Reja: Tezkor-qidiruv faoliyati organlari haqida tushuncha




Download 48.91 Kb.
Sana19.12.2022
Hajmi48.91 Kb.
#35940
Bog'liq
Tezkor
823-сонли қарор охиригиси, мақола Америка, AZIZBEK, 1-laboratoriya (1) RAIMOV OG\'ABEK., 2.Mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi tizimida amalga oshirilg, hghgkhgjhgkgjh 1 mus, 2 mustaq, 1-individual topshiriq, Amaliy topshiriq, Bolalarda fazoviy va vaqt tasavvurlarni shakllantirish, Jon fon Neyman tamoili, sinf papkasi[1], Dam olish joylarida mahallalarda jismoniy madaniyat ishlarini tashkil etish, 1515137868 69841

Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarning o’zaro va xalqaro aloqalari



Reja:
1.Tezkor-qidiruv faoliyati organlari haqida tushuncha.
2.Tezkor-qidiruv faoliyati organlarining majburiyatlari.
3. Tezkor-qidiruv faoliyati organlarini himoya qilish choralari.

Tezkor-qidiruv faoliyatisubʼektlar tushunchasi va turlari O‘zbekiston Respublikasining hududida TQFni:O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining; O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmatining; O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmatining; O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasining; O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi harbiy razvedkasining;O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamentining;O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi organlari amalga oshiradi.Boshqa davlat organlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan TQFni amalga oshirish taqiqlanadi (O‘zbekiston Respublikasi “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 10-moddasi).Huquqiyadabiyotlarda subʼektlar sifatida qonunchilikda nazarda tutilgan huquq va majburiyatlarga ega bo‘lgan jismoniy va yuridik shaxslar tushuniladi.TQF nazariyasida tezkor-qidiruv munosabatlari ishtirokchilari qatoriga, TQTni o‘tkazilishidan kelib chiqib, bir martalik, yakka tartibda yoki doimiy asosda jalb qilinuvchijismoniy va yuridik shaxslar kiritiladi. Bunday ishtirokchilar, odatda, tezkor-qidiruv munosabatlari 178subʼektlari1toifasiga subʼektlari1toifasiga mansub bo‘lib,tezkor-qidiruv qonunchiligidaushbu subʼektlar “TQFni amalga oshiruvchi organlar”deb ataladi.TQFni amalga oshiruvchi organlar–bu tezkor-qidiruv qonunchiligi, shuningdek idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar bilan TQFni amalga oshirish borasida vazifalar, tegishli huquqlarva vakolatlar bilan taʼminlangan mustaqil tashkiliy-boshqaruv tuzilmalaridir.Mazkur organlar tizimiga “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 10-moddasiga muvofiq TQFni amalga oshirish vakolatiga ega organlarning tezkor bo‘linmalari kiradi.Tezkor bo‘linmadeganda huquqni muhofaza qiluvchi organ tizimiga kiruvchi, funksional ixtisosligiga ko‘ratezkor-qidiruv vazifalarini hal qilishga qaratilgantashkiliy-shtat tarmog‘i tushuniladi.TQFni amalga oshiruvchi tezkor tuzilmalar deganda, TQF haqidagiqonunchilik va TQF subʼektlarining normativ-huquqiy hujjatlaridagi huquqiy normalarga binoan boshqa tashkiliy tuzilmalardan alohida ajratilgan, TQTlar va boshqa huquqiy harakatlarni amalga oshirish bo‘yicha vazifalari, kompetensiya va huquqlari, vakolatlari va ularning hajmi va chegarasi belgilab berilgan boshqaruv birligi tushuniladi.Tezkor bo‘linmalar quyidagi asosiy belgilari bilan tavsiflanadi:davlat organlari tarkibida faoliyat ko‘rsatadi;tezkor-qidiruv qonunchiligida nazarda tutilgan vazifalarni amalga oshiradi;o‘z faoliyatida tezkor-qidiruv kuchlari, vositalari va usullarini qo‘llaydi;tezkor-qidiruv vazifalarni hal etishda ko‘maklashuvchi shaxslar yordamidan foydalanadi;tezkor-qidiruv organi rahbari boshchiligida faoliyat yuritadi;o‘z idorasi tezkor bo‘linmalari, shuningdek TQFni amalga oshiruvchi boshqa organlar bilan hamkorlik qiladi.Tezkor bo‘linmalar idoraviy mansubligiga ko‘ra muayyan huquqni muhofaza qilish organi (masalan, IIV, DXX, DBQ, Bosh 1TQFda “subʼekt”va “ishtirokchi”tushunchalari muqobil hisoblanadi. prokuratura); davlat hamda qo‘riqlanuvchishaxslarva obʼektlarning xavfsizligini taʼminlovchi (DXX, PDXX, Mudofaa vazirligi)tarkibiga kirishi mumkin.Tuzilmaviy-shtat shakliga ko‘ra tezkor bo‘linmalar vertikal(departament, boshqarma, bo‘lim, bo‘linma, guruh) va gorizontal(maxsus bo‘linmalar, faoliyat yo‘nalishi bo‘yicha tezkor taʼminlov va tahlil bo‘linmalari) tuzilishga ega. Davlat organlari tarkibida tezkor bo‘linmalar tashkil etish zaruriyati, ularning jinoyatchilikka qarshi kurashish borasidaamalga oshiradigan tezkor-qidiruv vazifalariva funksiyalaribilan shartlangan. TQFning subʼektlari tushunchasi, mazkur faoliyatning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib ikki xil maʼnoda ifoda etiladi: keng maʼnoda (barcha qatnashchilar–subʼektlar, obʼektlar) va tor maʼnoda.Tor maʼnodagi subʼektlarga –Qonun bilan tegishli huquq va majburiyatlar yuklatilgan, ushbu majburiyatlarni yetarlicha bajarmaganligi uchun javobgarlik belgilangan tezkor-qidiruv organlarining tezkor bo‘linmalariva ularning xodimlari kiradi.Boshqa barcha qatnashchilar (subʼektlar va obʼektlar) TQF bilan quyidagi sabablar orqali bog‘liq:-faoliyatni amalga oshiruvchi organlarga ko‘maklashuvchi shaxslar, turli soha mutaxassislari;-jinoiy muhitga aloqador yoki o‘rganiluvchi shaxslar; -TQFni nazorat qiluvchi organlar. TQFni amalga oshiruvchi organlarning tezkor xizmatlari quyidagilargabo‘linadi:-tezkor bo‘linmalar (barcha turdagi TQTni amalga oshiruvchilar);-texnik xizmatlar (ayrim turdagi TQTni amalga oshirishga yordamlashuvchi bo‘linmalar);-tezkor axborot bo‘linmalari (tezkor hisob, axborotni tizimlash va tahlil qiluvchi bo‘linmalar).Tezkor-qidiruv qonunchiligida TQF subʼektlarining ro‘yxati belgilangan bo‘lib, ularning mazkursohasidagi vakolatlari umumiy shaklda mustahkamlab qo‘yilgan.Bunday bo‘linmalar O‘zbekiston Respublikasining maxsus vakolatli davlat organlari tomonidan va faqat mamlakat hududida belgilanadi.“TQFto‘g‘risida”gi qonunning ikkinchi bobida TQF subʼektlari masalalari yoritilgan. Mazkur bobda TQF subʼektlarining ro‘yxati, ularning vakolatlarini chegaralash, ushbu organlarning huquq va majburiyatlari hamda huquqiy va ijtimoiy himoyasi belgilab berilgan. TQFni amalga oshiruvchi organlarning mazkur sohadagi vakolatlarini aniqlash va ularni bir-biridan farqlashuchun O‘zbekiston Respublikasining “TQFto‘g‘risida“gi, “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida“gi, “O‘zbekiston Respublikasi davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi,“O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi,“Davlat bojxona xizmati to‘g‘risida“gi,“Mudofaa to‘g‘risida”gi,“Prokuratura to‘g‘risida”giqonunlari, O‘zbekiston RespublikasiPrezidentining “budjet mablag‘laridan foydalanish samaradorligini tubdan oshirish va iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida“gi, “Elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish hamda isteʼmol qilish sohasida to‘lov intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek, ijro ishi yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonlari, shuningdek, Jinoyat-protsessual kodeksi, Bojxona kodeksi va boshqa qonunchilikhujjatlariga asoslanishi lozim.6.2. Tezkor-qidiruv faoliyatiniamalga oshiruvchi organlar va ularning maqomiTQFni amalga oshiruvchi organning asosiy tashkiliy-tuzilmaviy elementini mazkur organlar tarkibidagi tezkor bo‘linmalar tashkil etadi. Shu bois, quyidaTQFni amalga oshiruvchi organlarning vakolatlari va faoliyat yo‘nalishlarini ko‘rib chiqamiz.Ichki ishlar organlari. O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 16 sentyabrdagi “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra Ichki ishlar organlarining asosiy vazifalari fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, jismoniy va yuridik shaxslarning mulkini, konstitutsiyaviy tuzumni himoya qilishdan, qonun ustuvorligini, shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini taʼminlashdan, shuningdek huquqbuzarliklarning oldini olish va profilaktikasidan iborat.Ichki ishlar organlari TQF sohasida zimmalariga yuklatilgan vazifalardan kelib chiqib quyidagilarni amalga oshiradi:huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning sabablarini va sodir etilishiga imkon berayotgan shart-sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish, huquqbuzarliklarni