Reja: Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik haqida




Download 20.22 Kb.
Sana10.10.2022
Hajmi20.22 Kb.
#26998
Bog'liq
Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik va tebranma zaryadsizlanishi
01 FOZILOV AKMALJONni YURIDIK PSIXOLOGIYA, elektronika-va-sxemalar-fanini-raqamli-texnologiyalar-asosida-o-qitish-metodikasi, 1. Bolalar uchu-WPS Office, Google for Education, Xurramov Og’abek 3mahsulot sifati, avtomobil yollarini yol poyini qurish, Harakat xavfsizligini tashkil etish asoslari. Yo’l harakatining , Magistrlik Dissertatsiyasi SoataliyevR.R.., 1.STEAM.M.Abjalova, O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi q-fayllar.org, Slayd one, Hisoblash texnikasi rivojlanish tarixi va avlodlari fayllar org

Mavzu: Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik va tebranma zaryadsizlanishi
Reja:

  1. Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik haqida

  2. Tebranma zaryadsizlanishi

1.Kondensatorning aperiodik zaryadsizlanishi. Bu xol r > C L 2 yoki r>rêðva rêð= C L 2 . Bunda qaqiqiy va turlicha ildizlarga egamiz: 1=-+j 2 0 2    va1=--j 2 0 2    Bir tomonlama zaryadsizlanish aperiodik zaryadsizlanishtdeyiladi. 2.Aperiodik zaryadsizlanishning chegaraviy holati. r=rêð= C L 2 bo`lganda qam aperiodik zaryadsizlanish ro`y beradi, unda zaryadsizlanish quyidagicha bo`ladi: 1 = 2= -; (=) t te L uO     ; u0 uC 0 t Imax -u0 i ri uL t u uO( t)e L    1  ; t u uO( t)e C   1  . 3.Kondensatorning davriy tebranma zaryadsizlanishi. Bunda ildizlar kompleks va qo`shma bo`ladi. r 1794 yilda A. Volta tomonidan kiritilgan. Volt ustuni esa 1800 yilda yaratilgan. Rus akademigi V.V. Petrov 1802 yilda elektroximiya bo'yicha birinchi tadqiqotlarini o'tkazgan va u elektroximiyaning asoschisi hisoblanadi. Magnit strelkaga tokning ta'siri X. Ersted tomonidan 1819 yilda, toklarning o'zaro ta'siri esa A. Amper tomonidan 1820 yilda o'rganilgan. Amper birinchi bo'lib elektr toki, tok kuchi, elektr kuchlanish atamalarini kiritgan. Magnit maydonining dastlabki tadqiqotlari J.B. Bio va M. Savar tomonidan o'tkazilgan va Laplas tomonidan matematik ravishda umumlashtirilgan (Bio - Savar - Laplas qonuni). Elektrostatikaga oid ayrim tenglamalarni fransuz matematigi S. Puasson tadqiq etgan. Elektromagnit maydonning materialistik konsepsiyasi ingliz olimi M. Faradey tomonidan rivojlantirilgan. U elektr va magnit maydonlarni tadqiq etish uchun kuch va ekvipotensial chiziqlar atamalarini kiritgan. 1782 y. Laplas o'z nomi bilan ataladigan tenglamalarni og'irlik nazariyasiga tegishli asarlarida qo'llagan. Elektromagnit induksiya qonunini 1831 yilda ingliz fizigi M. Faradey tajriba yo'li bilan kashf etgan va elektrokimyo qonunlarini birinchi bor o'rgangan. Elektromagnitli telegraflar rus injeneri P.Shilling tomonidan 1832 yili yaratilgan. Rus akademigi B. Yakobi 1838 yili suv kemasi uchun elektr mashina yaratgan. Elektr zanjiriga oid Om qonuni 1826 yilda nemis olimi G. Om tomonidan kashf etilgan. Elektromagnit o'lchash birligi absolyut tizimini nemis olimlari K.F. Gauss va T. Veber 1831- 1833 yillari yaratdilar. Tokning issiqlik ta'siri - Joul-Lens qonunini ingliz fizigi D. Joul 1841 yili va rus akademigi E. Lens 1842 yilda ta'riflab berishgan. 