“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali
361
http://iqtisodiyot.tsue.uz
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan
islohotlar natijasida ochiqlik, xalqaro
iqtisodiy-siyosiy
aloqalarning
rivojlanishi
yurtimizda
sanoat
tarmoqlarini
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlash imkoniyatlarini yuzaga
keltirdi. Ma’lumki, bugungi kunda raqamli iqtisodiyot qo‘shimcha
qiymat yaratishda ham
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Iqtisodiyot tarmoqlaridagi amalga oshirilayotgan islohotlar
natijasida raqamli axborotlar ta’siri asosida kuzatilayotgan jarayonlar real sektorning strategik
rivojlanishida asosiy hal qiluvchi kuchga ega bo‘lmoqda.
Shunday ekan sanoat korxonalarimizda raqamli ishlab chiqarishni to‘g‘ri tashkil etish,
ushbu jarayonni korxonaga joriy etish strategiyasini to’g’ri tanlashga katta ahamiyat qaratish
lozim.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
Ishlab chiqarish jarayonida raqamlashtirish yuzasidan bir qancha olimlar o’z
fikrlarini
bildirishgan. “Raqamli iqtisodiyot” atamasi birinchi marta 1994 yilda Kanadalik iqtisodchi Don
Tapskottning tomonidan ishlatilgan. Muallif o’z ishida raqamlashtirishning iqtisodiyotga ta’siri
haqida gapirgan. U tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish va biznes yuritishning mutlaqo yangi
biznes modellarining paydo bo’lishini raqamlashtirishning asosiy afzalliklardan biri deb
hisoblagan.
V.A.Plotnikovning
tadqiqotlarida
raqamlashtirish
bu
"axborotlashtirishni
rivojlantirishning zamonaviy bosqichi bo’lib, axborotni yaratish, qayta ishlash, uzatish, saqlash
va vizualizatsiya qilish uchun raqamli texnologiyalardan keng ko’lamda foydalanish bilan
tavsiflanuvchi yangi qurilma va dasturiy taominotning birlashmasi bilan tavsiflanadi” deb ta’rif
bergan. Bundan tashqari u korxonalar raqamli texnologiyalardan foydalanganda erishadigan bir
qancha afzalliklarni sanab o’tgan:
-
“Ishlab chiqarishning moslashuvchanligi uning
tez qayta konfiguratsiyasi, ishlab
chiqarish jarayoni xususiyatlarining dinamik o’zgarishi hisobiga ortadi,
bu esa raqobatdosh
ustunlikni yaratadi va potentsial foyda o’sishiga olib keladi;
-
mahsulotlarni ishlab chiqishdan tortib to utilizatsiya qilishgacha bo’lgan hayot tsiklining
bosqichlarini axborot integratsiyasini ta’minlaydi, bu bizga nafaqat ishlab chiqarishni
optimallashtirish, balki sifat,
ekologik xavfsizlik, biznesning yangi imkoniyatlarini yaratish va
hokazolarni samarali va har tomonlama hal qilish imkonini beradi[1].
2001 yilda Tomas Mesenburg raqamli iqtisodiyotning 5 ta komponentini aniqroq tuzib
chiqdi va aniqladi, uning fikricha, ularni statistik baholash va o’lchash mumkin:
- korxonalarning elektron infratuzilmasi, jumladan, dasturiy ta’minot va kompyuterlar;
- elektron tijorat;
- raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali an’anaviy tarmoqlar qiymatini oshirish;
- raqamli iqtisodiyot ishchi kuchi qiymatining an’anaviyga nisbatan farqi;
- raqamli iqtisodiyot mahsulotlari va xizmatlarining qo’shilgan qiymatining o’zgarishi.[3]
Brynjolfsson va Kahinlar (2002) tomonidan iqtisodiyotni raqamlashtirish masalalari ilk
marotaba 1990 yillarning o‘rtalarida muhokama mavzusi sifatida targ‘ib qilinib, ilk ta’riflar
keltirilib, mazkur ta’riflarda korxona va iste’molchilarni virtual dunyoda uchrashtiruvchi vosita
sifatida e’tirof etildi[2].
Raqamlashtirishning rivojlanishi bilan korxonaning biznes
modellari doimiy ravishda
o’zgarib turadi. Shuning uchun ko’pgina mualliflar raqamlashtirish ta'rifini turlicha izohlaydilar.
Masalan, Aleksandr Kutsman raqamli iqtisodiyotni “moddiy mahsulotlar va xizmatlarni ishlab
chiqarishda resurslarni aniqlash, saqlash, qayta ishlash uchun raqamli texnologiyalardan faol
foydalanish asosida axborot va bilimlarning ustuvor roli bilan tavsiflangan zamonaviy iqtisodiyot
turi sifatida tavsiflanadi.”. Aksanov R. K. raqamli iqtisodiyot elektron mahsulotlar va elektron
