O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT TIBBIYOT INSTITUTI
TIBBIY VA BIOLOGIK FIZIKA, TIBBIY TEXNIKA VA YANGI TEXNOLOGIYALAR KAFEDRASI.
SUYUQLIKLARNING ICHKI ISHQALANISH
KOEFFITSIYENTINI (QOVUSHOQLIGINI) KAPILLYAR
VISKOZIMETR VA VK-4 VISKOZIMETRI VOSITASI BILAN ANIQLASH.
(I-kurs davolash, pediatriya va tibbiy pedagogika fakultetlari studentlari uchun uslubiy qo`llanma).
TOSHKENT – 2005
O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta ta`lim bo`yicha o`quv-uslub idorasi tomonidan 5 dekabr 2005 yilda tasdiqlangan.
TUZUVCHILAR: Sodiqov N.O. – SamDTI «Biofizika»
kafedrasi mudiri, dotsent.
TAQRIZCHILAR: Eshqobilov N.B. – SamDU «Kvant elektroni-
kasi» kafedrasi
professori, f.m.f.d.
Malikov R.M. – SamDTI «Biofizika» kafedrasi dotsenti.
SUYUQLIKLARNING ICHKI ISHQALANISH KOEFFITSIYENTINI (QOVUSHOQLIGINI) KAPILLYAR VISKOZIMETR VA VK-4 VISKOZIMETRI VOSITASI BILAN ANIQLASH.
Kerakli asboblar va jihozlar:
1.Ostvald viskozimetri (qovushoqlik o`lchagich).
2.Meditsina viskozimetri.
3.Termometr.
4.Sekundomer.
5.Ultratermostat.
6.Turli xil konsentratsiyaga ega bo`lgan eritmalar.
Ishning maqsadi: Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentini
haroratga bog`liq holda aniqlash va meditsina viskozimetrining
ishlash jarayoni bilan tanishishdir.
Real suyuqlik va gazlar molekulalari orasida o`zaro tortishish kuchlari bo`lganligi sababli, ichki ishqalanish mavjuddir. Bu kuchlar bo`lganligi sababli suyuqlik qatlamlari orasida, agar suyuqlik qatlamlari turli xil tezlik bilan harakat qilayotgan bo`lsalar, ishqalanish qarshilik kuchlari paydo bo`ladilar. Bu kuchlar tezliklari katta bo`lgan suyuqlik qatlamlarining tezligini kamaytiradi va tezligi kichik bo`lgan qatlamlar tezliklarini esa oshiradi.
Agar suyuqlik qatlamlarining tezliklarini qo`llovchi manba bo`lmasa, ishqalanish kuchlarining ta`siri bilan suyuqlik qatlamlarining orasida ichki ishqalanish bo`lganligi sababli suyuqlik qatlam-qatlam bo`lib oqadi.
Birinchi qatlam idish devoriga yopishgan bo`lib, tezligi 0, ikkinchi qatlam kamgina tezlikka, uchinchi qatlam kattaroq va h.k. Nay o`rtasida tezlik maksimal qiymatga ega bo`ladi. Suyuqlikning nay bo`yicha oqishida qatlamlarning harakat tezligi rasmda ko`rsatilgan.
R
1-rasm
-4-
Suyuqlikning bunday oqimini laminar oqim deyiladi. Bunday oqimda suyuqlikning oqimi shovqinsiz bo`ladi.
Faraz qilaylikki suyuqlik qatlam – qatlam bo`lib oqayotgan bo`lsin va ikki bir-biriga yaqin qatlamlar har xil tezliklar bilan harakat qilayotgan bo`lsalar, bu holda qatlamlar orasida ichki ( ) ishqalanish kuchi paydo bo`ladi.
Nyuton aniqladiki, bu ikki qatlam orasida paydo bo`lgan ( ) ishqalanish kuchi suyuqlikning tabiatiga, bu qatlamlarning tegib turgan yuzasi ( ) ga va tezlik gradiyenti ( ) ga proporsionaldir.
; bu yerda - yuza, - ichki ishqalanish (qovushoqlik) koeffitsiyenti, - tezlik gradiyenti.
A1
A2
x
2-rasm
- bir-birlariga tegib turgan qatlamlar yuzalariga o`tkazilgan o`rinma bo`yicha yo`nalgan bo`ladi.
Tezlik gradiyenti bir qatlamdan ikkinchi qatlamga o`tganda nay o`qiga tik yo`nalish bo`yicha tezliklarni qadam tezlik bilan o`zgarishini ko`rsatadi.
Agar bo`lsa, bu qatlamlar orasidagi masofa bo`lsa, bu holda tezlik gradiyenti bo`ladi va Nyuton formulasi quyidagicha bo`ladi (1) bundan
-5-
5.Stoks usulida qovushoqlikni aniqlash formulasini keltirib chiqaring.
6.Ostvald viskozimetri tuzilishini tushuntiring.
7.Naylardan oqqan suyuqlikni miqdorini hisoblash uchun Puazeyl formulasini yozing.
8.Ostvald usulida yopishqoqlikni aniqlash formulasini keltirib chiqaring.
9.Tibbiy viskozimetr tuzilishini tushuntiring.
10.Tibbiy viskozimetr yordamida qovushoqlikni hisoblash formulasini yozing.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi. Tom 2 Moskva. 1982.
A.N.Remizov. Tibbiy va biologik fizika. Toshkent. 1992.
I.A.Essaulova, M.Ye.Bloxina, L.D.Gonsov. Tibbiy va biologik fizikadan laboratoriya ishlari uchun qo`llanma. Moskva. 1987.
Vladimirov Yu.A. va boshqalar. Biofizika. M., 1983.
Kuxling X. Spravochnik po fizike, 1982.
-14-
ulangan. Uning oxirida 6 – naycha o`rnatilganki, uning yordamida og`iz bilan suyuqlik naychalar orqali suriladi.
Kranchani ochib, ikkinchi naychani uchini bekitib, birinchi naychaga 6 shisha naycha orqali distirlangan suv surilib, O belgiga olib keltirilib qo`yiladi. Krancha bekiladi. Ikkinchi naychaga tekshiriladigan suyuqlik (tibbyot xodimlari qoni) ni 6 – naycha orqali surib, uni ham O () ga keltirib qo`yiladi.
Viskozimetr tekis joyga stol ustiga qo`yiladi. Krancha 4 ni ochib og`iz bilan 6 – naycha orqali surib, qon (1) belgiga keltiriladi. Distirlangan suvning kelib to`xtagan joyi (raqami) qonning nisbiy namligini ko`rsatadi.
Tibbiyot viskozimetri bilan suyuqlikning ni aniqlash ham Puazeyl formulasiga asoslangandir. Puazeyl formulasiga asosan, bir xil vaqt oralig`ida bir xil kapillyar naylar orqali oqib chiqqan suyuqliklarning hajmlari suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsiyentlariga teskari proporsionaldir.
bundan (8)
0 ning qiymatini temperaturaga qarab, jadvaldan topib olamiz. 0 – suv uchun, - tekshiriladigan suyuqlik uchun ishqalanish koeffitsiyenti. - suv uchun, - tekshiriladigan suyuqlik uchun asbobdan topiladi. O`lchash 5 marta bajariladi. o`rtacha qiymat topiladi. - ni bilib, ni topib, haqiqiy qiymat quyidagicha topiladi.
h = h + h - nisbiy xato topiladi.
|