1844 yil E. Lens elektromagnit inersiya qonunini bayon qilgan. Nemis olimi G. Kirxgof 1845 yilda elektr zanjirlarga oid ikkita muhim qonunga ta'rif bergan. Vektor potensiali, induktivlik va o'zaro induktivlikni birinchi bor 1845 yil nemis olimi F. Neyman ifodalagan. Buyuk ingliz olimi D. Maksvell 1873 yili siljish toklari tushunchasini kiritdi, hamda hozirda uni nomi bilan ataladigan o'zgaruvchan elektromagnit maydon tenglamalarini tuzdi. Bundan faqat 25 yildan keyingina elektromagnit maydon mustaqil tarzdagi materiya deb isbot etildi. Elastik muhitda energiya harakati rus olimi N.Umov tomonidan 1874 yilda nazariy jihatdan tadqiq qilingan. Rus injeneri F. Pirotskiy 1875 yilda quvvati 4,4 kVt o'zgarmas tokni 1 km masofaga uzatish tajribasini o'tkazgan. Cho'g'lanish lampasi 1875 yil A. Lodigin tomonidan kashf etilgan. 1884 yil ingliz olimi D. Poyting elektromagnit maydon energiyasini uzatishni nazariy jihatdan tadqiq etgan. 1889-91 yillarda rus injeneri M.O. Dolivo-Dobrovolskiy elektr energiyaning uch fazali tizimi qism(generator, transformator, motor) larini ishlab chiqqan va kuchlanishi 15 kV, quvvati 150 kVA bo'lgan elektr energiyani 175 km masofaga uzatishni amalga oshirgan. 1872 yilda rus olimi A. Stoletov fotoeffekt hodisasini kashf etgan. Dunyoda birinchi bo'lib A. Popov radio aloqani amalga oshirgan. 1887-88 yillarda nemis olimi G. Gers elektromagnit to'lqinlarni mavjudligini eksprimental ravishda isbot etdi. Relyativistik elektrodinamikaning rivojlanishi 1905-1908 yillarda G. Lorens va G. Minkovskilarning izlanishlari bilan bog'liq. O'ta o'tkazuvchanlik hodisasi nemis olimi G. Kamerling Onessom tomonidan 1911 yilda kashf etilgan. "Nazariy elektrotexnika" faniga bevosita aloqasi bo'lgan matematik va umumnazariy ishlar to'g'risida quyidagi ma'lumotlarni berish mumkin. Fransuz matematigi J.Dalamber, Peterburg fanlar akademiyasi akademiklari L. Eyler va D. Bernullilar bilan birgalikda to'lqin tenglamalari nazariyasini hamda matematik fizika asoslarini yaratishdi. Laplasning to'g'ri o'zgartirish formulasi 1782 yilda taklif etilgan. Hajm integralini sirt integraliga o'zgartirish formulasini M.V. Ostrogradskiy 1828 yilda bergan. Differensial tenglamalarni operator usulida integrallashni rus matematigi M. Vashenko-Zaxarchenko taklif etgan. O'rama (svertka) teoremasi birinchi bor P.L. Chebishev tomonidan 1867 yil, Dyuamel integrali esa 1883 yil berilgan. Ma'lum harakatning turg'unlik nazariyasini akademik A.M. Lyapunov bayon etgan. Operator usuli elektrotexnika faniga O. Xevisayd tomonidan 1892-1912 yillarda tadbiq etilgan. Sinusoidal tok elektr zanjirlarini simvolik usulda hisoblash usulini amerika olimi Ch. Shteynmets 1894 yilda taklif etgan. Garmonik balans usulida nochiziq elektr zanjirlarni hisoblash