sodir etishga moyil shaxslarni aniqlash va ularbilan profilaktik ishlar olib borish;jinoyatchilik va terrorizmga qarshi kurashish, shu jumladan terrorchilik harakatlariga chek qo‘yishda hamda garovga olinganlarni ozod qilishda ishtirok etish yo‘li bilan kurashish, shuningdek odam savdosiga qarshi kurashish;ehtiyot choralarini, jinoiy jazoni va jinoiy-huquqiy taʼsir ko‘rsatishning boshqa choralarini ijro etish,jinoyat sodir etgan hamda tergov va suddan yashirinib yurgan, jinoiy jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlayotgan, bedarak yo‘qolgan shaxslarni hamda qonunda belgilangan hollarda boshqa shaxslarni qidirib topish, shuningdek, tanib olinmagan murdalarning shaxsini aniqlash;qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar, kuchli taʼsir ko‘rsatuvchi kimyoviy, zaharli, giyohvandlik vositalarining, psixotrop moddalarning va ularning prekursorlari va boshqa moddalar hamda materiallarni xarid qilish, saqlash, tashish qoidalariga rioya etilishini taʼminlash;huquqni muhofaza qiluvchi organlariga jinoyatlarning oldini olish va ularni ochishda yordam berganligi sababli, hayoti, sog‘lig‘i va mulki xavf ostida bo‘lgan guvohlar, jabrlanuvchilar, ko‘maklashuvchi va boshqa shaxslar, ularning oila aʼzolari va mulkini himoya qilishchoralarini ko‘rish.Davlat xavfsizlik xizmati organlari.O‘zbekiston Respublikasining 2018 yil 5 apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi davlat xavfsizlik xizmati to‘g‘risida”gi Qonuni Davlat xavfsizlik xizmati organlari tomonidan TQFni 182amalga oshirishning huquqiy asosini belgilab beradi. Mazkur Qonunga ko‘ra Davlat xavfsizlik xizmati davlat xavfsizligini taʼminlash maqsadida o‘z faoliyatini maxsus vositalar, shakllar va uslublar bilan amalga oshiradigan maxsus vakolatli davlat organidir.Davlat xavfsizlik xizmati organlari, davlat xavfsizligini taʼminlash sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiradi va TQF sohasiga oid vakolatlari doirasida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha faoliyat olib boradi:O‘zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligini va davlat manfaatlari tashqi hamdaichki tahdidlardan himoya qilinishini taʼminlash, mazkur sohada qonuniylik va qonun ustuvorligini mustahkamlash, huquqbuzarliklarning oldini olish, ularni aniqlash va ularga barham berish;O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti va hududiy yaxlitligiga bo‘lgan tajovuzlarning oldini olish, ularni aniqlash hamda ularga barham berish bo‘yicha razvedka va kontrrazvedka faoliyatini amalga oshirish;O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini qo‘riqlashva himoya qilish;O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari va mudofaa-sanoat majmuasini davlat xavfsizligiga bo‘ladigan xavf-xatarlar hamda tahdidlardan himoya qilish, mamlakat mudofaa qobiliyatini mustahkamlash bo‘yicha strategik tashabbuslarni amalga oshirishda ishtirok etish;terrorizm, ekstremizm, uyushgan jinoyatchilikka, qurol-yarog‘, giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy muomalasiga qarshi kurashish;davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi milliy, etnik va diniy adovatni targ‘ib etishga qaratilgan buzg‘unchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash va unga barham berish;iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy va axborot sohalarida davlat xavfsizligini taʼminlash, O‘zbekiston Respublikasi xalqining madaniy-tarixiy hamda boy maʼnaviy merosini himoya qilish;183davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat manfaatlariga hamda xavfsizligiga tahdid soluvchi korrupsiya holatlariga qarshi kurashish;telekommunikatsiyalar va transport sohasida davlat xavfsizligini taʼminlash, favqulodda vaziyatlarga shart-sharoit yaratuvchi omillarning oldini olish, ularni aniqlash va ularga barham berish;davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat sirlarining saqlanishini, maxsus aloqaning xavfsizligini taʼminlash hamda axborotning kriptografik himoyasini tashkil etish ustidan nazorat qilish;davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi huquqbuzarliklarning sodir etilishiga imkon yaratuvchi sabablar hamda shart-sharoitlarni aniqlash va bartaraf etish.Davlat xavfsizlik xizmati organlari terrorizm, narkobiznes, korrupsiya va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashishda Ichki ishlar, prokuratura va davlat bojxona xizmati organlari bilan tezkor-qidiruv imkoniyatlarini qo‘llash borasida hamkorlik qiladi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmatiga O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 5 sentyabrdagi O‘RQ-564-sonliqonunigaasosanTQFni amalga oshirish vakolati yuklandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmati qo‘riqlanuvchi shaxslar va obʼektlarning xavfsizligini taʼminlash hamda qo‘riqlanuvchi shaxslarning xavfsizligi masalalari bo‘yicha jalb qilingan davlat organlari va boshqa tashkilotlarning faoliyatini muvofiqlashtiruvchi, hamkorlikni va tezkor boshqaruvni amalga oshiruvchi maxsus vakolatli davlat organi hisoblanadi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmati qo‘riqlanuvchi shaxslarning xavfsizligini taʼminlash sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiradi va TQF sohasiga oid vakolatlari doirasida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha faoliyat olib boradi:qo‘riqlanuvchi shaxslarning xavfsizligini hamda qo‘riqlanadigan obʼektlarni tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilinishini taʼminlash, mazkur sohadagi huquqbuzarliklarning oldini olish, aniqlash va ularga barham berish;qo‘riqlanuvchi shaxslarga qaratilgan tajovuzlarning oldini olish, ularni aniqlash hamda ularga barham berish bo‘yicha kontrrazvedka faoliyatini amalga oshirish;davlat organlari va boshqa tashkilotlarda prezident aloqasi xavfsizligini taʼminlash ustidan nazorat qilish;qo‘riqlanuvchi shaxslar manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi huquqbuzarliklarning sodir etilishiga imkon yaratuvchi sabablar hamda shart-sharoitlarni aniqlash va bartaraf etish.Qo‘riqlanuvchi shaxslartoifasiga quyidagilar kiradi:1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va uning oila aʼzolari;2) O‘zbekiston Respublikasi sobiq Prezidenti va u hayot bo‘lgan davrda uning oila aʼzolari;3) O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lgan, qo‘riqlanuvchi shaxs maqomiga ega davlat va hukumat, xalqaro tashkilotlar rahbarlari, xorijiy davlatlarning boshqa siyosiy va jamoat arboblari;4) qonunchilikka muvofiq qo‘riqlanishi belgilangan boshqa shaxslar.Qo‘riqlanadigan obʼektlar toifasiga quyidagilar kiradi:1) qo‘riqlanuvchi shaxslarning bo‘lish obʼektlari;2) qo‘riqlanuvchi shaxslarga xizmat ko‘rsatuvchi transport vositalari hamda ularning doimiy turish joyi;3) qonunchilikka muvofiq O‘zbekiston RespublikasiPrezidenti davlat xavfsizlik xizmatining tezkor boshqaruviga berilgan binolar, qurilmalar, inshootlar (shu jumladan alohida xonalar), yer maydonlari va suv xavzasi obʼektlari; 4) qo‘riqlanuvchi shaxslarning xavfsizligini taʼminlash maqsadida qonunchilikka muvofiq qo‘riqlanishi belgilangan boshqa obʼektlar.Davlat bojxona qo‘mitasi organlari.O‘zbekiston Respublikasi bojxona organlarining TQFni amalga oshiruvchi organ sifatidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasining2018 yil 18 oktabrdagi “Davlatbojxonaxizmatito‘g‘risida”gi (yangi tahriri) qonunda mustahkamlab qo‘yilgan. Mazkur qonunga muvofiq O‘zbekistan Respublikasi-ning bojxona organlari tezkor bo‘linmalari o‘zvakolatiga kiritilgan jinoyat deb topiladigan qonungaxilof qilmishlarnitayyorlayotgan, sodir etayotgan yoki sodir etgan shaxslarni aniqlash maqsadida TQFni amalga oshirishlari belgilangan. Bunga kontrabanda, bojxona qonunchiligini buzishga qarshikurashish, respublika bojxona chegarasi orqali giyohvand vositalar, psixotrop va portlovchi moddalar, qurol-yarog‘, valyuta boyliklari, badiiy, milliy boylik hisoblanuvchi madaniy-tarixiy va arxeologik meros buyumlari, intellektual mulk obʼektlarining qonungaxilof ravishda o‘tkazilishini kiritish mumkin.Qonungabinoan bojxona organlar tezkor bo‘linmalari-ning TQF sohasidagi vazifalari quyidagilardan iborat:kontrabandaga, bojxona qonunchiligi buzilishiga qarshi kurashish, respublikaning