Mavzu: Loyihalarni boshqarish jarayonlarining asosiy guruhlari.
Reja:
1)Kirish.
2)Asosiy qism.
I )
II)
III)
Xulosa
Loyihani boshqarish — bu muayyan natijalarga erishish uchun loyiha ishini rejalashtirish, tashkil etish, boshqarish va nazorat qilish jarayoni. Bu korxonalar uchun mahsuldorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va ish sifatini yaxshilash uchun muhim vositadir. Loyihani boshqarish, shuningdek, loyihani amalga oshirish vaqtini nazorat qilish va xavflarni minimallashtirish imkonini beradi. IT-loyihalarida loyihalarni boshqarish, ayniqsa, muhimdir, chunki bu sohada natijaga ta’sir qiladigan ko‘plab omillar mavjud. Bu sizga jamoa ishini boshqarish, jarayonlarni optimallashtirish, xatarlarni boshqarish va loyihani belgilangan muddatlarda va byudjet doirasida saqlashni ta’minlaydi.
IT-loyihalari yuqori sifat standartlariga javob berishi kerak, shuning uchun bugungi kunda ko‘plab muvaffaqiyatli kompaniyalar loyihalarni boshqarish tizimisiz qila olmaydi. Bunday tizimdan foydalanish loyiha bilan bog‘liq xato va muammolarni aniqlash va bartaraf etish, ularning oldini olish bo‘yicha o‘z vaqtida choralar ko‘rishga yordam beradi.
Shunday qilib, loyihalarni boshqarish IT sohasidagi biznes maqsadlariga erishish uchun zarur vosita bo‘lib, jamoaning sifati va samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Loyihaning hayot aylanishi — loyihaning bosqichlari yoki bosqichlari ketma-ketligi. Loyihaning umumiy hayot siklida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin:
Loyihani boshlash (Initiation stage)
Loyihaning ushbu bosqichi loyihaning maqsad va vazifalarini baholaydi, uning ko‘lamini belgilaydi va loyiha va biznes strategiyasi o‘rtasidagi aloqalarni o‘rnatadi.
Xorijiy IT amaliyotidan misollar:
- Google mobil qurilmalar uchun yanada ochiq va moslashuvchan platformani taklif qilish maqsadida 2003 yilda Android loyihasini ishga tushirgan.
- Apple o‘z iste’molchilari uchun innovatsion mobil telefon yaratish maqsadida 2005 yilda iPhone loyihasini ishga tushirgan.
Loyihani rejalashtirish (Planning stage)
Loyihaning ushbu bosqichi loyiha rejasini ishlab chiqish, uni baholash va tasdiqlash, shuningdek, loyiha jamoasi ichida aniq rol va mas’uliyatni belgilashni o‘z ichiga oladi.
Xorijiy IT amaliyotidan misollar:
- Amazon har bir loyiha uchun batafsil rejalashtirishni amalga oshiradi, jumladan rejalashtirilgan vaqt va byudjet, texnologiya, resurslardan foydalanish va hokazo.
- Microsoft mahsulot dizayni, ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish va chiqarishni o‘z ichiga olgan ish jadvali va loyiha kalendarini ishlab chiqadi.
Loyihani amalga oshirish (Execution stage)
Loyihaning ushbu bosqichida loyiha jamoasi mahsulotni yaratish, loyiha rejasiga muvofiq vazifalarni bajarish va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni aniqlash va tuzatish ustida ishlashni boshlaydi.
Xorijiy IT amaliyotidan misollar:
- Facebook o‘z ishini Facebook ilovasi, API va boshqalar kabi mahsulotlarini prototiplash va sinab ko‘rishdan boshladi.
- Google yangi mahsulotlar, asosiy yangilanishlar va hokazolar ustida ishlaydigan ishlab chiqish guruhlari bilan loyihalarni amalga oshiradi.
Monitoring va nazorat bosqichi (Monitoring and control stage)
Ushbu bosqichda loyiha rejasiga muvofiqligini ta’minlash, muammolar va xavflarni aniqlash uchun loyihaning bajarilishi nazorat qilinadi.