usulini fransuz olimi M. Joli 1911 yil joriy etgan. Sekin o'zgaradigan amplitudalar usulini 1927 yil golland olimi B. Vander-Pol taklif etgan. Kichik parametrlar usulini esa 1928 yil fransuz olimi G. Puankare taklif etgan. Nochiziq tebranishlar nazariyasidagi fundamental ishlarni akademiklar L. Mandelshtamm, N. Papaleksi va A. Andronov 1937 yil amalga oshirdilar. Nochiziq zanjirlarni chastotaviy usulda tahlil etishni rus olimlari N.M. Krilov va N.N. Bogolyubov birinchi bo'lib taklif etdilar. Elektr zanjirlar sintezini birinchi bor nemis olimlari I.O. Sobel (1924 y.), amerika olimi R. Foster (1924 y.) rus olimlari S. Yevlanov (1937 y) hamda B.V. Bulgakov (1949 y.) nazariy jihatdan asosladilar. Elektr zanjirlarni signal graflar bilan tahlil qilishni rus olimi B.N. Petrov (1945 y.) va amerika olimi S. Mezon (1953 y.) taklif etishgan. Maydon nazariyasi masalalarini yechishda integral tenglamalarni qo'llashni rus olimlari G.A. Granberg, V.M. Alexin, O.V. Tozoni, E.V. Kotel nikovlar (1948 y.) taklif etdilar. 1904 yilda Peterburg politexnika institutida professor V.F. Mitkevich "Elektr va magnit xossalari" fanidan, 1915 yilda Moskva Bauman oliy texnika o'quv yurtida professor K.A. Krug "O'zgaruvchan toklar nazariyasi" fanidan ma'ruzalar o'qidi. 2. Fanning elektrotexnika umumiy ta’lim tarmog‘ida tutgan o‘rni. Har qanday zanjirdagi energetik jarayonlarni to‘g‘ri tushunib yetmasdan elektr energiyasini ishlab chiqarish, o‘zatish va iste’mol qilishning tub mohiyatini anglash mumkin emas. Elektr energiyasining murakkab qirralaridan uning ko‘zga ko‘rinmasligi, rang va xidi yo‘qligi, eng asosiysi inson tanasi bilan tokli o‘tkazgichga tegishi natijasida sezishi hisoblanadi. Ko‘p hollarda insonning tok ta’siriga tushib qolishi salbiy oqibatlarga olib keladi. Zanjirdan tok yurishi uchun uchta asosiy shartning bajarilishi har bir elektr energetikasi qurilmasiga tegishli. Bo‘larga: 1) o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas tok manbasining mavjudligi; 2) o‘tkazgich va iste’molchining mavjudligi; 3) 1 va 2 dagi shartlar o‘zaro kontur hosil qilishi hamda ushbu konturning berk bo‘lishi kiradi. Berk konturlardagi elektromagnit energiyasining zanjirning asosiy elementlari hisoblangan aktiv qarshilik (r), induktiv qarshilik (L) va sig‘im qarshiligi (S) da o‘zgartirilishi, bu jarayonlardagi qonuniyatlar tahlili mazkur to‘plamda qaraladi. Nazariy bilimlarni puxta egallash talabalarni boshqa mutaxassislik fanlaridan sifatli bilim olishi uchun asos bo‘ladi. Shu sababli «Nazariy elektrotexnika» fanining umumiy ta’lim tarmog‘ida tutgan o‘rni beqiyosdir. 