|
Sida yer osti gidrosferasi monitoring yuritilishi va modellashtirish jarayonlari rahimov abdurashid
|
| bet | 1/2 | | Sana | 18.10.2022 | | Hajmi | 32.98 Kb. | | #27435 |
Bog'liq UZB OAK JURNALIGA RAHIMOV R .2 Uslubiy Algoritmlash va dasturlash (tajriba), QXAKT AMALIY USLUBIY, 4 kurs, 3 bob 2, 1- semes, Операциоонная система windows, Шимолий Нишон кони учун газ, 1-Амалий иш Техно меню, 4-kurs21 larga , 9-informatika-darslik, 5.52.01.01 kompyetwr injiniringi tayyor bolgan WORD 11, 2-TOM NAMMTI YSMKT, 2.2 reja, 2.2 docx
AKT ASOSIDA YER OSTI GIDROSFERASI MONITORING YURITILISHI VA MODELLASHTIRISH JARAYONLARI
RAHIMOV ABDURASHID
Katta o’qituvchi, Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Tel: (+998 90) 641-74-00
Annotatsiya: Hozirgi kunda jahonda aholining ichimlik suviga bo‘lgan talablarini qondirish uchun yer osti suv resurslaridan oqilona foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. ‘Jahondagi mavjud suv zahirasidan 97% sho‘rlangan suvlar bo‘lib, 3% chuchuk suv hisoblanadi. Ichimlik suv manbaining 68% muzliklarda jamlangan, daryo va ko‘llar chuchuk suv manbalarining faqatgina 2%ni, ya’ni 93 ming km3 tashkil qiladi. Ichimlik suv manbaining 30% yer osti gidrosferasida joylashgandir’. Shu sababli yer osti gidrosferasi holatini o‘rganishda va yer osti suvlaridan samarali foydalanishda ma’lumotlar bazasini shakllantirish, geofiltratsiya jarayonlarni matematik modellash usullarini takomillashtirish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Rivojlangan mamlakatlarda, jumladan AQSH, Germaniya, Kanada, Daniya, YAponiya, Fransiya, Rossiyada murakkab gidrogeologik sharoitlarda yuz berayotgan hodisa va jarayonlarni boshqarishda kompyuterlashgan va matematik modellash usullaridan keng foydalanilmoqda.
Kalit so’zlar: modellashtirish, geofiltratsiya, gidrodinamik, optimallashtirish, algoritmlar, yer osti suvlari
Bugungi kunda fan-tеxnika оlamida murakkab bo’lgan masalalarni modellashtirish asosida yechish uchun turli xil dasturlash tillari va vоsitalardan keng fоydalaniladi. Kompyutеr tеxnologiyalarining keng miqyosida geologiya va gidrogeologiyaga qollanishi avtomatlashtirish va dasturlashning rivojlanishi bilan uzviy xolda yuz bermoqda. Ilmiy-texnika va texnologiyalarning rivojlanishi oqibatida murakkab masalalarning matematik hamda dasturiy ta’minotini ishlab chiqishga talab kuchaymoqda.
Shu bilan birga, geofiltratsiya jarayonlarni modellashtirish uchun foydalaniladigan usullar tabiiy shikastlangan tizimlar va tabiat qo'zg'atadigan tizimlar o'rtasida farq qilmaydi, bu esa operatsion zaxiralarning katta miqdorini yo'qotishiga olib keladi.
Shunday qilib, tabiiy resurslarni jadal rivojlanishi sharoitida geofiltratsiya jarayonlarni o'rganish uchun yangi modellash kontseptsiyasi taklif qilindi, bu esa ularning o'rganilishiga tizimli yondashishni, yangi uslublar va algoritmlarni yaratish hamda ularga asoslangan dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqishni talab qildi.
Yaratilgan tizimlaridan oqilona foydalanish va yer osti suvlarining sifatini ta'minlash masalalarini hal qilish uchun geofiltratsiya jarayonlarini matematik modellashtirish uchun vositalarni yaratishgan erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:
Matematik model tashkil qilish nazariyasi asosida buzilgan tabiiy tizimlarning geofiltratsiya jarayonlarini tizimli identifikatsiya qilish metodologiyasini ishlab chiqish;
Tabiiy geofiltratsiya jarayonlarni buzilgan tabiiy tavsiflovchi modellarni ishlab chiqish;
Geofiltratsiya va gidrogeekologik tizimlarni aniqlash uchun algoritmlarni ishlab chiqish;
Geofiltratsiya jarayonlarini gidrodinamik modellashtirish uchun yer osti suvlari istiqbolli sohalarini o'rganish uchun texnikani ishlab chiqish;
Yer osti suvlari geofiltratsiyasi jarayonining gidrodinamik modelini ishlab chiqish;
Geofiltratsiya jarayonining gidrodinamik modelini ishlab chiqadigan algoritmni ishlab chiqish;
Tabbiy sharoiti buzilgan geofiltratsiya jarayonlarini boshqarish uchun matematik, lingvistik va dasturiy ta'minotni ishlab chiqish;
Kitob-Shaxrisabz hududidagi model tizimining namunasini qo'llash orqali geofiltrlash tizimlarining gidrogeologik va gidrodinamik sharoitlarini ratsional tarzda sxemalash va yer osti suvlarining asosiy ifloslovchi qismlarini geofiltratsiya va geomiqratsiyalash jarayonlarini strukturaviy usullarga asoslangan holda o'rganish imkonini beradigan masofaviy va vaqtinchalik miqdorlarni aniqlash; '
Gidrodinamik modellashtirish asosida mavjud yer osti suvlari konlarini kengaytirish istiqbollarini baholash;
Geofiltratsiya jarayonlarni modellashtirish bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar, Voronej shaxrida suv ta'minotini rivojlantirish kontseptsiyasini ishlab chiqadi.