Xorijiy IT amaliyotidan misollar:
- Netflix real vaqt rejimida loyihani kuzatish va nazorat qilish imkonini beruvchi loyihalarni boshqarish tizimidan foydalanadi.
- Apple loyiha hayotiy siklining turli bosqichlarini o‘lchash va xavfni boshqarish uchun samaradorlik ko‘rsatkichlaridan foydalanadi.
Yopilish bosqichi (Closure stage)
Loyihaning ushbu bosqichida mahsulotni yaratish va uni buyurtmachiga etkazib berish bo‘yicha ishlarni yakunlash, shuningdek, loyiha natijalarini baholash va loyiha jarayonlarini takomillashtirish imkoniyatlarini aniqlash.
Xorijiy IT amaliyotidan misollar:
- Microsoft loyihaning kuchli va zaif tomonlarini topish va loyiha jarayonlarini takomillashtirish bo‘yicha xulosalar chiqarish uchun loyiha hayotiy siklining har bir bosqichi oxirida loyihani baholaydi.
- Google loyiha auditini o‘tkazadi, unda asosiy ko‘rsatkichlar, xavflar, loyihaga ta’sir qiluvchi omillar va boshqalar kiradi.
Loyihani ishlab chiqish jarayoni — bu loyiha konsepsiyasini ishlab chiqish, uni rejalashtirish, amalga oshirish va ishga tushirishni o‘z ichiga olgan bosqichlar ketma-ketligi. Keling, har bir bosqichni batafsil ko‘rib chiqaylik.
a). Loyiha konsepsiyasini ishlab chiqish. Ushbu bosqichda loyihaning maqsadlari, uning asosiy talablari va g‘oyalari aniqlanadi. Buyurtmachi bilan loyiha konsepsiyasi muhokama qilinadi va loyihani ishga tushirish to‘g‘risida qaror qabul qilinadi;
b). Loyihani rejalashtirish. Ushbu bosqichda loyihaning batafsil rejasi ishlab chiqiladi, u byudjetni, muddatlarni, har bir jamoa a’zosining vazifalari va mas’uliyatini o‘z ichiga oladi;
c). Talablarni tahlil qilish. Ushbu bosqichda loyiha uchun funksional va funksional bo‘lmagan talablar aniqlanadi. Loyihani ishlab chiqish uchun asos bo‘lib xizmat qiladigan barcha talablar ro‘yxati tuziladi;
d). Dizayn. Ushbu bosqichda belgilangan talablar doirasida asosiy konseptual yechimlar ishlab chiqiladi. Tegishli texnologiyalar va yechimlar tanlanadi, loyiha arxitekturasi ishlab chiqiladi va dizayn yaratiladi;
e). Ishlab chiqish va sinovdan o‘tkazish. Ushbu bosqichda loyihani haqiqiy ishlab chiqish va uning asosiy funksiyalarini sinovdan o‘tkazish amalga oshiriladi. Loyiha kodi ishlab chiqilgan reja va dizayn asosida tuziladi;
f). Chiqarish. Ushbu bosqichda loyiha serverlarga joylashtiriladi. Ushbu bosqichda butun tizimning to‘g‘ri ishlashi va ma’lumotlar manipulyasiyasi tekshiriladi, ammo barcha testlar vaqtinchalik serverda amalga oshiriladi;
g). Loyihani ishga tushirish. Ushbu bosqichda dasturiy ta’minot o‘rnatiladi va loyiha ish muhitida ishga tushiriladi;
h). Doimiy qo‘llab-quvvatlash va texnik xizmat ko‘rsatish. Ushbu bosqichda loyihaning bajarilishi nazorat qilinadi va uni doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish amalga oshiriladi. Yangi funksiya qo‘shiladi yoki mavjud muammolar tuzatiladi.
Ushbu bosqichlarning har biri loyihaning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun muhim va aniq va o‘z vaqtida bajarilishi kerak.