3. «ETNA» fanining boshqa fanlar bilan bog`liqligi. «Nazariy elektrotexnika» fani umum texnika fanlari ichida Elektroenergetika, Elekrotexnika, Elektromexanika, Avtomatika, Telemexanika, Informasion o‘lchash va hisoblash texnikasi mutaxassisliklariga kadrlarni tayyorlashda asosiy o‘rinni egallaydi. Xususan, «Elektroenergetika» yo‘nalishida o‘qitilayotgan «Elektrotexnika materiallari», «Elektronika asoslari», «Elektromexanika», «Elektr energiyasini ishlab chiqarish, o‘zatish va taqsimlash», «O‘tish jarayonlari» kabi fanlar bilan o‘zviy bog‘langan. Sanab o‘tilgan fanlardan nazariy bilimlarni «Nazariy elektrotexnika» fanidagi dastlabki bilimlarsiz egallab bo‘lmaydi. Ammo «ETNA» kursini ham «Fizika», «Oliy matematika» kurslaridagi tegishli nazariy ma’lumotlarni tushunmasdan to‘liq urganib bo‘lmaydi. Fanni chuko‘r o‘rganish uchun laboratoriya ishlarining ahamiyati beqiyosdir. Aniq bajarilgan tajriba ishlari talabaning fikrlashiga katta ijobiy ta’sir kursatadi. Shu bilan bir qatorda o‘qituvchi ishtirokida va mustaqil topshirik sifatida olingan hisob-grafika ishlarini bajarish talabaning dunyo qarashini hamda mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi. 1. Elektr va magnit maydonlari, o‘ziga xosliklari hamda ularni yaxlit elektromagnit maydonining ikkita tomoni sifatidaligi. Elektr va magnit maydonlari, tarixiy ma’lumotlardan ham ko‘rinadiki, ko‘p yillar alohida-alohidahodisa, voqiylik sifatida o‘rganib kelingan. Elektr maydonini qadimgi Yunonistonda ham jismlarni zaryadlanib qolishi tajribalari orqali kuzatishgan. Ammo bu kuzatuvlardan nazariya asoslarini va qonuniyatlari yaratilmagan.hattoki «atom» - bo‘linmas zarrachadir degan noto‘g‘ri tasavvur ikki yarim ming yildan ko‘p mavjud bo‘ldi. XIX asr oxiri XX asrda elektr va magnit maydonini nazariyasini yaratish, amalda qo‘llash bo‘yicha misli qurilmagan inqilobiy kashfiyotlar va yangiliklar yaratildi. Ayniqsa elektromagnit maydoni ta’sirida jismlarga ishlov berish, ularning xossalarini o‘zgartirish insoniyat uchun foydali yangiliklar yaratilishiga olib keldi. Elektr maydonining o‘ziga xosliklari ham mavjud. Ushbu maydonning kuch chiziqlari uzluksiz bo‘lishi bilan bir qatorda (ya’ni elektr maydoni berk halqa tarzida tarqaladi) uni aniq qutblarga ajratish mumkin. Istalgan kattaliklardagi zarrachalarda musbat va manfiy qutblarni yaqqol ajratib,hatto ularning o‘zaro ta’sirlashishini ham kuzatishimiz mumkin. Ushbuhodisani 1-rasmda ko‘rsatishga harakat qilamiz. Ushbu rasmning a) va b) tasvirlaridan ko‘rinadiki, bir xil ishorali zaryadlarning elektr maydon kuch chiziqlari bir-biridan itariladi. Rasmning v) tasvirida turli xildagi ishorali zarrachalarning elektr maydon kuch chiziqlari birbiriga tortiladi, ya’ni musbat ishorali zaryaddan chiqib manfiy ishorali zaryadda yakunlanadi. Elektr maydonining bu xossasidan amalda ko‘p foydalaniladi. Masalan, galvanik elementlar, elektrolizli qurilmalar, elektr kinetik ta’sirli hamda elektron nurli qurilmalar va boshqalar. Magnit maydonining o‘ziga xosliklari ham mavjud. Uning shimoliy va janubiy qutblari borligi va ular orasida magnit maydoni kuch chiziqlarining berkilishi qaraladi. Ammo, elektr maydonidan farqli ravishda, magnit maydonini istalgancha kichik zarrachaga maydalangan magnit xossali materiallarda ham alohida (yaxlit) shimoliy va janubiy qutblarga ajratib bo‘lmaydi. Eng kichik zarrachada ham qutblar juftligi saqlanib