bojxona chegarasi orqali giyohvandlik moddalari, psixotrop va portlovchi moddalar, qurol-yarog‘, valyuta boyliklari, milliy boylik hisoblangan badiiy, madaniy-tarixiy va arxeologik meros buyumlari, intellektual mulk obʼektlari g‘ayriqonuniy olib o‘tilishining oldini olish;bojxona nazoratini amalga oshirish uchun maʼlumotlar va hujjatlarni tekshirish, og‘zaki so‘rov o‘tkazish, axborot olish, bojxona ko‘zdan kechiruvini, bojxona ko‘rigini va shaxsiy ko‘rikni o‘tkazish, shuningdek binolar, hududlar va transport vositalarini ko‘zdan kechirish;tovarlar va transport vositalari erkin muomalaga chiqarilgandan so‘ng jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan taqdim etilgan maʼlumotlarning to‘g‘riligini hamda ularning tashqi savdo faoliyati qonuniyligini tekshirish maqsadida tovarlar va transport vositalariga nisbatan bojxona nazoratini amalga oshirish;bojxona nazoratini o‘tkazish maqsadida tovarlar hamda boshqa buyumlardan namunalar va nusxalar olish;bojxonaga oid huquqbuzarliklarning bevosita predmeti bo‘lgantovarlar va boshqa qimmatliklarni ushlab turish hamda olib qo‘yish; bojxona organlari faoliyatida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan va nazoratning texnik vositalaridan foydalanish.O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi harbiy razvedkasiningTQFni amalga oshiruvchi organ sifatidagi maqomi O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 24 dekabrdagi O‘RQ-597-sonli Qonuni bilan tartibga solingan. Ushbu tuzilma tarkibida TQFni amalga oshiruvchi tezkor bo‘linmalar mavjud bo‘lib, ular mazkur faoliyatni qisman, yaʼni, faqat o‘z xavfsizligini taʼminlash bilan bog‘liq holda amalga oshiradi.O‘z xavfsizligini taʼminlash deganda, tezkor-qidiruv organining normal ishlashiga real xavf tug‘diruvchi tajovuzlarni oldini olish va bartaraf etish maqsadida turli xil tavsifdagi choralar tizimini tashkil qilish va amalga oshirish tushuniladi.Xavfsizlik choralari ichki va tashqi tavsifga ega bo‘lishi mumkin. Ichki choralar organ ichidagi mavjud xavflarni bartaraf etishga qaratilgan bo‘lib, ularga: korrupsiyalashgan aloqalarga ega; mansabdorlik jinoyatlarini tayyorlayotgan yoki sodir etgan; jinoiy muhit bilan aloqador bo‘lgan; davlat organining xavfsizligiga putur yetkazish bilan bog‘liq maxfiylik qoidalarini buzishga yo‘l qo‘ygan xodimlarni aniqlash holatlari kiradi.Tashqi choralarga mavjud tashqi tajovuzlarni bartaraf etishga qaratilgan bo‘lib, ularga: xorij davlatlari razvedka xizmatlarining O‘zbekiston Respublikasi harbiy razvedkasi organlariga bo‘lgan qiziqishlarini aniqlash; mazkur organ yoki uning xodimlariga qarshi qaratilgan jinoyatlarni niyat qilgan, tayyorlayotgan yoki sodir etayotgan shaxslarni aniqlash; boshqa davlatlar maxsus xizmatlari xodimlarini harbiy razvedka organlari tizimiga suqilib kirishi yoki uning faoliyatiga salbiy taʼsir ko‘rsatish holatlarini oldini olish va bartaraf etish. Taʼkidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi harbiy razvedkasi tezkor bo‘linmalari huquqni muhofaza qiluvchi organlar qatoriga kirmaydi va qonun bilan ularga jinoyatchilikka qarshi kurash vakolati yuklatilmagan. Shu bois, mazkur organ faoliyatining asosiy qismi, avvalambor, 183davlatqalbakilashtirilgandori vositalari va tibbiyot buyumlari muomalaga chiqarilishi bilan bog‘liq g‘ayrihuquqiyharakatlarga qarshi kurashish;iqtisodiy jinoyatlar va korrupsiyaga qarshi kurashish masalalari bo‘yicha chet davlatlarining vakolatli organlari, xalqaro ixtisoslashgan va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish va axborot ayirboshlash, shuningdek, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish;iqtisodiy jinoyatlarga va korrupsiyaga, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish bo‘yicha faoliyatni kompleks tahlil qilish, qonunchilikni va huquqni qo‘llash amaliyotini yanada takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;iqtisodiy va korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishni, terrorizmni moliyalashtirishni va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishni oldini olish bo‘yicha keng tushuntirish va profilaktika ishlarini amalga oshirish.Bosh prokuratura huzuridagi Majburiy ijro byurosiO‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 maydagi PQ-3016-son qarorigabinoan tashkil etilgan bo‘lib, uning TQF sohasidagi asosiy vazifalari:sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarining so‘zsiz ijrosini taʼminlash, ijro hujjatlari hamda undirilgan mablag‘larning haqqoniy hisobini yuritish, ijro ishi yuritishda sansalorlik va suiisteʼmolchilik holatlarini oldini olish;elektr, gaz uzatish va gaz taqsimlash tarmoqlariga noqonuniy ulanish,talon-toroj holatlarini aniqlash, bartaraf etish va oldini olish;qonun hujjatlarida belgilangan tartibda maʼmuriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni yuritish, surishtiruv va TQFni amalga oshirish.189O‘zbekiston Respublikasi hududida TQFni amalga oshiruvchi organlarning ro‘yxatiga faqat qonun bilan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilishi mumkin. Boshqa davlat organlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan TQFni amalga oshirish taqiqlanadi. Yaʼni, boshqa davlat va nodavlat tuzilmalari TQT o‘tkazish vakolatiga ega emas. Bu talab murakkab va konspirativ tavsifga ega bo‘lgan hamda fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini cheklash imkoniyati bilan bog‘liq tezkor-qidiruv vazifalari mazmuni bilan shartlangan.Bu boradagi umumiy talab O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 121-moddasida qayd etilgan bo‘lib, unga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha tezkor-qidiruv, tergov va boshqa maxsus vazifalarni mustaqil ravishda bajaruvchi xususiy kooperativ tashkilotlar, jamoat birlashmalari va ularning bo‘linma-larini tuzish hamda ularning faoliyat ko‘rsatishi taʼqiqlanadi.6.3.Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarninghuquqlariTQFni amalga oshiruvchi organlarning huquqlari “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 12-moddasida o‘z aksini topgan. Bunday huquqlar deganda qonun normalarida belgilangan, ularning TQFvazifalarini bajarish borasida tegishli TQT o‘tkazish bilan bog‘liq vakolatlari tushuniladi.TQFni amalga oshiruvchi organlarning huquqlarini tegishincha ikki guruhga bo‘lib ko‘rib chiqish mumkin: 1) “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 12-moddasida bayon etilgan huquqlar; 2) mazkur qonunning boshqa normalarida o‘z aksini topgan huquqlar.1. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi qonuni 12-moddasida nazarda tutilgan huquqlari:ushbu Qonunning14-moddasidanazarda tutilgan TQTni oshkora va nooshkora o‘tkazish;maxfiylik asosida ko‘maklashish istagini bildirgan shaxslar bilan pulli yoki bepul hamkorlik o‘rnatish O‘zbekiston Respublikasi hududida TQFni amalga oshiruvchi organlarning ro‘yxatiga faqat qonun bilan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilishi mumkin. Boshqa davlat organlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan TQFni amalga oshirish taqiqlanadi. Yaʼni, boshqa davlat va nodavlat tuzilmalari TQT o‘tkazish vakolatiga ega emas. Bu talab murakkab va konspirativ tavsifga ega bo‘lgan hamda fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini cheklash imkoniyati bilan bog‘liq tezkor-qidiruv vazifalari mazmuni bilan shartlangan.Bu boradagi umumiy talab O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 121-moddasida qayd etilgan bo‘lib, unga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha tezkor-qidiruv, tergov va boshqa maxsus vazifalarni mustaqil ravishda bajaruvchi xususiy kooperativ tashkilotlar, jamoat birlashmalari va ularning bo‘linma-larini tuzish hamda ularning faoliyat ko‘rsatishi taʼqiqlanadi.6.3.Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarninghuquqlariTQFni amalga oshiruvchi organlarning huquqlari “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 12-moddasida o‘z aksini topgan. Bunday huquqlar deganda qonun normalarida belgilangan, ularning TQFvazifalarini bajarish borasida tegishli TQT o‘tkazish bilan bog‘liq vakolatlari tushuniladi.TQFni amalga oshiruvchi organlarning huquqlarini tegishincha ikki guruhga bo‘lib ko‘rib chiqish mumkin: 1) “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 12-moddasida bayon etilgan huquqlar; 2) mazkur qonunning boshqa normalarida o‘z aksini topgan huquqlar.1. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi qonuni 12-moddasida nazarda tutilgan huquqlari:ushbu Qonunning14-moddasidanazarda tutilgan TQTni oshkora va nooshkora o‘tkazish;maxfiylik asosida ko‘maklashish istagini bildirgan shaxslar bilan pulli yoki bepul hamkorlik o‘rnatish;190yuridik yoki jismoniy shaxslarning roziligi bilan ularga tegishli xizmat joylari va turar joylardan, transport vositalari va boshqa mol-mulkdan foydalanish;o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni hal etish uchun maxsus bilimlarga ega bo‘lgan mutaxassislar yordamidan foydalanish;video-va audioyozuv, kino-va fotosuratga olish vositalarini, shuningdek insonning hayoti va sog‘lig‘i, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki, atrof-muhit uchun xavfsiz boshqa texnika vositalarini qo‘llash;tezkor-qidiruv uchun mo‘ljallangan axborot tizimlarini yaratish va ulardan foydalanish huquqiga ega.Ushbu huquqlarni to‘g‘ritalqinqilish, mazmunini tushunish va qo‘llashuchun “TQFto‘g‘risida”giqonunningham, boshqanormativ-huquqiyhujjatlarninghamnormalarigaasoslanishzarur.1)TQFvazifalarini bajarishda uni amalga oshirish vakolatiga ega bo‘lganorganlar TQTnioshkoravanooshkorao‘tkazishhuquqigaega.Ushbu qoida TQFni amalga oshiruvchi organlar tomonidan zarur bo‘lgan tadbirlarni zaruriyat va maqsadga muvofiqlik nuqtai nazaridan kelib chiqib o‘tkazish huquqini belgilaydi. TQTni o‘tkazish jarayonida predmet va hujjatlarni olib qo‘yish huquqini beruvchinormalar qonunchilikda mustahkamlab qo‘yilgan. Yaʼni olib qo‘yiladigan predmetlardan jinoyat sodir etishda foydalanilgan yoki ularda jinoyat yoxud jinoyatchilarning izlari saqlanib qolgan bo‘lishi mumkin.TQTnioshkorao‘tkazishtadbirmazmunini tashkil etuvchi hamdaTQTo‘tkazilishifakti ham, uning subʼektlari ham, tadbirninghaqiqiymaqsadihamyashirilmaydigan harakatlarnibajarishnitaqozoetadi.TQTninooshkorao‘tkazishdauning obʼektlari va boshqashaxslardanTQTni tashkil etuvchi harakatlarningamalgaoshirilishi fakti ham, uning subʼektlari hamsir tutiladi.Shu bilan birga, oshkoralik elementlari aksariyatTQTdamavjuddir.2)TQFniamalgaoshiruvchiorganlargamaxfiylikasosidako‘maklashishistaginibildirganshaxslarbilanpulliyoki191bepulhamkorliko‘rnatishhuquqi“TQFto‘g‘risida”giqonunning23-moddasidaginormalargamos keladi.Maxfiylik asosida ko‘maklashish–TQFni amalga oshiruvchi organhamda fuqaroningishonch va maxfiylikka asoslangan, ushbu faoliyat maqsadigaerishishga qaratilganmunosabatlaridir.Yuqorida taʼkidlanganidek,aksariyat jinoyatlar yashirin va niqoblangan usullarda sodir etilib, ularni protsessual yo‘llar bilan aniqlash, oldini olish, fosh etish qiyin va hatto ayrim hollarda buning imkoni yo‘q desa ham bo‘ladi. Shuning uchun ham jinoyat haqida bevosita jinoyatchilardan yoki ularning atrofidagilardan maʼlumot to‘plash uchun TQFni amalga oshiruvchi organlarko‘maklashuvchi shaxslar yordamidan foydalanish zaruriyati tug‘iladi. Hamkorlik fakti oshkor qilinmasligi shart. TQTni o‘tkazishda foydalanilayotgan yoki foydalanilgan kuchlar, vositalar, manbalar, usullar, mazkur organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan shaxslar to‘g‘risidagi, shuningdek TQTni tashkil etish va o‘tkazish taktikasi haqidagi maʼlumotlar davlat sirini tashkil etadi hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda, faqat faoliyatni amalga oshiruvchi organ rahbarining qarori asosida oshkor etilishi lozim.TQFni amalga oshiruvchi organlarning bu sohadagi huquqiningqonundabelgilanishi,maxfiylik asosida hamkorlikmunosabatlari o‘rnatilishimazkur faoliyat subʼektlari bo‘lganorganlarga yordam berish istagini bildirgan shaxslarning emas, balki ushbu organlarning vakolatiga kirishini taʼkidlaydi.Maxfiylik asosida hamkorlikmunosabatlari pullivabepul asosda o‘rnatilishimumkin. Hamkorlikhaqevaziga yokiko‘rsatilganyordam uchun boshqaxizmatlar ko‘rsatilishi, shuningdek boshqasabablar asosida hambo‘lishi,yaʼni bundahamkorlikmunosabatlari bepul xususiyatga ega bo‘lishimumkin. Bunday toifadagi shaxslarning organlar bilan hamkorligi maxfiy tusda bo‘lishi hamda ularning shaxsiga taalluqli maʼlumotlar davlat sirini tashkil qilishi va qonunda belgilangan hollardan tashqari oshkor qilinishi taqiqlanadi.Maxfiyhamkorlikmunosabatlaridan faqatTQFvazifalarini bajarish maqsadidaginafoydalaniladi. Bunda 192ko‘maklashuvchi shaxslar bilan hamkorlik munosabatlari ixtiyoriylik prinsipi asosida o‘rnatilishi asosiy talab bo‘lishi lozim. Hamkorliko‘rnatishtartibiTQFniamalgaoshiruvchiorganlarningidoraviynormativ-huquqiyhujjatlari bilan tartibga solinib, ularning mazmuni davlat sirini tashkil etadi.3)TQTnio‘tkazishjarayonidayuridikyokijismoniyshaxslarningroziligibilanTQFni amalga oshiruvchi organlar,ularga tegishli xizmat va turar joylardan, transport vositalari va boshqamol-mulkdanfoydalanishlarimumkin. TQFni amalga oshirish jarayonida tezkor xodimlarda ayrim bino va inshootlarga kirish hamda u yerda muayyan vaqt bo‘lishi, transport vositalaridan foydalanishzaruriyati yuzaga kelishi mumkinligi eʼtiborga olingan holdabunday imkoniyat yaratilgan.BuhuquqTQFni oshkora qilmaslik, TQTo‘tkazilishininiqoblash, shaxslarning TQFni amalga oshiruvchi organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashishharakatlarinisir saqlashmasalalarini halqilishbilan bog‘liqdir.Ulardanfoydalanishning taktik maqsadlariturlichabo‘lishimumkin.Yuridik yoki jismoniy shaxslarning xizmat yokiturar joylari, transport vositalari va boshqamol-mulkidan, ularning roziligi asosida foydalanilishi mumkin. 4)TQFning vazifalarini haletishjarayonida,uni amalga oshiruvchi organlar, zarurat bo‘lganida, maxsus bilimlarga ega mutaxassislar yordamidan foydalanishlari mumkin. Bu bir qatorhollardatezkor xodimlar TQTamalga oshirilayotgan sohadayetarli bilimga ega emasliklari bilan bog‘liqbo‘lishi mumkin.Maxsus bilimga ega mutaxassislar yordamidan, masalan, qiyosiytekshiruv uchun namunalar yig‘ish, predmetva hujjatlarnitekshirish, aloqaningtexnik kanallaridan axborot olish kabilarda foydalanilishi mumkin.Mutaxassislar sifatida huquqnimuhofazaqiluvchiorganlari ekspert-kriminalistlariyokiboshqavazirlik va idoralar ilmiy-tadqiqotmuassasalarining mutaxassislari qatnashishlarimumkin.5)TQFni amalga oshiruvchi organlar ushbu faoliyat 193vazifalarini bajarishda video-va audioyozuv, kino-vafotosuratga olishvositalarini, shuningdek,insonning hayotivasog‘lig‘i, yuridikvajismoniyshaxslarningmol-mulki, atrof-muhituchunxavfsizboshqatexnik vositalarini qo‘llashgahaqlidirlar.TQTnio‘tkazishdaqo‘llaniladigantexnik vositalar umumiy foydalanishdagi(diktofon, fotoapparat, videokamera va boshqalar), shuningdek nooshkora tarzda axborot olishuchun maxsus tayyorlangan bo‘lishimumkin.Maxsus texnika vositalarining qo‘llanilishinitashkil qilishva taktikasi yopiq idoraviy normativ-huquqiyhujjatlar bilan tartibga solinadi.TQFni amalga oshirishda qo‘llaniladiganmaxsus texnika vositalari insonhayotiva sog‘ligi, shuningdek atrof-muhitxavfsizligiga ziyon yetkazmaydigan bo‘lishi hamdategishli tasdiqlangandavlat sertifikatiga ega bo‘lishilozim.Maxsus texnika vositalari qo‘llanilgantaqdirda TQTnatijasida tuzilgan tegishli tezkor-xizmat hujjatlarida ushbu vositalarning texnik xususiyatlari, ulardan foydalanish sharoitlari va tartibi haqidagimaʼlumotlar aks etgirilishi lozim. Bu olingan axborot tashuvchilarining isbotlanishi lozim bo‘lganholatlarva faktlar bilan obʼektiv aloqasinianiqlashningmuhimkafolatlaridan biridir.Maxsus texnika vositalaridan foydalanishda faqatTQF vazifalarini haletishnazarda tutilishi lozim.6)Tezkor-qidiruvuchun mo‘ljallangan axborot tizimlarini yaratish va ulardan foydalanishhuquqi.TQFni amalga oshiruvchi organlar o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun tezkor-qidiruvga mo‘ljallangan axborot tizimlarini yaratishga va ulardan foydalanishga haqli.Maʼlumotlarni to‘plash va tizimlashtirish, TQF natijalarini tekshirish va baholash, shuningdek ular asosida tegishli qarorlar qabul qilish maqsadida tezkor-qidiruv ish yurituvi ishlari yuritiladi.Tezkor-qidiruv ish yurituvi ishlarining ro‘yxati va ularni yuritish tartibi TQFni amalgaoshiruvchi organlarning idoraviy normativ-huquqiy hujjatlaridabelgilanadi. 2. