Mustaqil ish uchun mavzu va topshiriqlar

36
menejer, spiker, assistent, texnolog, metodist, koordinator.
2.1Tibbiy ta’limda innovatsion texnologiyalarning qo’llanilishi
 
 
Bugungi 
kunda 
ilmiy-texnikaviy 
taraqqiyot 
nafaqat 
ishlab 
chiqarishning ko’p sonli tarmoqlariga, balki madaniy, ijtimoiy- gumanitar 
bilimlar, shu jumladan, ta’lim sohasiga ham innovatsion texnologiyalarni 
joriy etishni taqozo etmoqda. Ma’lumki, “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”da “..... o’quv-tarbiyaviy jarayonni ilg’or pedagogik texnologiyalar 
bilan ta’minlash” bir necha bor ta’kidlanib, uzluksiz ta’lim sifatini oshirish 
va takomillashtirishning bosqichlarida bajariladigan jiddiy vazifalardan biri 
sifatida belgilangan edi. Oliy ta’lim muassasalarida innovatsion ta’lim 
texnologiyalariga ko’ra pedagog-o’qituvchikompetensiyasi quyidagi asosiy 
talablarga javob berishi kerak:
- o’qituvchi ta’lim berish, tarbiyalay olish, ta’lim oluvchilarning 
bilimlarini nazorat qila olish va xolisona baholay olish mahoratiga ega 
bo’lishi kerak;
- o’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil etishda innovatsion pedagogik 
texnologiyalardan foydalanishni bilishi kerak.
Pedagog-o’qituvchi o’z oldiga qo’yilgan mas’uliyatli va dolzarb 
vazifalarni bajarishi, ta’lim-tarbiya jarayoniga bo’lgan yangicha qarashlarni 
shakllantirishi uchun quyidagi xislatlarga ega bo’lishi kerak:
- 
zamonaviy ilmiy, madaniy va innovatsion texnologik
taraqqiyotning mohiyatini chuqur tushuna bilishi;
- 
dunyo va inson haqidagi bilimlar tizimini chuqur va keng 
nuqtai
nazardan anglashi;
- 
kompyuterli ta’lim va o’qitishning boshqa texnik vositalarini
ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etishi;
- 
internet tarmog’i to’g’risida tushunchaga ega bo’lishi va 
undagi
axborotli texnologiya mazmunini teran tahlil qila bilishi;
- 
pedagogik mehnatning samaradorligini tahlil etish usullarini
bilishi;

37
- 
umuminsoniy hamda milliy madaniyat va qadriyatlar, milliy 
g’oya va milliy mafkura hamda iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy islohotlar 
mohiyatini to’liq tushunib yetishi;
- 
innovatsion 
pedagogik 
texnologiyalar 
mohiyati 
va 
tamoyillari hamda uning an’anaviy o’qitish jarayonidagi afzalliklarini 
bilishi, shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligini ta’minlash uchun pedagogik 
innovatsiyalarni qo’llay olishi;
- 
talabalarga o’z fani bo’yichata’lim berishda innovatsion 
texnologiyalarni qo’llay olishi, o’quv jarayonini faollashtirish hamda o’quv 
materiallarini o’zlashtirishning yuqori darajasiga erishish va talabalarni 
mustaqil fikrlashga va o’z fikrini erkin bayon etishga o’rgatishi;
- 
o’z fanining mohir ustasi va fidoyi bo’lishiga erishishi;
- 
talabalarning barkamol inson bo’lishi uchun ularga o’zining 
izlanishlari, ijodkorligi orqali ta’lim-tarbiya berishi va hokazo.
Zamonaviy ta’lim taraqqiyotida paydo bo’lgan “Innovatsion 
yondashuv”, 
“Innovatsion 
faoliyat”, 
“Innovatsion 
pedagogika”, 
“Innovatsion ta’lim” tarzdagi tushunchalar ehtiyojlar asosida kelib chiqqan 
bo’lib, ularning maqsadi ta’lim sohasida o’quv- tarbiya jarayoni natijasini 
kafolatlaydigan o’zgarish, yangilanishlar kiritishdan iborat
1
“Innovatsiya” (lot. “novatio” – yangilash, ingl. “innovation”
- yangilik kiritish) yangilash, o’zgartirish, tatbiq etish, qo’llash degan 
ma’nolarni bildiradi. Har qanday yangilik ham innovatsiya bo’lavermaydi, 
balki mavjud tizimning samaradorligini yuqori darajada oshirishga olib 
keladigan o’zgarish, yangiliklargina innovatsiya hisoblanadi. “Innovatsiya” 
tushunchasi dastlab XIX asrda madaniyatshunoslik sohasidagi tadqiqotlarda 
paydo bo’lib, bir madaniyat turlarini ikkinchi bir madaniyatga kiritish 
tushunilgan. XX asrga kelib esa, yangi soha – yangiliklar kiritish haqidagi 
fan paydo bo’ldi. Bu fan doirasida moddiy ishlab chiqarish sohasiga texnik 
yangiliklar kiritish qonuniyatlari o’rganila boshlandi.
Yangiliklar kiritish haqidagi fan faoliyati yangicha ta’lim tizimiga 
o’tish yo’lidagi harakatlar bilan asoslanadi. Shunga ko’ra yangi bilimlarga 
ehtiyoj innovatsiya, innovatsion xizmat ko’rsatish g’oyalarini tatbiq etishga 
qaratilgan ehtiyojdan kelib chiqqan.