Xorijiy IT loyihalari samaradorlikni oshirish va loyihalarni muvaffaqiyatli yakunlash uchun turli yondashuv va vositalardan foydalanadi. Keling, ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqaylik.
Agile metodologiyalari
Agile metodologiyalari IT sohasida loyihalarni boshqarishga keng tarqalgan yondashuv hisoblanadi. Ular talablarning o‘zgaruvchanligi va o‘zgarishlarga tez javob berish qobiliyatiga yo‘naltirilgan dasturiy ta’minotni tez ishlab chiqish va yetkazib berishga asoslangan. Ba’zi keng tarqalgan Agile metodologiyalariga Scrum, Kanban va Extreme Programming (XP) kiradi.
DevOps
DevOps — bu dasturiy ta’minotni tezkor ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish va ishlab chiqarish muhitiga etkazib berish uchun ishlab chiqish guruhi va IT operatsiyalari guruhini birlashtirish amaliyotidir. DevOps joylashtirish va monitoring jarayonlarini avtomatlashtirish hamda dastur komponentlaridagi nosozliklarni bartaraf etish uchun vositalar va usullarni taqdim etadi.
Bulutli texnologiyalar
Bulutli texnologiyalar ilovalarni ishlab chiqish va yetkazib berishni tezlashtirish, shuningdek, infratuzilma xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi. Amazon Web Services (AWS), Microsoft Azure va Google Cloud Platform kabi platformalar ishlab chiquvchilarga ilovalarni bulutda yaratish, sinovdan o‘tkazish va o‘rnatish, shuningdek, xavfsizlik va kengayish uchun tayyor bo‘lmagan xizmatlar va vositalardan foydalanish imkonini beradi.
Sun’iy intellekt (AI) va mashinani o‘rganish (ML)
AI va ML ITning turli sohalarida, jumladan, dasturiy ta’minotni ishlab chiqishda tobora ommalashib bormoqda. Ushbu texnologiyalar ishlab chiqish jarayonlarini tezlashtirish, mahsulot sifati va yetkazib berish qobiliyatini yaxshilash, muntazam vazifalarni avtomatlashtirish imkonini beradi.
Uzluksiz integratsiya/uzluksiz yetkazib berish (CI/CD)
CI/CD — uzluksiz sinov, qurish va yetkazib berishni o‘z ichiga olgan ishlab chiqish metodologiyasi. CI/CD muntazam sinovdan o‘tkazish va ilovaga o‘zgartirishlarni o‘z vaqtida yetkazib berish orqali ishlab chiqish jarayonini tezlashtirish va mahsulot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Texnik qarz
Texnik qarz — bu biznes jarayonlarini buzish va sanoat standartlariga javob bermaslik xavfini oshiradigan eskirgan texnologiyalar, jarayonlar va protseduralarning umumiy ta’siri. Texnik qarzni boshqarish dasturni yanada barqaror qilish, innovatsiyalar kiritish, ish faoliyatini yaxshilash va raqobatbardoshlikni oshirishga yordam beradi.
Bu yondashuv va vositalarning barchasi xorijiy IT-kompaniyalarga rivojlanish jarayonini tezlashtirish va loyihalari samaradorligini oshirishga yordam beradi, bu esa bugungi tez o‘zgarib borayotgan raqamli iqtisodiyotda muvaffaqiyatning asosiy omilidir.
Loyihani boshqarishning ba’zi usullarini ko‘rib chiqamiz, ulardan biri “Sharshara” usuli — bu usul harakatlarning chiziqli ketma-ketligini nazarda tutadi. Har bir keyingi bosqich faqat avvalgisi tugagandan so‘ng boshlanadi. Loyihani amalga oshirish jarayoni tegishli bosqichlar uchun belgilangan muddatlarni va cheklangan konfiguratsiya variantini nazarda tutadi.