Magistrlik ishida quyidagilarni o'z ichiga oladi: tizimlarining oqilona ishlashi va yer osti suvlarining kerakli sifatini ta'minlash masalalarini hal qilish uchun geofiltratsiya jarayonlarni matematik modellashtirish vositalari, shu jumladan:
- geofiltratsiya jarayonlarni modellashtirish muammolarini hal qilish metodologiyasi, modellari va algoritmlari;
- geofiltratsiya jarayonlarni modellashtirish bo'yicha kompleks dastur yaratish;
- geofiltratsiya jarayonlarni strukturaviy aniqlash va gidrodinamik modellashtirish bo'yicha tadqiqotlar natijalari;
- Yer osti suvlari konlaridan oqilona foydalanish metodologiyasi va ularning sifatini, yerusti va yer osti suvlari o’zaro aloqasi tizimlarida ta'minlash. Tizimlarida geofiltratsiya jarayonlarni strukturaviy aniqlash uchun yer osti suvlarini boshqarish nazariyasi tamoyillaridan foydalanib, geofiltratsiya jarayonlarini ta'sir etuvchi omillar noaniqligi sharoitida modellashda muvozanat-parametrik yondashuvni taklif qiladigan metodologiya ishlab chiqildi. Muallif tomonidan taklif etilgan tanlov mezonlari buzilgan tabiiy jarayonlarni boshqarish uchun modellarni olish imkonini beradi;
Geofiltratsiya jarayonlar modellari tabiiy jarayonlarning tashqi ta'sirlarining inertsiyasini hisobga olgan holda va geofiltratsiya jarayonlarni uzoq muddatli prognozlashni amalga oshirish imkonini beradigan tarzda ishlab chiqilgan;
Geofiltratsiya jarayonlarning maqbul modellarini aniqlashga imkon beradigan modellashtirish maydonini aniqlash va qaram o'zgaruvchilarni aniqlash uchun muntazam yondashuv asosida geofiltratsiya jarayonlarni tizimli identifikatsiyalash uchun algoritmlar ishlab chiqildi;
Geofiltratsiya jarayonini gidrodinamik modellashtirishning o'ziga xos usuli ishlab chiqildi, bu kosmosda kichik ajratish bosqichi bilan tadqiqotlar olib borilishi va turli chegara shartlari bilan quyi tizimlarni ko'rib chiqishga imkon berish bilan tavsiflanadi;
Geofiltratsiya jarayonini gidrodinamik modellashtirish uchun algoritm ishlab chiqilgan, modellashtirish maydonini muntazam ravishda tizimga ajratish imkoniyati mavjud bo'lib, kichik tizimlarni doimiy gidrodinamik parametrlari va turli mekansal discretizatsiya bosqichlari bilan ajralib turadi.
Yer osti suvlari konlarini samarali va samarali ishlatish hamda ishlab chiqarilayotgan suv miqdorini va sifatini optimallashtirish maqsadida geofiltratsiya jarayonlarini modellash uchun taklif qilinadigan metodologiyani amalga oshirishga imkon beruvchi kompleks dasturiy kompleks yaratildi;
Geofiltratsiya va yer osti suvi ifloslantiruvchi tarkibiy qismlarini massaviy uzatishni matematik modellashtirish natijalariga asosan, Voronej shahrida suv ta'minotini etishtiruvchi usulni ishlab chiqishda metodologiyani ishlab chiqdi, u suvdan oqilona foydalanish printsipiga asoslanadi;
Strukturaviy identifikatsiyalashning taklif qilinadigan usullari universaldir va deyarli har qanday mintaqada qo'llanilishi mumkin har qanday tabiiy tizimning strukturasini aniqlashga va tabiiy tizimlar buzilgan taqdirda kompleks buzilgan jarayonlarni samarali va samarali boshqarish uchun dasturiy ta'minot tizimlarini yaratishga imkon beradi.
|
| |