qoladi, ya’ni N–S yoki S–N. Elektr va magnit maydonlarini yaxlit tabiatga ega ekanligini va ular bir-biri bilan faqat harakatlanish orqali chambarchas bog‘lanishini kashf etish sharafiga Faradey muyassar bo‘lgan. U 1831 yilda elektromagnit induksiya qonunini e’lon qildi. Ta’rif: harakatdagi elektr maydoni o‘z atrofida magnit maydoni hosil qiladi va aksincha vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchi magnit maydoni ta’sirida elektr maydoni hosil bo‘ladi. 2. Elektromagnit maydon nazariyasi hamda elektr va magnit zanjirlari nazariyasi masalalarining umumiy fizik asosi. Elektromagnit maydoni energiya yoki signallarni o‘zatuvchi yoki o‘zgartiruvchi texnik va fizik qurilmalarda qo‘llanadigan asosiy fizikaviy agentdir. Elektromagnit maydoni bilan bog‘liq jarayonlar elektromagnit maydonini vaqt va fazoda to‘liq yoritib berilishini taqozo etadi. Aniq qurilmalardagi elektromagnit hodisalarni yoritib berishdagi murakkabliklar ushbu jarayonlarni hisoblashning vaqtga bog‘liq holda usullarini qidirib topish vazifasini qo‘yadiki, bu esa elektr zanjirlar nazariyasini rivojlantirish bilan bog‘liqdir. Elektromagnit maydonining u yoki bu xususiyatlarini o‘zida aks ettiruvchi elektr zanjirlarining elementi sifatida aniq qurilmalarni ajratib berilgan funksiyalarni bajaruvchi yangi murakkab asbob va jihozlarni yaratish uchun elektr zanjirlari nazariyasidan foydalanish mumkinligiga erishamiz. Elektr zanjirlari nazariyasi aynan elektr magnit jarayonlari hisobini soddalashtirish imkonini bergani uchun ham asosan katta rivojlanishga ega bo‘ldi. Shu bilan birgalikda bu kabi soddalashtirishning zamirida ba’zi tomonlarni hisobga olmaslik yotishini tushunish kerak bo‘ladi. Elektromagnit maydoni materiyaning bir turi bo‘lib, har bir nuqtada “Elektr maydoni” va “Magnit maydoni” nomlarini olgan ikkita vektor kattalik bilan tavsiflanadi. Elektromagnit maydoni bo‘shliqda c=2,998108 m/s  3108 m/s tezlik bilan tarqaladi. Yaxlit elektromagnit maydonining ikkita tomoni bo‘lgan elektr va magnit maydonlarini namoyon qilish uchun ularning o‘zini sezdiruvchi u yoki bu xossalaridan foydalaniladi. Ta’rif: Elektromagnit maydonning ikki tomonidan biri hisoblangan elektr maydoni deb, elektr zaryadli zarrachaga zarrachaning zaryadiga proporsional va uning tezligiga bog‘liq bo‘lmagan kuch bilan ta’sir etuvchi tavsifga ega bo‘lgan maydonga aytiladi. Elektr maydonini tavsiflovchi asosiy fizik kattalik mavjud bo‘lib, u elektr maydon kuchlanganligi nomini olgan. Ta’rif: Elektr maydon kuchlanganligi elektr maydonini tavsiflaydigan va elektr maydoni tomonidan zaryadli zarrachaga ta’sir etuvchi kuchni aniqlaydigan vektor kattalikdir. q0 E F    (2.1) Zaryad nolga intilganda limitni qo‘llash orqali quyidagi ifodani yozamiz: 0 0 0 lim q Е F q     (2.2) Ta’rif: Elektromagnit maydonining ikki tomonidan biri
Download 20.22 Kb.




Download 20.22 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Reja: Kondensatorning aperiodik chegaraviy aperiodik haqida

Download 20.22 Kb.