Afzalliklari:
- deyarli har qanday bosqichda loyihani amalga oshirish muddatini aniq belgilash mumkin;
- “Sharshara” usuliga asoslangan loyihani boshqarish mijozning katta ishtirokini talab qilmaydi;
- Talablar aniq bo‘lgan va turli tomonlar o‘rtasida kuchli aloqaga ehtiyoj bo‘lmagan oddiy loyihalar uchun yaxshi.
Kamchiliklari:
- doimiy kengaytirishga muhtoj bo‘lgan loyihalar uchun mos emas;
- Model ularni amalga oshirish jarayonida talablarni o‘zgartirish yoki aniqlashtirishga moslashtirilmagan;
- Faqat yakunlash jarayoni oldindan aytib bo‘ladigan va barcha talablarni boshidanoq aniqlash mumkin bo‘lgan loyihalar uchun juda yaxshi.
Keyingi usul — Agile usuli — loyiha davomida noaniqlik va o‘zgarishlarga tayyorlikni hisobga olishga mo‘ljallangan engil, moslashuvchan va iterativ yondashuv. Har bir bosqich qisqa sikldan iborat bo‘lib, texnika har bir iteratsiyadan keyin mijozga mahsulotni taqdim etishni o‘z ichiga oladi.
Afzalliklari:
- Agilening asosiy afzalligi shundaki, u mijozlarning o‘zgaruvchan ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi;
- loyihaning istalgan bosqichida talablarni o‘zgartirish imkoniyati;
- mijozga minimal yashovchan mahsulotni tezlashtirilgan holda yetkazib berish;
- rivojlanish jarayonida mijozning yuqori darajada ishtirok etishi;
- Jamoaning muhim muammolarni tez va samarali hal qilishga tayyorligini oshirish.
Kamchiliklari:
- Agile usuli noaniq va jarayonning hozirgi zamonga moslashishini talab qiladi, shuning uchun belgilangan muddatlar bilan ishlaydigan jamoalar uchun qiyin bo‘lishi mumkin;
- loyiha tuzilmasining etarli emasligi jamoaning mehnat unumdorligini pasaytirishi mumkin;
- jarayon bosqichlari takrorlanishi mumkin, bu esa ishlab chiqish jarayonida kechikishlarga olib kelishi mumkin;
- Qo‘llash turlari, o‘lchamlari va intensivligi bilan bog‘liq muammolar Agilega xos bo‘lishi mumkin.
Xorijiy IT loyihalari loyihalarni boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirish uchun turli texnologiyalar va vositalardan foydalanadi. Ulardan ba’zilari:
a). Agile loyihalarni boshqarishni osonlashtiradigan va mahsulotni yetkazib berish vaqtini qisqartirish va jarayon shaffofligini oshirish imkonini beruvchi Agile platformalari. Bunday platformalarga misollar: JIRA, Trello, Asana.
b). InVision — foydalanuvchi interfeyslari va maketlarini yaratish va prototiplash uchun vosita. Ushbu vosita sizga foydalanuvchi interfeysi maketlarini tezda yaratish va sinab ko‘rish imkonini beradi, bu esa ilovalarni ishlab chiqish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi.
c). Slack — bu jamoaviy loyihalar uchun elektron pochta xabarlari sonini kamaytirish, qarorlarni tezroq qabul qilish va jamoada yanada samarali muloqot qilish imkonini beruvchi muloqot platformasi.
d). Rejalashtirish, resurslarni belgilash, taraqqiyotni kuzatish va loyiha ma’lumotlarini tahlil qilishda yordam beruvchi Microsoft Project platformasi. Ushbu platforma dunyodagi eng mashhur loyihalarni boshqarish vositalaridan biridir.
e). Salesforce CRM — bu mijozlar bilan ishlashingizni yaxshiroq tashkil qilish, konversiyalarni oshirish va kompaniya ichidagi aloqalarni yaxshilashga yordam beruvchi mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish tizimi.
