Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda zamonaviy ta’lim
texnologiyalaridan foydalanish
G’ulom Maxmudovich Sayfullaev
Buxoro davlat universiteti
Annotatsiya: Ushbu maqolada sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda
zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish haqida materiallar keltirilgan.
Kalit so’zlar: Aqliy hujum, меtod, uslub, tushuncha, motiv, g’oya, gerbariy.
Modern education in the organization of extracurricular
activities use of technology
Gulom Maхmudovich Sayfullaev
Bukhara State University
Abstract: This article provides materials on the use of modern educational
technologies in the organization of extracurricular activities.
Keywords: Brainstorming, method, style, concept, motive, idea, herbarium.
Boshlang’ich sinfda ta’lim jarayonida o’quvchilarning o’qish motivini
rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Chunki motiv o’quvchilarni ta’lim jarayoniga
qiziqtiradi, o’quvchilarning darsga faol qatnashishga, bilimlarni egallashga undaydi.
Interaktiv metodlar o’qish motivini rivojlantirishga katta yordam beradi.
Metodning maqsadi- guruhdan qisqa vaqt ichida ko’p miqdorda variantlarni olish,
o’quvchilar nimalarni bilishini aniqlash. Mashg’ulot davomida muammoni hal eta
oladigan g’oyalar taklif etilishi, umumiy tajriba yuzasidan fikr alamshish uchun zamin
yaratilishi va o’quvchilar istagini bildirishi mumkin.
- “Fikriy hujum’’ odatda og’zaki shaklda bo’lib o’tadi o’qituvchi savol beradi,
o’quvchilar esa munozaraga tushmasdan o’z fikrini galma-gal bayon qilishadi, bunda
hamma o’z fikrini aytib bo’lishi kerak;
- g’oyalarning hammasini barchaga namoyish qilib ko’rsatib qo’yilmaguncha
ularni muhokama qilmaslik nihoyatda muhim;
- jarayonining tartibi va maqsadini o’quvchiga tushuntirib qo’yish lozim;
- g’oyalar ro’yxati kimdagi uzunroq bo’lsa o’sha yaxshi hisoblanadi.
O’rta umumta’lim maktab o’quvchilari ta’lim-tarbiya sifatini yaxshilash uchun
o’qituvchi va tarbiyachilar sinfdan va maktabdan tashqari ishlar imkoniyatidan keng
ravishda foydalanadi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1006
Sinfdan tashqari ishlarga turli anjumanlar, kechalar, o’tkir zehnlilar musabaqasi,
ekskursiyalar o‘tkazish, kinoteatrlarga borish, zavod va fabrikalarga ekskursiya tashkil
etish, devoriy gazetalar chiqarish va boshqalar kiradi.
Sinfdan tashqari ishlar ikki turga bo’linadi: ta’limiy va tarbiyaviy. Sinfdan
tashqari ta’lim ishlariga maktabda ma’lum fan yuzasidan tashkil etiladigan ishlar:
to’garaklar, olimpiyadalar va kechalar kiradi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning
asosiy maqsadi va vazifasi o’quvchilarning axloqiy, mehnat, estetik tarbiyasini
yaxshilashdir. Sinfdan tashqari ishlar o’quvchi qobiliyatini rivojlantiradi, o’qishga
bo’lgan havasini oshiradi va ular shaxsini har tomonlama rivojlantirish uchun
imkoniyat tug’diradi.
Sinfdan tashqari ishlarning asosiy xususiyati shundan iboratki, ular maktab bilan
hayot aloqasini mustahkamlaydi. Sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish san’atkorlar,
ishchilar, olimlar, dehqonlar hayoti bilan yaqindan tanishish imkonini beradi.
O’quvchilar turli sohada ishlayotgan kishilar bilan tanishib, ular kabi vatanga, xalqqa
xizmat qilish istagi paydo bo’ladi.
Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar ixtiyoriy xarakterga ega. Bolalar bunday
ishlarga o’z xohishlari bilan ishtirok etadilar. Bir kishi bir necha tadbirlarda ham
qatnashishi mumkin. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda
o’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish tog’ri emas. Ular o’z xohishlari va
qobiliyatlari asosida chora tadbirda ishtirok etishlari mumkin. Tabiatshunoslik
bo’yicha sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati va uning ijtimoiy foydali yo’nalishi.
Darslardan tashqari maktabda bolalar bilan darsdan tashqari vaqtlarda har xil
mashg’ulotlar: ekskursiyalar to’garak ishlari, ertaliklar, sinfdan tashqari o’qishlar,
qiziqishlar bo’yicha klublar va boshqa ishlar o’tkaziladi. Bu ishlar o’quvchilarning
o’qituvchi rahbarligida ularning bilishga qiziqishlarini uyg’otish va shuningdek,
maktab dasturini kengaytirish hamda to’ldirish maqsadida amalga oshiriladigan
chetdagi ko’pchilik faoliyat shakli bo’lgan sinfdan tashqari ishlar nomini oladi.
Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlar darslarda olingan bilimlarni
kengaytirish, chuqurlashtirish va aniqlashtirish, tabiatni o’rganishga qiziqish
uyg’otish, o’quvchilar faolligi va mustaqilligini rivojlantirish, bu vaqtni
tashkillashtirish imkoniyatini beradi. Sinfdan tashqari tabiatshunoslik ishlari tarbiyaviy
ahamiyatga ham ega, chunki o’quvchilarning xulq-atvoriga ta‘sir ko’rsatadi. Ular
moddiy dunyoga qarashni va mehnat madaniyatini shakllantiradi, bilishga qiziqishni
va mustaqil kuzatish ko’nikmalarini rivojlantiradi, jamoatchilik hissini va tabiatga
muhabbatni tarbiyalaydi. Tabiatshunoslik bo’yicha yo’lga qo’yilgan sinfdan tashqari
ishlar o’quvchi shaxsini har tomonlama rivojlantirish vositalaridan biridir.
Uzoq muddatli tajribalar qo’yish, gerbariy va kollektsiyalar uchun material
yig’ish, model, maket va boshqa ko’rgazmali qurollar tayyorlash, jonli tabiat burchagi
va o’quv-tajriba maydonchasidagi ishlar kabi sinfdan tashqari, ishlarning shakllari
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1007
tabiatni o’rganishni hayot bilan bog’lash va o’quvchilarni mehnatga tayyorgarlik
uchun ahamiyatli bo’lgan amaliy uquv va ko’nikmalar bilan qurollantirish
imkoniyatini beradi. Bolalarning kuzatishlari va o’qituvchining tushuntirishlari bilan
olib boriladigan qishloq xo’jaligi bo’yicha amaliy ishlari tabiatni boshqarish, uni inson
manfaati uchun o’zgartirish to’g’risidagi ta‘limot asoslarini tushunib olishlariga
yordam beradi. Bolalarning ijtimoiy-foydali faoliyatlari ularni mehnatga o’rgatadi va
vatanparvarlik tarbiyasiga ko’maklashadi. Sinfdan tashqari mashg’ulotlarning barcha
turlari bir-biriga bog’liq bo’lishi, biri ikkinchisini to’ldirishi kerak. O’simlik va
hayvonlar bilan ishlashga darslarda vujudga kelgan qiziqish sinfdan tashqari
mashg’ulotlarda rivojlanishi mumkin, ayniqsa tabiatshunoslik bilan qiziqqan
o’quvchilar esa yosh tabiatshunoslar to’garagiga birlashtirilishi mumkin.
O’quvchilarda tabiiy ob‘ektlarni kollektsiyalashtirishga moyillikni, hayvonlarga
muhabbatni payqagan o’qituvchi ularning qiziqishlariga qarab mashg’ulotlar topishi,
tabiat to’g’risidagi fanni chuqurroq o’rganish istagini rivojlantirish zarur.
Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlarga tabiatni o’rganish va muhofaza
qilish, o’simliklarni o’stirish, hayvonlarni parvarish qilish bilan bog’liq bo’lgan xilma-
xil mashg’ulotlar kiradi. Bumashg’ulotlar darslarni takrorlamasligi va faqat darslarda
olingan bilimlarga asoslanishi kerak. Bolalar e‘tiborini tabiat, shuningdek maktab jonli
burchagi va o’quv-tajriba maydonchasidagi kuzatishlarga qaratmoq; ko’cha va
maktabni ko’kalamzorlashtirish bo’yicha, qushlarni muhofaza qilish va qishloq
xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurash bo’yicha ijtimoiy-foydali mehnatni tashkil
qilmoq lozim. Tabiatdagi amaliy ishlar kuzatishlar va tegishli kitoblar o’qish bilan
birga olib borilishi kerak.
Sinfdan tashqari ishning jadal borishi uchun uni tashkil etish shakllarini puxta
o’ylab chiqish zarur. Sinfdan tashqari ishlarni uch guruhga bo’lish mumkin.
Birinchi guruhga ko’plab o’quvchilarni qamrab oluvchi ommaviy ishlar, tadbirlar,
ikkinchi guruhga - guruh doirasida olib boriladigan to’garak ishlari va uchinchi
guruhga tabiatni o’rganishga qiziqqan yakka tartibdagi o’quvchilar bilan olib
boriladigan ishlar kiradi.
Ommaviy mashg’ulotlar kinofilmlarni namoyish qilishni, tabiatga ekskursiya va
poxodlar o’tkazishni, ertaliklar, o’quvchilar ishlarining ko’rgazmasini tashkil qilishni,
shuningdek kompaniyalar (hosil kuni, bog’ haftaligini, daraxtlar o’tkazish haftaligi,
qushlar kuni va boshqalar) o’tkazishni nazarda tutadi. Guruh mashg’ulotlarga yosh
geografiyachilar, yosh tabiatshunoslar, klub ishlari kiradi.
| 