Induktsion sitema asboblari.
Iste’molchilar sarflagan elektr energiyani ulchash uchun elektr energiya schyotchiklari ishlatiladi. Uzgarmas tok zanjirlaridagi energiya elektrodinamik schyotchiklar va o‘zgaruvchan hamda uch fazali tok zanjirlaridagi energiya induktsion schyotchiklar yordamida xisoblanadi. Induktsion sistemadagi schyotchikning ishlash printsipi uyurma toklarning aylanuvchi magnit maydoni bilan o‘zaro ta’sirlashishiga asoslangan. Bir fazali induktsion schyotchik ikkita elektromagnit, ko‘zga luvchan alyuminiy disk, reduktor, xisoblash mexanizmi va tormozlovchi magnitlardan iborat. l va 2 elektromagnitlarning magnit sistemasi xavo oraligiga ega bulib, elektromagnit 1 ning galtagi iste’molchi bilan ketma-ket, elektromagnit 2 ning galtagi esa parallel ulanadi. Elektromagnitlarning kutblari orasida aylanuvchi magnit maydoni hosil bo‘ladi. Bu magnit maydonida hosil bo‘ladi. Bu magnit maydonida erkin aylanuvchi alyuminiy disk 6 joylashgan.
Induktsion sitema asboblarida bir-biridan ( burilish burchagiga fark kiluvchi ikki magnit maydoni Ф1 va Ф2 oqimi hosil bo‘ladi, deb faraz qilaylik.
Ф1 = Фm1 sint
Ф2 = Фm2 sin(t-)
Bu okimlar diskda kesilsa unda E1 va E2 e .yu.k shuningdek
I 1 va I2 токларнинг o‘zaro ta’sirlashishi natijasida M1 va M2 momentlar hosil bo‘ladi.
М1 = К 1 Ф1I2 cos(Ф1I2) = К 1 Ф1I2 cos(90-)
М2 = К2 Ф2I1 cos(Ф2I1) = К 2 Ф2I1 cos(90-) ёки
М1 = - К 1 Ф1I2 sin
М1 = К2 Ф2I1 sin
М1 ва М2 momentlar ishoralarining xar xilligidan shuni aytish mumkinki bir moment maydonga tortilsa, ikkinchi moment maydondan kochadi Shuning uchun disk aylanma xarakat kiladi.
Diskda ta’sir etuvchi natijaviy moment M ni topish uchun M1 va M2 momentlarni ko‘shamiz.
Agar uyurmali toklarning magnit oqimi o‘zgarish tezligiga praportsionalligini xisobga olsak I1 va I2 ni bunday yozish mumkin.
I1=K1’ Ф1f I2 =K2’ Ф2 f
Natijaviy momentni topsak
М = М1 + М2 = K Ф1 Ф2f sin yoki
М = K Ф1 Ф2f sin (Ф1Ф2)
topilgan ifodadan quyidagicha xulosa chiqarish mumkin:induktsion sistema asboblarida aylanuvchi moment hosil qilishuchun bir-biridan (…burchakka siljigan ikki magnit oqimi bulishi shart; induktsion asbobning kursatishi tok chastotasi ( f ) ga boglik; okimlar orasidagi siljish burchagi 900. ga teng bo‘lsamoment eng katta qiymatga teng bulishi kerak.
Bosim Xalqaro birliklar sistemasida Pa bilan o’lchanadi. Undan tashqari bosim o’lchashda (n/m2), kPa, MPa, KGk/sm2, bar, kgk/m2 (mm.suv.ust), mm.sim.ust. kabi birliklardan keng foydalaniladi.
O’lchashda absolyut ortiqcha atmosfera va vakuum bosim mavjud. Absolyut bosim – modda holatining parametri bo’lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar yig’indisidan iborat:
(2)
bu еrda, Pатм – аtmosfera, Pорт – ortiqcha bosimlar.
Ortiqcha bosim absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat:
(3)
Atmosfera bosimi – er atmosferasidagi xavo ustunining bosimi, uning qiymati barometrlar bilan o’lchanadi, shuning uchun bu bosim ko’pincha barometrik bosim ham deb ataladi.
(4)
Bosim o’lchaydigan asboblar ishlash prinsipiga ko’ra suyuqlikli, deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionizatsion va issiqlik turlariga bo’linadi.
