiz. Mahsulot odatiy kassa xizmati uchun moʻljallangan edi. Keyinchalik bozorga WaveLAN rusumida chiqarilgan. Ilk koʻrinish biroz oddiy boʻlgan, bor-yoʻgʻi 1-2Mbit/s. tezlikkacha axborot uzatish tezligini ta’minlagan. WI-FI muallifi VikXeyz (VicHayes) IEEE802.11b, IEEE802.11a va IEEE802.11g standartlarining yaratilishida ham ishtirok etgan. CultofMac axborot manbasi xabariga koʻra, 2011-yilning 29-iyulida Elektrotexnika va elektronika muhandislari institute tomonidan IEEE802.22 standartlari rasmiy versiyasini chiqargan. Bu super WI-FI dir. Uning axborot uzatish tezligi 22Mbit/s. ammo harakatlanish maydoni 100km. radiusni tashkil etishi bilan e’tiborlidir. WI-FI ning local tarmoq sifatida mavjud boʻlishi uchun kamida bitta boʻlsa ham mijozi boʻlishi lozim. Demak, uning odatiy tuzilishida tarmoqlar bittadan kam kirish nuqtasiga va bittadan kam mijozga ega boʻlmaydi. Shuningdek, ikkita mijoz nuqta-nuqta tartibida ishlay oladi. Agar kirish nuqtasidan foydalanilmasa, mijozlar tarmoq adapterlari vositasida toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻlanadi. WI-FI uchun 0,1Mbit/s axborotlar uzatishdagi eng kam tezlik hisoblanadi. Xullas, WI-FI standarti mijozlarga ulanish borasida ham erkinlik beradi.
Aytish lozimki, biror stastandart simsiz local tarmoq WI-FI ning hamma qirralarini oʻzida jamlamagan. Shuning uchun ham axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ishlab chiqaruvchi tashkilotlar oʻz qurilmalarida mazkur texnologiyaning boʻlishini istaydi. Masalan, xaridorlar ham telefon yoki kompyuter sotib olayotganda ular WI-FI toʻlqinlarini qabul qila olish yoki qabul qila olmasligiga e’tibor qaratishmoqda. Turlar turfaligi Yagona tizimga kirishdagi ulanish usuliga koʻra, WI-FI ni quyidagilarga ajratish mumkin.
Birinchisi, avtonom kirish nuqtasi orqali ulanish. Shuningdek, uni mustaqil, markazlashmagan, aqlli ulanish ham deyishadi.
Ikkinchi ulanish usuli esa controller boshqaruvida ishlovchi kirish nuqtalari orqalidir. U “yengil vaznli”, markazlashgan deb ham nomlanadi. Kontrollersiz, lekin avtonom boʻlmagan uchinchi ulanish turi ham mavjud. Radiokanallar boshqaruviga koʻra esa simsiz local tarmoqni quyidagicha tasniflash mumkin. Birinchisida, radiokanallar qurilishi statistikasi bilan farqlanadi. Bunda farqlanuvchi asosiy omil tuzilishdir. Ikkinchi tur radiokanallar qurilish dinamikasi (soddaligi) bilan xarakterlanadi.
Radiokanallarning qatlamli yoki koʻp qatlamli tuzilishi esa uchinchi turdagitexnologiyalarni ajratib beradi.
Sim oʻtkazish iloji yoʻqmi? WI-FI ga murojaat qiling. Yuqorida ta’kidlab oʻtilganidek, simsiz internetga ulanish imkonini berishi WI-FI ning asosiy afzalligidir. Ba’zi oʻrinlarda bu afzallik yana koʻplab qulayliklarni ham taqdim etadi. Aytaylik,
sim, kabellar oʻrnatish mumkin boʻlmagan hududlar-binolarning tashqi qismiga putur yetkazish mumkin boʻlmagan tarixiy inshootlarda WI-FI oʻrnatilsa ham arzon internetga ega boʻlinadi, ham noqulayliklarning oldi olinadi. Kamchiliklariga esa nazariy jihatdan olingan tezlikning amalda doim ham mos kelavermasligini keltirsa boʻladi. Boisi radio toʻlqinlaruning oldidan chiqqan devor va mebellar bilan toʻqnashishi mumkin. Shuningdek, 2.4 GHz diapazonda ishlaydigan koʻplab qurilmalar, masalan, Bluetooth va hatto mikro-toʻlqinlipechlar ham oʻsha hududdagi elektromagnitli moslikni yomonlashtiradi.
