53
III bob. METROLOGIYA ASOSLARI
3.1. Davlat metrologiуa xizmati haqida asosiy tushunchalar
va uning vazifalari
O‘lchash axborotiga nafaqat miqdor bo‘yicha, balki sifat
bo‘yicha ham talablar qo‘yiladi. Bunga uning (o‘lchashning)
aniqligi, ishonchliligi, tannarxi va samaradorligi kabi tavsiflar
kiradi.
Bu sifat tavsiflarining barchasining asosida metrologik
ta’minot yotadi. Metrologik ta’minotni shunday ta’riflash mum
kin: o‘lchashlar birliligini ta’minlash va talab etilgan aniqlikka
erishish uchun zarur bo‘lgan texnikaviy vositalar,
tartib va
qoidalarning, me’yorlarning, ilmiy va tashkiliy asoslarning
belgilanishi va tatbiq etilishi.
Ushbu tavsifdan kelib chiqib aytish mumkinki, metrologik
ta’minotning vazifasiga quyidagilar yuklatilgan:
– o‘lchash vositalarining ishga
yaroqliligini tashkil etish,
ta’minlash va tatbiq etish;
– o‘lchashlarni amalga oshirish, uning natijalarini qayta
ishlash va tavsiya etish borasidagi me’yoriy hujjatlarni ishlab
chiqish va tatbiq etish;
– hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish;
– o‘lchash vositalarining davlat sinovlari;
– o‘lchash vositalari va uslublarining metrologik attestatsiyasi
va hokazolar.
Metrologik ta’minotning to‘rtta tashkil etuvchisi mavjuddir:
1. Ilmiy asosi: metrologiya – o‘lchashlar haqidagi fandir;
54
2. Texnikaviy asoslari – kattaliklar
birligining davlat eta-
lonlari, kattaliklar birligini etalonlardan ishchi vositalarga
uzatish, o‘lchash vositalarini yaratish va ishlab chiqishni yo‘lga
qo‘yish, o‘lchash vositalarining majburiy davlat sinovlari
va ularni bajarish uslublarining metrologik attestatsiyasi,
o‘lchash
vositalarini ishlab chiqishda, ta’mirlashda va ishla-
tishda majburiy davlat qiyoslashidan o‘tkazish, modda va
materiallarning tarkibi va xossalari bo‘yicha standart namu-
nalarni
yaratish, standart ma’lumotnomalar, mahsulotning maj-
buriy davlat sinovlari;
3. Tashkiliy asosi – davlat va mahkamalardagi metrologik
xizmatdan tashkil topgan O‘zbekiston Respublikasi metrologiya
xizmati;
4. Me’yoriy-qonuniy asoslari –
tegishli respublika qonunlari,
davlat standartlari, davlat va tarmoqlarning me’yoriy hujjatlari.
Metrologik ta’minotning o‘z oldiga qo‘ygan asosiy maqsadlari:
– mahsulot sifatini, ishlab chiqarish va uni avtomatlashtirish-
ning samaradorligini oshirish;
– detallar va agregatlarning o‘zaro almashuvchanligini ta’-
minlash;
– moddiy boyliklarning va energetik resurslarning hisobini
olib borish ishonchliligini ta’minlash;
– atrof-muhitni himoya qilish;
– salomatlikni saqlash va hokazolar.
Metrologik ta’minot darajasi
mahsulotning sifatiga
bevosita ta’sir qiladi. Bu ta’sir samaradorligini yanada oshirish
maqsadidametrologikprofilaktikaishlarigavaishlabchiqarishni
tayyorlashdagi metrologik ta’minot masalalariga alohida
ahamiyat beriladi. Bu esa o‘z vaqtida respublikamizda bozor
munosabatlarining yanada chuqurroq
shakllanishiga va ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning eksport imkoniyatining oshirilishiga
munosib zamin yaratadi.