38
Yangilanishlarni pedagogika faniga nisbatan qo’llaganda ta’lim- 
tarbiya jarayonini amalga oshirish va uning natijalarini yaxshilashga 
qaratilgan pedagogik tizim ichida o’zgarishlar kiritish tushuniladi. 
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o’qituvchiva talaba 
faoliyatiga yangilik, o’zgarishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda 
asosan noan’anaviy yondoshuv va metodlardan to’liq foydalaniladi. 
“Yangilik kiritish” (innovatsiya) tushunchasi yangilikda ham, ushbu 
yangilikni amaliyotga tatbiq etish jarayoni sifatida ham tushuniladi.
O’zbekistonlik olimlardan N.Saidahmedov, N.Azizxo’jayeva, 
Sh.Shodmonov, G.Baubekova, G.Xalikova va boshqalar pedagogik 
yangilanishlarga ilg’or tajribaning xususiy shakli tarzida qaraydi.
1
Mallayev O. Yangi pedagogik texnologiyalar. T. 2000.
Ularni radikal yangiliklar bilan tenglashtirib, quyidagilar bilan 
bog’lab tushuntiradi: dolzarb muammoning yangi yechimi, ulardan 
foydalanish yangi sifat o’zgarishlariga olib keladi, ularni qo’llash tizimdagi 
boshqa 
komponentlarni 
ham 
sifat 
jihatidan 
o’zgartiradi. Bunda 
yangilanishlar tizimining bir sifatli holatdan ikkinchi holatga o’tishi tarzida 
tushuniladi.
Yangilik muayyan ta’lim tizimi ichida mavjud bo’lib, yangilanish 
asosida yuzaga keladi. Shu tarzda yangilanishni yangilik yaratish, qo’llash 
va o’zlashtirish hisobiga ta’lim rivojlanishi jarayoni sifatida tushunish 
mumkin. Yangilanish ta’lim jarayonining qaysi bo’lagiga o’zgartirish 
kiritishni aniqlashdan boshlanadi.
Pedagogik yangilanish predmeti yangilanish jarayoni samaradorligi va 
ularni aniqlovchi omillar orasidagi bog’liqlik, shuningdek, o’zgarishlar 
samaradorligini oshirish maqsadida shu omillarga ta’sir etish usullaridan 
iborat.
Innovatsion jarayonlar quyidagi bosqichlarga ajraladi:
1. 
Yangi 
g’oyalarning 
tug’ilishi 
va 
yangilanish 
konsepsiyasining paydo bo’lish bosqichi. Bu shartli ravishda fundamental 
va amaliy izlanishlar natijasi tarzida yangilik yaratish deyiladi.
2. 
Yaratish bosqichi. Muayyan obyektda amalga oshirilgan 
yangilik- moddiy yoki ma’naviy narsa-namuna.