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi 194qonunning boshqa normalaridanazarda tutilgan huquqlari:TQFni qonunda belgilangan tartibda TQT o‘tkazish orqali amalga oshirish (3-modda);o‘z vakolatlari doirasida, davlat sirlarini yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa sirni tashkil etuvchi maʼlumotlardan foydalanish yoxud o‘ta muhim va toifalangan obʼektlarni ekspluatatsiya qilish bilan bog‘liq ishlarga ruxsat berish; TQFda ishtirok etishga ruxsat berish yoki ushbu faoliyatni amalga oshirish natijasida olingan materiallardan foydalanishga ruxsat berish; TQFni amalga oshiruvchi organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan shaxslar bilan hamkorlik o‘rnatish to‘g‘risida yoki bunday hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash haqida qarorlarni qabul qilish (15-modda 2-qism);kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda, prokurorni sanksiyasisiz asoslantirilgan qarorqabul qilishasosida TQTni o‘tkazish va bu haqda 24soat ichida prokurorni xabardor qilish (16-modda 2-qism);o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun tezkor-qidiruvga mo‘ljallangan axborot tizimlarini yaratish va ulardan foydalanish (18-modda);qonunning15-moddasidanazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, tegishli qarorlar qabul qilish maqsadida tezkor-qidiruv ish yurituvi ishlari yuritish (18-modda 2-qism);TQF natijalaridan faqat tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlar zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun foydalanish (19-modda 1-qism);TQF natijalarini surishtiruv, tergov organlariga, prokurorga taqdim etiladigan materiallarning hajmini belgilash (19-modda 4-qism);TQTni o‘tkazishda foydalanilayotgan yoki foydalanilgan kuchlar, vositalar, manbalar, usullar; TQFni amalga oshiruvchi organlarning shtatdagi oshkor qilinmaydigan xodimlari hamda mazkur organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan shaxslar to‘g‘risidagi; TQTni tashkil etish va o‘tkazish taktikasi haqidagi maʼlumotlar faqat TQFniamalga 195oshiruvchi organ rahbarining qarori asosida oshkor etilishi(20-modda);prokuror TQT o‘tkazilishiga sanksiya berishni rad etgan taqdirda, bunday qaror ustidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat qilish (21-modda 3-qism).Shunday qilib, TQFni amalga oshiruvchi organlarning tezkor bo‘linma xodimlari keng doiradagi huquqlar bilan taʼminlangan bo‘lib, ularning qonuniy talablariga bo‘ysunmaslik, xizmat vazifalarini bajarishlariga qarshilik qilish yoki ularni haqoratlash vakuch ishlatish holatlariga yo‘l qo‘ygan fuqarolar maʼmuriy, jinoiy va boshqa turdagi javobgarlikka tortilishlari mumkin.
6.4.Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlariTQFni amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlari deganda qonun bilan ularga TQFning maqsadiga erishish va vazifalarini hal etish uchun zarur bo‘lgan TQTni o‘tkazish bilan bog‘liq harakatlar majmui hisoblanadi. Ushbu majburiyatlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:ularning barchasi qatʼiyan ochiq normativ-huquqiy hujjatlarga binoan o‘rnatilishi lozim. Ularni yopiq xususiyatga ega idoraviy normativ hujjatlar asosida belgilashga yo‘l qo‘yilmaydi;mazkur organlarning barcha harakatlari (majburiyat-larini amalga oshirish bilan bog‘liq), basharti ular TQFning maqsad va vazifalariga erishishga qaratilgan bo‘lsa, qonuniy bo‘ladi. TQFni amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlarini ikki guruhga:a) bevosita “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 13-moddasida qayd etilgan; b) mazkur qonunning boshqa normalarida aks ettirilganlarga bo‘lish mumkin.1. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi qonuni 13-moddasida qayd etilgan majburiyatlari:o‘z vakolatlari doirasida inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, yuridik va jismoniy shaxslarning 196mol-mulkini himoya qilish, shuningdek shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini taʼminlash yuzasidan barcha zarur choralarni ko‘rishi;jinoyatlarning oldini olish, ularni aniqlash, ularga barham berish va ularni fosh etish, shuningdek jinoyatlarni tayyorlash va sodir etishga daxldor bo‘lgan shaxslarni aniqlash hamda topish choralarini ko‘rishi;surishtiruv, tergov organlaridan va suddan yashirinib yurgan, jinoiy jazodan bo‘yin tovlayotgan shaxslarni, bedarak yo‘qolgan shaxslar va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda boshqa shaxslarni qidirishga, shuningdek tanib olinmagan murdalarning shaxsini aniqlashga doir ishlarni tashkil etishi;TQTo‘tkazish to‘g‘risidagi surishtiruv, tergov organlariningyozma topshiriqlarini, prokurorning ko‘rsatmalari va topshiriqlarini bajarish bo‘yicha barcha zarur choralarni ko‘rishi;TQFni amalga oshirishda konspiratsiya prinsipiga rioya etishi;fuqarolarning shaxsiy hayotiga tegishli, shaʼni va qadr-qimmatigadaxldor maʼlumotlarni ularning roziligisiz oshkor etmasligi;TQTni o‘tkazishda fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘i, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki xavfsizligini taʼminlashi;TQTni o‘tkazishda atrof-muhit xavfsizligini taʼminlashi;o‘z xodimlarining hamda TQFni amalgaoshiruvchi organlarga ko‘maklashayotgan shaxslarning, shuningdek ular oila aʼzolarining xavfsizligini, ularning mol-mulkini jinoiy tajovuzlardan himoya qilishni taʼminlashi;mazkur organlar vakolatiga taalluqli, o‘zlariga maʼlum bo‘lib qolgan jinoiy faoliyat faktlari to‘g‘risida bir-birini xabardor qilishi hamda zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda bir-biriga zarur yordam ko‘rsatishi;o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda TQFning mavjud kuch va vositalarini samarali qo‘llashi shart. qonunning boshqa normalaridanazarda tutilgan huquqlari:TQFni qonunda belgilangan tartibda TQT o‘tkazish orqali amalga oshirish (3-modda);o‘z vakolatlari doirasida, davlat sirlarini yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa sirni tashkil etuvchi maʼlumotlardan foydalanish yoxud o‘ta muhim va toifalangan obʼektlarni ekspluatatsiya qilish bilan bog‘liq ishlarga ruxsat berish; TQFda ishtirok etishga ruxsat berish yoki ushbu faoliyatni amalga oshirish natijasida olingan materiallardan foydalanishga ruxsat berish; TQFni amalga oshiruvchi organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan shaxslar bilan hamkorlik o‘rnatish to‘g‘risida yoki bunday hamkorlikni qo‘llab-quvvatlash haqida qarorlarni qabul qilish (15-modda 2-qism);kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda, prokurorni sanksiyasisiz asoslantirilgan qarorqabul qilishasosida TQTni o‘tkazish va bu haqda 24soat ichida prokurorni xabardor qilish (16-modda 2-qism);o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun tezkor-qidiruvga mo‘ljallangan axborot tizimlarini yaratish va ulardan foydalanish (18-modda);qonunning15-moddasidanazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, tegishli qarorlar qabul qilish maqsadida tezkor-qidiruv ish yurituvi ishlari yuritish (18-modda 2-qism);TQF natijalaridan faqat tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlar zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun foydalanish (19-modda 1-qism);TQF natijalarini surishtiruv, tergov organlariga, prokurorga taqdim etiladigan materiallarning hajmini belgilash (19-modda 4-qism);TQTni o‘tkazishda foydalanilayotgan yoki foydalanilgan kuchlar, vositalar, manbalar, usullar; TQFni amalga oshiruvchi organlarning shtatdagi oshkor qilinmaydigan xodimlari hamda mazkur organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan shaxslar to‘g‘risidagi; TQTni tashkil etish va o‘tkazish taktikasi haqidagi maʼlumotlar faqat TQFniamalga 195oshiruvchi organ rahbarining qarori asosida oshkor etilishi(20-modda);prokuror TQT o‘tkazilishiga sanksiya berishni rad etgan taqdirda, bunday qaror ustidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat qilish (21-modda 3-qism).Shunday qilib, TQFni amalga oshiruvchi organlarning tezkor bo‘linma xodimlari keng doiradagi huquqlar bilan taʼminlangan bo‘lib, ularning qonuniy talablariga bo‘ysunmaslik, xizmat vazifalarini bajarishlariga qarshilik qilish yoki ularni haqoratlash vakuch ishlatish holatlariga yo‘l qo‘ygan fuqarolar maʼmuriy, jinoiy va boshqa turdagi javobgarlikka tortilishlari mumkin.
Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlariTQFni amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlari deganda qonun bilan ularga TQFning maqsadiga erishish va vazifalarini hal etish uchun zarur bo‘lgan TQTni o‘tkazish bilan bog‘liq harakatlar majmui hisoblanadi. Ushbu majburiyatlarga quyidagi talablar qo‘yiladi:ularning barchasi qatʼiyan ochiq normativ-huquqiy hujjatlarga binoan o‘rnatilishi lozim. Ularni yopiq xususiyatga ega idoraviy normativ hujjatlar asosida belgilashga yo‘l qo‘yilmaydi;mazkur organlarning barcha harakatlari (majburiyat-larini amalga oshirish bilan bog‘liq), basharti ular TQFning maqsad va vazifalariga erishishga qaratilgan bo‘lsa, qonuniy bo‘ladi. TQFni amalga oshiruvchi organlarning majburiyatlarini ikki guruhga:a) bevosita “TQF to‘g‘risida”gi qonunning 13-moddasida qayd etilgan; b) mazkur qonunning boshqa normalarida aks ettirilganlarga bo‘lish mumkin.1. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi qonuni 13-moddasida qayd etilgan majburiyatlari:o‘z vakolatlari doirasida inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, yuridik va jismoniy shaxslarningmol-mulkini himoya qilish, shuningdek shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini taʼminlash yuzasidan barcha zarur choralarni ko‘rishi;jinoyatlarning oldini olish, ularni aniqlash, ularga barham berish va ularni fosh etish, shuningdek jinoyatlarni tayyorlash va sodir etishga daxldor bo‘lgan shaxslarni aniqlash hamda topish choralarini ko‘rishi;surishtiruv, tergov organlaridan va suddan yashirinib yurgan, jinoiy jazodan bo‘yin tovlayotgan shaxslarni, bedarak yo‘qolgan shaxslar va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda boshqa shaxslarni qidirishga, shuningdek tanib olinmagan murdalarning shaxsini aniqlashga doir ishlarni tashkil etishi;TQTo‘tkazish to‘g‘risidagi surishtiruv, tergov organlariningyozma topshiriqlarini, prokurorning ko‘rsatmalari va topshiriqlarini bajarish bo‘yicha barcha zarur choralarni ko‘rishi;TQFni amalga oshirishda konspiratsiya prinsipiga rioya etishi;fuqarolarning shaxsiy hayotiga tegishli, shaʼni va qadr-qimmatigadaxldor maʼlumotlarni ularning roziligisiz oshkor etmasligi;TQTni o‘tkazishda fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘i, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulki xavfsizligini taʼminlashi;TQTni o‘tkazishda atrof-muhit xavfsizligini taʼminlashi;o‘z xodimlarining hamda TQFni amalgaoshiruvchi organlarga ko‘maklashayotgan shaxslarning, shuningdek ular oila aʼzolarining xavfsizligini, ularning mol-mulkini jinoiy tajovuzlardan himoya qilishni taʼminlashi;mazkur organlar vakolatiga taalluqli, o‘zlariga maʼlum bo‘lib qolgan jinoiy faoliyat faktlari to‘g‘risida bir-birini xabardor qilishi hamda zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda bir-biriga zarur yordam ko‘rsatishi;o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda TQFning mavjud kuch va vositalarini samarali qo‘llashi shart.197TQFsubʼektlarining qonunnormalaridan kelib chiqadiganmajburiyatlariga tezkor-qidiruvmunosabatlari ishtirokchilarining huquqlarihammoskeladi. Masalan, TQFni amalga oshirishda konspiratsiya prinsipiga rioya etish majburiyati uyushgan jinoiy guruhlarichiga kiritilgan shaxslar, TQFni amalga oshiruvchi organlarning shtatdagi nooshkora xodimlari, shuningdek ularga maxfiylik asosida ko‘maklashayotgan yoki ko‘maklashgan shaxslarhaqidagimaʼlumotlar sir tutilishiga bo‘lganhuquqibilan mos keladi.Ushbu maʼlumotlarning oshkor etilishiga faqatqonundanazarda tutilgan hollardaginayo‘lqo‘yiladi.TQFni amalga oshiruvchi organlar,o‘z vakolatlari doirasida,inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulkini himoya qilish, shuningdek shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini taʼminlash yuzasidan barcha zarur choralarni ko‘rishlarilozim.Mazkurorganlar hamda ularning xodimlari TQTni o‘tkazish chog‘ida inson huquqlari, erkinliklari va qonuniymanfaatlariga rioya etishlari shart.Basharti, ularbuzilgan taqdirda mazkur organlar rahbarlari ushbu huquqlar, erkinliklar va qonuniy manfaatlarni tiklash, yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash hamda aybdorlarni belgilangan tartibda javobgarlikka tortish choralarini ko‘rishi shart.TQTni o‘tkazish natijasida olingan, jinoyat yoki boshqa huquqbuzarliksodir etish bilan bog‘liq bo‘lmagan axborotdan inson huquqlarini, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini cheklash uchun foydalanilishi mumkin emas.Insonning shaxsiy hayotiga oid maʼlumotlarning oshkor etilishiga olib keladigan, uning hayotini, sog‘lig‘ini xavf ostiga qo‘yadigan, shaʼni va qadr-qimmatinikamsitadigan harakatlarni amalga oshirish taqiqlanadi.TQFni amalga oshiruvchi organlarga qonundamustahkamlanganinsonhuquqlari, erkinliklari va qonuniymanfaatlarini, yuridikvajismoniyshaxslarningmol-mulkinihimoya qilish, shuningdek, shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligini taʼminlash vazifasini halqilishuchun barcha zarur choralarini ko‘rishmajburiyatiyuklatilgan.TQFni amalga oshiruvchiorganlarning majburiyatlariga jinoyatlarning oldini olish, ularni aniqlash, ularga barhamberish va fosh etish singari vazifalar, shuningdek jinoyatlarni tayyorlash va sodir etishga aloqadorshaxslarni aniqlashva topish,surishtiruv, tergov organlaridan va suddan yashirinib yurgan, jinoiy jazodan bo‘yintovlayotgan, bedarak yo‘qolganlar hamdaqonundabelgilangan hollardaboshqashaxslarni qidirish, shuningdek tanib olinmagan murdalarning shaxsini aniqlashvazifalari kiritilgan. Ushbu majburiyat JPKning 36, 381-moddalaridagitergovchiva surishtiruvchining TQFsubʼektlariga shaxslarni ushlab turish, majburiy keltirish, qidirishto‘g‘risidagi qarorlarning ijrosini taʼminlashhaqidayozma topshiriqlarberish huquqinihamdamazkur organlar tomonidan ularni bajarishning majburiyligini belgilovchi normalartalablaribilan bevosita bog‘liq.Topshiriq va ko‘rsatmalarTQFsubʼektiga yuboriladi. Tergov-tezkor guruhitarkibidagi ish bundan mustasno bo‘lishimumkin, ushbu holdatergovga rahbarlikqilayotgan tergovchining topshiriqlaritezkor xodim uchun bajarilishi majburiy hisoblanadi. TopshiriqdaTQTning turi va uni amalga oshirish taktikasi belgilanishi mumkin emas. Qo‘yilganvazifani bajarish vositalari, usullari va taktik yo‘llarinitanlash TQFni amalga oshiruvchi organlarning, topshiriq ijrochilarini belgilash esa ushbu organlar rahbarlariningvakolatiga kiradi.Ularning topshiriq va ko‘rsatmalariquyidagitalablarga mos kelganida ijro uchun qabulqilinishimumkin:a) ular yozma shaklda berilishi;b)ular jinoyat ishini o‘zyurituviga qabulqilganshaxs va organlardan chiqishi;v)ular TQTning turi va o‘tkazishtaktikasinibelgilamasliklarilozim.TQFsubʼektlarining majburiyatlaridan biri fuqarolarningshaxsiyhayotiga, shaʼnivaqadr-qimmatigadaxldormaʼlumotlarni,ularningroziligisizoshkor etmaslikdir. Ushbu majburiyat cheklov, harakatlarnitaqiqlashko‘rinishidaifodalanadi.Harkimningo‘zshaxsiyhayotigaoidmaʼlumotlarninghimoyaqilinishihuquqio‘zigaxostarzdamustahkamlangan.Ushbumaʼlumotlar TQF jarayonida,qonundabelgilangantartibda,olinishi mumkin. Shaxsiy hayotgaoid, 199shuningdek insonshaʼni va qadr-qimmatigadaxldor maʼlumotlarni himoyaqilishgabo‘lganfuqarolarninghuquqlari“TQFto‘g‘risida”giqonunning7-moddasidao‘z aksini topgan.Shubois, TQFniamalga oshiruvchi organlarning mansabdor shaxslariTQTo‘tkazishjarayonida olingan, fuqarolarningshaxsiy hayoti holatlarigaoid, uning shaʼni va qadr-qimmatigadaxldor maʼlumotlarni,ularning roziligisiz oshkor etmaslik choralarini ko‘rishlarishart.TQFniamalga oshiruvchi organlar,TQTo‘tkazilishijarayonidafuqarolarninghayotivasog‘lig‘i, yuridikvajismoniyshaxslarmulkiningxavfsizligini taʼminlashga majburdirlar.XavfsizliknitaʼminlashdegandaTQFsubʼektlaritomonidanqonundanazardatutilganTQTo‘tkazilishijarayonidainsonlarninghayotivasog‘lig‘inihimoyaqilish, ularningmulkinisaqlanishigaqaratilganchoralarniko‘rishtushunilmog‘ilozim.TQTo‘tkazilishivaqtidaTQFni amalga oshiruvchi organlar atrof-muhitxavfsizligini hamtaʼminlashlari shart.Mazkur choralar TQTo‘tkazishdamaxsus texnik vositalar va kimyoviy moddalar qo‘llanilishi orqaliatrof-muhitgazarar yetkazmasligi lozimligini nazarda tutadi.TQFni amalga oshiruvchi organlarga o‘zxodimlarining hamdaularga ko‘maklashayotganshaxslarning, shuningdek ularningoila aʼzolari xavfsizligini, ularning mol-mulkini jinoiy tajovuzlardan himoyaqilishnitaʼminlash bilan bog‘liqmasalalarni halqilishgaqaratilgantezkor-qidiruv vositalari majmuini qo‘llashkabi majburiyat yuklatiladi.