O’lchanayotgan kattalikning turiga ko’ra bosim o’lchaydigan asboblar quyidagilardan iborat:
Manometr – mutloq va ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob.
Barometr – atmosferada havoning barometrik bosimini o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.
Vakkumetr – siyraklanishni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.
Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakkumni o’lchaydigan asbob.
Naporomer (mikromanometr) – kichik miqdordagi ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob.
Tyagomer – kichik miqdordagi siyraklanishlarni o’lchaydigan asbob.
Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.
Differensial manometrlar – ikki bosim ayirmasini o’lchaydigan asbob.
Ishlash prinsipi jihatidan bosimni o’lchaydigan asboblar quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1) o’lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan muvozanatlashga asoslangan suyuqlikli asboblar;
2) yuk-porshenli monometrlar - bo’larda o’lchanadigan bosim porshenga ko’rsatiladigan tashki kuch orqali muvozanatlanadi;
3) deformatsion manometrlar – ularda o’lchanadigan bosim turli elastik unsurlarning deformatsiyasi yoki ularning kuchi bo’yicha aniqlanadi;
4) elektrik asboblarda bosim elektr kattalikka aylanadi.
2.Suyuqlikli bosim o’lchash asboblari
Suyuqlikli asboblar o’zining to’zilishi va ishlatilishining soddaligi hamda o’lchashining deyarli aniqligi bilan tavsiflanadi.
Bu asboblar tajriba va texnikaviy o’lchovlarda keng qo’llanadi. Asbob turli ishchi suyuqliklar, ko’pincha simob, suv va spirt bilan to’ldiriladi.
Ikki naychali (U simon) manometr va manovakkummetrlar U harfi shaklidagi shisha naychadan iborat. Naycha to’g’ri chizilgan shkalali taxtachaga biriktirilgan (1-rasm).
Bu turdagi asboblarning ishlash prinsipi tutash idishlar qonuniga asoslangan. Naychalarning biri ortiqcha bosimi o’lchanayotgan hajmga ulanadi. Agar naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi ikkinchi qismidagi bosim bilan mos kelsa, tizim muvozanat holatda bo’ladi. Shunday qilib, quyidagi ifodani yozish mumkin.
(5)
bu еrda Рмут- o’lchanayotgan bosim, N/m2; Ратм-atmosfera bosim, N/m2; S – naycha kesimining yuzasi, m2; Н – suyuqlik sathining (ustun uzunligining)farqi, m; р – suyuqlikning zichligi, kg/m3; р1- manometrning suyuqlik ustidagi muhit zichligi, kg/m2; g – tezlanish kuchim, m/s2;
Demak,
(6)
Yoki
(7)
Agar manometrdagi suyuqlik ustida gaz bo’lsa, u holda:
Sathlar farqi naychaning ung va chap tomonidagi shkala bo’yicha ko’rsatkichlari yigindisi kabi aniqlanadi, ya‘ni
(8)
Bosimlar farqini o’lchashda suyuqlikli differensial ikki naychali manometrining bir tomoniga (musbat) katta bosim, ikkinchi tomoniga esa (manfiy) kichik bosim beriladim. Musbat va manfiy tomonlardagi suyuqlik sathining farqi o’lchanayotgan bosimlar farqiga proporsional.
(9)
Ikki naychali manometrlarga bir qator hatolar xosdir. Bunga sabab sayuklik meniskining holatini noaniq hisoblanishi, atrof muhit haroratining o’zgarishi, kapillyarlik hodisalari va hokazo. Hatolarning ko’pchiligi tuzatishlar orqali e‘tiborga olinishi mumkin. Suyuqlikli ikki naychali asboblarning kamchiligi – ikki marta hisob olib borishning zarurligidadir, buning natijasida o’lchashning hatosi ko’payadi.
Bir naychali (kosali) asboblar. Bu asboblar ikki naychali asboblarning bir turi bo’lib, ikkinchi naycha o’rniga keng idish (kosa) ishlatiladi.
Ortiqcha bosim ta‘sirida kosadagi suyuqlik sathi pasayib, naychadagi sath oshadi. Bu hol uchun quyidagini yozish mumkin:
Foydalanilgan adabiyotlar.
|