O‘z ishlarida loyihalarni boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirish uchun texnologiyadan faol foydalanayotgan kompaniyalar qatoriga Google, Apple, IBM, Microsoft, Facebook, Amazon va boshqalar kiradi. Ular samaradorlikni oshirish va ish sifatini yaxshilash imkonini beruvchi zamonaviy texnologiya va vositalardan faol foydalanmoqda.
Loyihalarni amalga oshirishda mas’ul shaxslar o‘zlarining rol va majburiyatlarini belgilaydilar, xususan:
Loyiha menejeri — loyihadagi asosiy rol, rejalashtirish, amalga oshirish monitoringi, risklarni boshqarish uchun mas’uldir. U loyihaning barcha ishtirokchilari o‘rtasida muloqot qiladi va loyihani o‘z vaqtida va byudjetda muvaffaqiyatli yakunlash uchun javobgardir.
Loyiha jamoasi — loyiha doirasidagi vazifalarni bajarish uchun tayinlangan mutaxassislardan iborat. Jamoaning har bir a’zosi ishning o‘z qismini belgilangan muddat va sifatga muvofiq bajarish uchun javobgardir.
Buyurtmachi — loyiha amalga oshirilayotgan shaxs yoki tashkilot. U loyihaning maqsad va talablarini belgilaydi, byudjet va jadvalni belgilaydi, loyihaning bajarilishini nazorat qiladi va uning bajarilishini tasdiqlaydi.
Homiy — loyihani amalga oshirish muddati davomida moliyaviy yordam ko‘rsatuvchi shaxs yoki tashkilot. Homiylik odatda loyiha natijalari bilan bog‘liq potensial imtiyozlar evaziga taqdim etiladi.
Sotuvchilar va etkazib beruvchilar — zarur jihozlar, materiallar, xizmatlar va boshqalarni etkazib beruvchi tashkilotlar. Sotuvchilar o‘z mahsulotlari va xizmatlarining sifati, shuningdek etkazib berish muddatlariga rioya qilishlari uchun javobgardirlar.
Foydalanuvchilar loyiha natijalaridan foydalanadigan oxirgi foydalanuvchilardir. Loyihani amalga oshirishda foydalanuvchilarning yuqori darajadagi qoniqishiga erishish uchun ularning talab va ehtiyojlarini hisobga olish muhimdir.
Xorijiy IT-loyihalarda o‘zgarishlarni boshqarish loyihaning o‘ziga xos shartlariga va mamlakatning madaniy xususiyatlariga qarab turli yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Biroq, xalqaro loyihalarni boshqarish amaliyotida keng qo‘llaniladigan bir qator umumiy yondashuvlar va vositalar mavjud.
Quyida ulardan ba’zilarini keltiramiz:
O‘zgarishlarni nazorat qilish kengashi (CCB) — loyihaning turli funksional sohalari vakillaridan tashkil topgan qo‘mita, o‘zgarishlarni boshqarish uchun mas’uldir. CCB odatda muntazam ravishda yig‘iladi va barcha taklif qilingan o‘zgarishlarni muhokama qiladi, ularning amalga oshirilishi mumkinligi va loyihaning byudjetiga ta’siri, muddati va sifati to‘g‘risida qaror qabul qiladi.
O‘zgarishlarni boshqarish dasturi — o‘zgarishlarni nazorat qilish va jarayonni boshqarishga yordam beradigan dasturiy vositalarning keng doirasi mavjud. JIRA, Asana, Trello va Notion kabi vositalar xorijda keng qo‘llaniladi va o‘zgarishlarni osongina kuzatish, yangi talablarni kelishish va loyiha rejasini yangilashda yordam beradi.
Agile Metodologiyalar — Scrum va Kanban kabi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish metodologiyalari loyihalarni boshqarishda iterativ yondashuvdan foydalanadi, bu esa o‘zgarishlarga tezda javob berish va ularni jarayonga joriy etish imkonini beradi. Agile, shuningdek, mijoz va loyiha jamoasi bilan o‘zgarishlarni muvofiqlashtirish uchun tuzilmani taqdim etadi.