1) WI-FI yoki 802.11 tarmoqning asosiy qismi kirish nuqtasi (Accesspoint–kirishnuqtasi) yoki tugunidir. Kirish nuqtasi radio uzatkich va qabul qilgichdan iborat boʻlib, simli tarmoq hubining kirish va chiqish portlari kabi ishlaydi. Kirish nuqtasi asosiy stantsiya hamda simsiz tarmoq va simli tarmoq orasidagi ko`prik vazifasini bajaradi.
2) Kompyutеr tarmoq tarkibiga kirishi uchun 802.11 standartiga mos simsiz tarmoq kartasiga ega bo`lishi kеrak. Bu karta yordamida kompyutеr tarmoqning kirish nuqtasiga ulanadi. Simsiz tarmoqdagi kompyutеrlar stantsiyalar dеb ataladi.
3) Stantsiya ishga tushgach yoki kirish nuqtasiga yaqin masofaga kеlgach,
U kirish nuqtasini qidirishni boshlaydi. Buning uchun u tеkshirish talabnomasi frеymlari dеb ataluvchi ma’lumotlar pakеtini efirga uzatadi va kirish nuqtasidan javob kеlishini kutadi. Agar bir nеcha kirish nuqtalaridan javob kеlsa, u signali eng kuchli va uzatish xatolari kamroq bo`lgan kirish nuqtasini tanlaydi.
4) Stantsiyalar kirish nuqtalariga CSMA/CA usulida ulanadi. Bu usulning ma'nosi Carrier Sense Multiple Accesswith Collision Avoidance–konfliktlardan holi ko`p tashuvchilarning ulanishidir. Stantsiyalar boshqa stantsiyalarning kirish nuqtasiga ulanmaganligini tеkshiradi. Agar kirish nuqtasiga ulangan bo`lsa, uning ma’lumotni uzatishini kutib turish vaqtini tasodifan tanlaydi va yanaulanishga urinadi.
5) Stantsiya axborotni yoki talabnomani jo`natishdan oldin RTS (Requesttosend–jo`natish uchun talabnoma) dеb ataluvchi ma’lumotlarning qisqa pakеtini jo`natadi. RTSda jo`natuvchi, qabul qilib oluvchi, uzatish qancha davom etishi haqida ma’lumot joylashgan bo`ladi.
6) Agar tarmoqqa kirish nuqtasi bo`sh bo`lsa, u CTS (Cleartosend-jo`natish uchun bo`sh) dеb nomlangan kichik pakеtni jo`natadi. Bu esa stantsiyaga kirish nuqtasi ma’lumotlarni qabul qilib olishga tayyorligini bildiradi.
6) Agar tarmoqqa kirish nuqtasi bo`sh bo`lsa, u CTS (Cleartosend-jo`natish uchun bo`sh) dеb nomlangan kichik pakеtni jo`natadi. Bu esa stantsiyaga kirish nuqtasi ma’lumotlarni qabul qilib olishga tayyorligini bildiradi.
7) Shundan kеyin stantsiya kirish nuqtasiga ma’lumotlar joylashgan pakеtlarni jo`natadi. Pakеtlar yеtib kеlgach, kirish nuqtasi ACK (Acknowledgment–tasdiq) pakеtini qaytaradi. Agar ACK pakеti qaytib kеlmasa, ma’lumotlar qayta-qayta, bu pakеt kеlmagunga qadar uzatilavеradi.
8) WiFi tarmog`i bir nеcha kirish nuqtasiga va stantsiyalarga ega bo`lishi mumkin. Stantsiyalar o`z joylarini o`zgartirishlari va bir kirish nuqtasi o`rniga ikkinchisiga ulanishlari mumkin. Bunday stantsiyalar va kirish nuqtalari ESS (ExtendedServiceSet–kеngaytirilgan xizmatlar to`plami) dеb ataladi.
9) 802.11 standartida ikkita stantsiya bеvosita, ya’ni kirish nuqtasiga ulanmasdan, bir-biriga bog`lanishi ham ko`zda tutilgan. Bunday bog`lanish PP bog`lanish dеb ataladi. Bubog`lanish umumiy xujjatlar va rеsurslardan foydalanadi.
|