39
3. 
Yangilik kiritish bosqichi. Yaratilgan yangilik amaliyotga 
tatbiq etiladi, qayta ishlanadi. Bu bosqich kiritilgan yangilikdan yuqori 
samaraga erishish bilan yakunlanadi. So’ng yangilikning mustaqil 
harakatlanishi boshlanadi. Yangiliklar qo’llanilish jarayonida yanada boshqa 
bosqichlarga ajraladi.
4. 
Yangiliklarni hayotga tatbiq etish bosqichi. Yangiliklarni 
boshqa sohalarga ham keng qo’llashda namoyon bo’ladi.
5. 
Muayyan sohada yangilikning turg’un xizmat qilish bosqichi. 
Yangilikni qo’llash davomida u o’zining yangilik xususiyatini yo’qotib 
boradi. Mazkur bosqich yangilik o’rniga undan ham samarali yangiliklarni 
tatbiq etish bilan yakunlanadi. Bir yangilik o’rnini undan ham samaraliroq 
bo’lgan boshqasi egallaydi.
6. 
Yangiliklarni boshqa yangilik bilan almashtirish maqsadida 
yangiliklar ko’lamini qisqartirish bosqichi.
Ta’lim sohasida innovatsion jarayonlar ikki turda kechadi:
1. Stixiyali ravishda amalga oshadigan innovatsiyalar.
Innovatsion jarayonni amalga oshirish shartlari, vosita va yo’llari 
tuzilishini to’liq anglamagan yoki uni tug’dirgan ehtiyojga bog’lanmagan 
holda amalga oshiriladi. Bu tarzdagi innovatsiyalar ko’pincha ilmiy asoslar 
bilan bog’liqbo’lmay, empirik asosda vaziyat talablaridan kelib chiqqan 
holda amalga oshiriladi. Bunday innovatsiyalarga novator o’qituvchilar, 
tarbiyachilar, ota-onalar faoliyatlarini misol keltirish mumkin.
2. Ta’lim tizimidagi innovatsiyalar ongli, maqsadga yo’naltirilgan, 
ilmiy ishlab chiqilgan fanlararo faoliyat natijasi hisoblanadi. Ta’lim 
sohasidagi innovatsiya ta’lim-tarbiya maqsadi, mazmuni, usul va shakllari, 
pedagogik jarayonni tashkil etishda yangiliklar kiritishni nazarda tutadi.
Ta’limdagi innovatsiyalar shartli ravishda quyidagi turlarga 
bo’linadi:
• Ta’lim sohasidagi innovatsiyalar. 1997 yil “Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi” va “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunning qabul qilinishi bilan 
asoslanadi. Uning natijasida ta’lim-tarbiya tizimi tubdan isloh etilib, ta’lim 
tizimining uzluksizligi shakllandi, 12 yillik majburiy ta’lim joriy etildi, 
yangi fanlar kiritildi va h.k.

40
• O’qitish jarayonidagi innovatsiyalar. O’qitishning innovatsion 
shakllari (trening, davra suhbati, interaktiv ma’ruza, interaktiv ekskursiya, 
videokonferensiya, virtual ma’ruza, virtual ekskursiya va b.), metodlari 
(Aqliy hujum, Klaster, Assesment, Qarorlar shajarasi va b.) va vositalari 
(interfaol doska, prezentatsiya, elektron darslik, grafik organayzerlar, virtual 
trenajerlar va b.) shakllandi.
• O’qituvchiva ta’lim oluvchi faoliyatidagi innovatsiyalar. 
Aksiologik yondashuv (shaxsga oliy qadriyat sifatida qarash); akmeologik 
yondashuv (oliy nuqta, gullagan davr, rivojlanish cho’qqisi); kreativ 
yondashuv (yaratuvchanlik, ijodkorlik); refleksiya (ortga nazar).
Innovatsion jarayon bir necha bosqich va vositalar majmui 
yordamida ilmiy yangilik yoki g’oya, ijtimoiy yangilikka, shu qatorda ta’lim 
yangiligiga aylanadi. Bunda yangilik kiritishga innovatsiya natijasi sifatida 
qaraladi, innovatsion jarayon esa, umumiy tarzda quyidagi uch bosqichning 
rivojlanishi sifatida tushuniladi: g’oyalarni berish (ilmiy yangilik ochish), 

Download 2.09 Mb.