Boshqaruvda shaffoflik xorijiy amaliyotda zamonaviy loyihalarni boshqarishning asosiy tamoyillaridan biridir. Ochiq va ommaviy yondashuv tufayli loyiha jamoasi kerakli o‘zgarishlarni tezda hal qilishi va ularni mijoz bilan muhokama qilishi mumkin. Ushbu yondashuv loyiha talablarini tushunish bilan bog‘liq xatolarni kamaytiradi va o‘zgartirish jarayoni ustidan nazoratni oshiradi.
Shunday qilib, xorijiy IT-loyihalarda o‘zgarishlarni boshqarish ochiq muloqot yondashuvidan foydalanishni, tegishli dasturiy vositalardan foydalanishni, shuningdek, o‘zgarishlarga tezkor javob berish uchun Agile kabi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish metodologiyasini o‘z ichiga oladi.
Loyihaning samaradorligini baholash va uning maqsadiga erishish uchun bir nechta jihatlarni hisobga olish kerak:
Loyiha vazifalari: ularni amalga oshirish darajasi va belgilangan maqsadlarga muvofiqligi, muddatlari, byudjeti va sifati.
Loyiha resurslari: vaqt, mehnat va moddiy xarajatlarni hisobga olgan holda resurslardan eng samarali foydalanish.
Texnologik jarayon: optimal texnologiyalar, vositalar va usullardan foydalanish, shuningdek, loyiha ishtirokchilari o‘rtasidagi aloqa jarayonlari.
Risklarni boshqarish: profilaktika choralari va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf va salbiy oqibatlarga javob.
Jamoaviy ish: loyihada jamoaviy ishning yaxshi tashkil etilishi, yuzaga keladigan muammolar va nizolarni o‘z vaqtida hal qilish, shuningdek, loyihaning barcha ishtirokchilarining o‘zaro hamkorligini ta’minlash.
Loyihaning maqsadiga erishish uchun quyidagi omillarni hisobga olish kerak:
Maqsad va vazifalarni aniq belgilash.
Loyiha rejasini ishlab chiqish va uni amalga oshirish.
Loyihani har tomonlama o‘z vaqtida baholash va nazorat qilish.
Vakolatli mutaxassislarni jalb qilish va ulardan foydalanish.
Jamoani tashkil qilish, unga ko‘rsatmalar berish va erishilgan natijalar uchun mukofotlash.
Umuman olganda, loyihaning yuqori samaradorligiga erishish uchun eng muhimi, loyihaning vazifalari va maqsadlarini to‘liq va aniq tushunishni ta’minlaydigan sifatli tahlil va moslashtirish, shuningdek, loyihaning samarali ishlashi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish zarur hisoblanadi.
Xulosa
Yuqoridagilardan xulosa qilishimiz mumkinki, IT loyihalari uchun loyihalarni boshqarishning eng samarali yondashuvlari Agile, Scrum va Kanban hisoblanadi. Agile yondashuv moslashuvchanlikni va loyihadagi o‘zgarishlarga tezkor javob berishga imkon beradi, Scrum sizga jamoaviy ishlarga e’tiboringizni qaratish va samaradorlikni oshirishga hamda Kanban esa ish oqimini optimallashtirish va vazifalarga sarflangan vaqtni qisqartirishga yordam beradi.
Mutaxassislarning fikricha, IT sohasida loyihalarni boshqarish istiqbollari sun’iy intellekt va boshqaruv jarayonlarini avtomatlashtirish kabi yangi texnologiyalar va vositalardan foydalanish bilan bog‘liq. Bundan tashqari, muhim jihat — aloqa ko‘nikmalarini rivojlantirish va o‘zgaruvchan loyiha sharoitlariga tezda moslashish qobiliyati.
Umuman olganda, IT sohasidagi loyihalarni boshqarish o‘zgarishlarni samarali boshqarish va maqsadlaringizga erishish imkonini beruvchi barqaror va moslashuvchan ish muhitini yaratishga qaratilgan bo‘lishi kerak.
|