Xavfsizlik choralari deganda –qonunga muvofiq himoya qilinayotgan shaxslarning hayotiva sog‘lig‘I himoya qilinishini ham daularning mol-mulki xavfsizligini taʼminlashgaqaratilganchoralar tushuniladi.Mazkur organlar vakolatiga taalluqli, o‘zlariga maʼlum bo‘lib qolganjinoiy faoliyat faktlari to‘g‘risida bir-birini xabardor qilishi hamda zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda bir-biriga zarur yordam ko‘rsatish majburiyati.TQFsubʼektlarining tezkor bo‘linmalarimazkur tadbirlarnifaqat O‘zbekiston Respublikasining tegishli qonunhujjatlarida belgilangan vakolatlari doirasida hal qiladilar.TQFni amalga oshiruvchi organlar vakolatlari deganda,ularning ushbu organlarning tegishli tarmoq qonunlari va qonunostinormativ-huquqiy hujjatlarida belgilangan vazifa va funksiyalaridan kelib chiqadigan huquq va majburiyatlari majmui tushuniladi.Boshqaorganlar, TQFsubʼektlariga nisbatanjinoiytajovuzholatlarihaqidamaʼlumotgaegabo‘lganlarida, bu haqda ularga xabar berishlari hamdazimmalarigayuklatilganvazifalarnibajarishdazaruryordamberishlarilozimbo‘ladi.Mazkur TQFniamalgaoshiruvchiorganlarningidoralararohamkorliginirag‘batlantiradi. Axborot almashinuvi konspiratsiyahamdaaxborot manbalarini sir saqlashchoralarigarioyaetganholdaamalga oshiriladi. Idoralararo hamkorlik,o‘tkazilayotganTQTningxususiyatibilanhambog‘liqbo‘lib,ularniidoralararo normativ-huquqiyhujjatlarda belgilangan tartibda o‘tkazishningmajburiyshartihisoblanadi.TQFni amalga oshiruvchi boshqa organlarning so‘rovnomalarini ijro etish maqsadida TQTlarini o‘tkazish, mazkur organlar bilan o‘zaro hamkorlik qilish majburiyati hisoblanadi. Bunga jinoyatlarni fosh etish, jinoyatchilarni qidirish va qo‘lga olish kabi topshiriq–xabarnomalarni misol qilish mumkin. Shuningdek,O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosidako‘zda tutilgan tartib va asoslarda xorijiy davlatlar maxsus xizmatlari, huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlari va organlarining so‘rovnomalari bo‘yicha TQTni o‘tkazish majburiyatimavjud bo‘lib, bunga misol tariqasida 1992 yil 24 apreldaAlmati shahrida MDHga aʼzo davlatlarning yig‘ilishida imzolangan jinoyatchilikka qarshi kurashishda hamkorlik Bitimini keltirish mumkin.Unda quyidagi asosiy yo‘nalishlarda hamkorlik olib borish ko‘zda tutilgan:hayotgatajovuz;banditizm, terrorizm, xalqaro jinoyatchilik;qurol-yarog‘, portlovchi va radioaktivmoddalar bilan bog‘liq noqonuniy operatsiyalar;giyohvandvositalarningnoqonuniy aylanishi;201qalbakipullar, qimmatbaho qog‘ozlarni tayyorlash va o‘tkazish;kontrabanda;jinoyatchilarni qidirish va h.k.Mazkur Bitimda, shuningdek, tomonlar o‘zaro tezkor axborotlarni almashish, alohida topshiriqlar, so‘rovnoma va xabarnomalarni ijro etish yuzasidan kelishib olishgan.O‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarishda TQFning mavjud kuch va vositalarini samarali qo‘llash majburiyati.TQFni amalga oshiruvchi organlar ushbu faoliyatning mavjud kuchlariva vositalarini,faqatularning zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun (ijrosi samaradorligini nazarda tutib) qo‘llashgamajburdirlar.TQFkuchlariva vositalarining samarali qo‘llanishideganda,ulardan TQFni amalga oshiruvchi organlar tomonidan ijobiynatijalarga erishish maqsadidafoydalanishlaritushuniladi.2. TQFni amalga oshiruvchi organlarning “TQF to‘g‘risida”gi qonunning boshqa normalarida aks ettirilgan majburiyatlari:TQFni amalga oshiruvchi organlar hamda ularning xodimlari tomonidan inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilgan taqdirda, ushbu huquqlar, erkinliklar va qonuniy manfaatlarni tiklash, yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash hamda aybdorlarni belgilangan tartibda javobgarlikka tortish choralarini ko‘rish (7-modda 2-qism);uzoq davom etadigan TQT o‘tkazilgan taqdirda, bunday tadbirni o‘tkazish haqida tadbir boshlangan paytdan eʼtiboran 24 soat ichida prokurorning sanksiyasini olishi yoxud tadbir o‘tkazishni tugatishi (16-modda 3-qism);fuqarolarning hayotiga, sog‘lig‘iga, yuridik va jismoniy shaxslarning mol-mulkiga tahdid yuzaga kelgan taqdirda, ularning telefonlari va boshqa so‘zlashuv qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni, mazkur shaxslarning arizasiga yoki yozma roziligiga ko‘ra eshitish va bu haqda 24 soat ichida prokurorni xabardor qilish (16-modda 4-qism);TQF materiallarini jinoyat ishi o‘z yurituvida bo‘lgan surishtiruv, tergov organlariga, prokurorga tergovharakatlarigatayyorgarlik ko‘rish va ularni o‘tkazish uchun taqdim etish (19-modda 2-qism).TQFni amalga oshiruvchi organlarga ko‘maklashayotgan shaxslarning, shuningdekular oila aʼzolarining hayotiga, sog‘lig‘iga yoki mol-mulkiga haqiqiy tahdid yuzaga kelgan taqdirda, ularga nisbatan qonunchilikda belgilangan tartibda maxsus himoya chora-tadbirlarini ko‘rish (23-modda 4-qism).6.5. Tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshiruvchi organlar xodimlarini, shuningdek ularning oila aʼzolarini ijtimoiy-huquqiy jihatdan himoya qilishTQF insonning muhim hayotiy manfaatlarini jinoiy tajovuzlardan himoya qilishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Shu jumladan, TQFni amalga oshiruvchi subʼektlar ham bunday himoyaga muhtojdirlar. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq fuqarolar va mansabdor shaxslar-ning ijtimoiy-huquqiy himoyasini taʼminlash davlatning majburiyati hisoblanadi.“TQF to‘g‘risida”gi qonunda (22-modda) TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlarini ijtimoiy va huquqiy himoyalash bo‘yicha majburiy choralar majmui mustahkamlangan. Bunda nazarda tutilgan himoya choralari asosan TQF subʼektlari bo‘lgan organlarning mansab-dor shaxslari hamda ularning oila aʼzolariga taalluqlidir. TQFni amalga oshiruvchi organlarning xodimlari davlat himoyasida bo‘ladi.TQF insonning muhim hayotiy manfaatlarini jinoiy tajovuzlardan himoya qilishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Shu jumladan, TQFni amalga oshiruvchi subʼektlar ham bunday himoyaga muhtojdir-lar. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq fuqarolar va mansabdor shaxslarning ijtimoiy-huquqiy himoyasini taʼminlash davlatning majburiyati hisoblanadi. TQFni amalga oshiruvchi organlar mansabdor shaxslari deganda,mazkur organlarning tashkiliy-boshqaruv faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq lavozimdagi shaxs tushuniladi. Bunday davlat organlari ro‘yxati “TQF to‘g‘risida”gi Qonunning 10-moddasida keltirilgan. TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlari davlat himoyasida bo‘lib, ularni ijtimoiy 203va huquqiy jihatdan himoyalash masalalari bevosita tezkor-qidiruv qonunchiligida, shuningdek, boshqa qonunlar va qonun osti hujjatlari bilan tartibga solinadi. Bu esa ularning o‘z kasbiy majburiyatlarini samarali bajarishlariga xizmat qiladi.TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlariga qonunhujjatlariga muvofiq ijtimoiy-huquqiy jihatdan himoya qilinish kafolatlari beriladi. Ularni ijtimoiy-huquqiy himoyalash deganda, qonun va qonunosti normativ-huquqiy hujjatlarida nazarda tutilgan faoliyat subʼektlari bo‘lgan davlat organlari xodimlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini taʼminlash, ular tomonidan TQFning vazifalarini bajarishda samarali ishtirok etishlari uchun qulay sharoit yaratish maqsadlarida amalga oshiriladigan tegishli choralar majmui (tizimi) va ularning pirovard natijalarini tushunish lozim. Ijtimoiy himoya choralari deganda, lavozim bo‘yicha mehnatga haq to‘lash, uy-joy taʼminoti, tibbiy xizmat ko‘rsatish, sug‘urta qilish kabilar tushuniladi. Huquqiy himoya esa keng qamrovli huquqiy kafolatlardan iborat bo‘lib, faoliyat subʼektlarining huquqlarini mustahkamlashva amalga oshirish normativ-huquqiy mexanizmini nazarda tutadi. “Ijtimoiy-huquqiy himoya” tushunchasi ikkita o‘zaro bog‘liq tushuncha, yaʼni “ijtimoiy himoya” va “huquqiy himoya” tushunchalaridan tashkil topgan bo‘lib, ular bir-birini istisno etmaydi, aksincha, o‘zaro bog‘liqdir. Huquqiy normalar ijtimoiy normalarni rad etmaydi. Himoyaning ijtimoiy choralari huquq normalarida mustahkamlanganida, ular huquqiy himoya choralariga aylanadi. Demak, ijtimoiy va huquqiy himoyaga TQF ishtirokchilariga beriladigan ijtimoiy kafolatlarni belgilovchi, shuningdek, ularning amalga oshirilishini taʼminlovchi huquqiy qoidalar majmui sifatida qarash lozim.Ijtimoiy himoya muayyan pul to‘lovlari, moddiy taʼminot va xizmatlar shaklida bo‘lishi bilan birga, faqat huquqiy kafolat va moddiy mukofotlar bilangina cheklanmaydi. Ijtimoiy himoyaning barcha choralari ham huquq normalari bilan tartibga solinishi mumkin emas, ularning bir qismi huquqiytartibga solish doirasidan tashqarida qoladi. Shunday qilib, garchand ijtimoiy yordam, jumladan axloqiy-psixologik qo‘llab-quvvatlash majburiy va qonunda kafolatlangan bo‘lmasa ham, u istisno etilmaydi va shaxslar o‘rtasida amalga oshirilishi mumkin.Ijtimoiy himoya o‘z mazmuniga ko‘ra jamoaviy bo‘lib, u jamiyatdan va uning ayrim aʼzolaridan kelib chiqadigan axloqiy xususiyatga ega ko‘rsatmalar, tegishli anʼanalar, umumeʼtirof etilgan axloq normalari kabilarda ifodalanadi. Xodimlarning saʼy-harakatlarini taʼminlashga yo‘naltirilgan shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilishga nisbatan, bunday himoya ikkilamchi xususiyatga egadir. Aynan mazkur xodimlarning TQF vazifalarini bajarishlari bilan bog‘liq ravishda, ularga huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish kafolatlari beriladiki, busiz mazkur faoliyat maqsadlari va vazifalarini amalga oshirishning iloji bo‘lmaydi yoki nihoyatda qiyin bo‘ladi.Himoyachoralarifaqat ijtimoiy kafolatlar bilan cheklanmasdan, ancha katta hajmdagi choralarni qamrab oladi. Jumladan, qonunda TQF subʼektlari bo‘lgan organlar xodimlarining o‘z majburiyatlarini bajarishlarini taʼminlashga qaratilgan choralar tizimi va ularning huquqlarini muhofaza etish bo‘yicha tegishli harakatlar mavjudligi taqozo etiladi. Bunday choralarga, masalan, ziyon yetkazishga majbur bo‘lish mumkinligi, xodimlar ishiga aralashishga yo‘l qo‘yilmasligi, TQFni amalga oshiruvchi organlarga maxfiylik asosida ko‘maklashuvchi shaxslar haqidagi maʼlumotlarni oshkor etmaslik kabi choralar kiritilgan.Xuquqiy himoya deganda, buzilgan huquqni tiklash ham nazarda tutiladi. Bu o‘rinda huquqiy himoya sharhlanayotgan qonunda nazarda tutilgan ushbu soha xodimlari huquqlarining amalga oshirilishini taʼminlashga yordam beruvchi vosita hisoblanadi. O‘z mazmuniga ko‘ra, huquqiy himoya huquqning amalga oshirilishini, huquq buzilishi hollarining oldini olish va buzilgan huquqlarning tiklanishini taʼminlaydi. Uni normalarga rioya etish, ulardan foydalanish yoki ularni qo‘llashko‘rinishidagihuquqni amalga oshirish shakli sifatida tasavvur qilish mumkin.TQFda huquqiy normalarga rioya etish himoya chorasi sifatidagi davlat organlarining faoliyati sifatidaqonunko‘rsatmalariga muqarrar bo‘ysunishda namoyon bo‘ladi. Shu bilan birga, bu muayyan harakatlardan tiyilish degani emas. Rioya etish degani, bu majburiyat yuklovchi, ko‘rsatma beruvchi normalarni bajarishda faol harakatlar qilishni ham bildiradi.Huquqiynormalardan foydalanish subʼektlarning o‘z manfaatlarini ham, jamiyat manfaatlarini ham qanoatlan-tirish va himoyalashuchun o‘zlarining yuridik huquqlarini amalga oshirishi sifatida namoyon bo‘ladi. Huquqiy normalarni qo‘llash esa huquqni amalga oshirishning yuqoridagi ikki shaklini birlashtiradi. Buning ustiga, bu odatda muayyan jarayon sifatida yuz beradi. Himoya chorasi sifatidahuquqiy normalarni qo‘llash, huquqlarni amalga oshirishning maxsus usulidir.Davlat TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlariga huquqiyhimoyani kafolatlaydi. Shu bois, ijtimoiy va huquqiy himoyaga davlat tomonidan o‘rnatilgan huquqiy kafolatlar majmui sifatida qarash to‘g‘ri bo‘ladi.TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlariga qonun hujjatlarigamuvofiq ijtimoiy imtiyozlar beriladi. TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlarini ijtimoiy himoyalash, qonunga muvofiq, ularga ijtimoiy imtiyoz va ustunliklar berish ko‘rinishida namoyon bo‘lishi mumkin. Imtiyozlar deganda TQFni amalga oshiruvchi organlar xodimlariga ijtimoiy taʼminot masalalarida yengilliklar berish, o‘rnatilgan qoidalarni bajarishdan va majburiyatlardan qisman ozod qilish yoki ularning bajarilishini osonlashtirish tushuniladi. Ijtimoiy imtiyozlar berish xususiyatlari va tartibi idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar bilan belgilanadi.O‘tkazilayotgan TQTning murakkabligi, ularning ishtirokchilari duch kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatardan kelib chiqqan holda normativ-huquqiy hujjatlarda TQFni amalga oshiruvchi organlarning ulkan xavfga ega bo‘lgan.
Adabiyotlar:
1.
Бирлашган Миллатлар
Ташкилотининг Инсон
ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. БМТ Бош Ассамблеяси
томонидан 1948 йил 10 декабрда 217 А (III)
-
сон резолюцияси
билан қабул қилинган.
2.
“Инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини ҳимоя
қилиш
тўғрисида”ги Европа конвенцияси (1950 йил 4 ноя
брь).
3.

Қийноқларга
солишга ва муомалада бўлиш ва
жазолашнинг бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр
-
қимматни таҳқирловчи турларига қарши
Конвенция

(1984 йил
10 декабрь).
4.
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (
www.lex.uz
.
Қонун
ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси).
5.
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси
(
www.lex.uz
.
Қонун
ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси).
Download 48.91 Kb.




Download 48.91 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Reja: Tezkor-qidiruv faoliyati organlari haqida tushuncha

Download 48.91 Kb.