|
Siyosiy Partiyalar Tuzilishi va Faoliyati Siyosiy Partiyalarning Huquq va Erkinliklari Siyosiy Partiyalar Tashkil etish Tizimi
|
| Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 19,55 Kb. | | #240390 |
Bog'liq Tarix
Reja:
Siyosiy Partiyalar Tuzilishi va Faoliyati
Siyosiy Partiyalarning Huquq va Erkinliklari
Siyosiy Partiyalar Tashkil etish Tizimi
O’ZBEKISTONDA SIYOSIY PARTIYALARNING O’RNI
Talabasi Partiya siyosat jamiyatning ajralmas qismidir. Zamonaviy jamiyatda deyarli har kim o'zining siyosiy qarashlariga ega. Fuqarolarning siyosiy qarashlarini uyushgan shaklda namoyish etish siyosiy partiya deb ataladi. Shuning uchun siyosiy partiyalar demokratik boshqaruv tizimi uchun muhimdir. Saylov jarayonida bir nechta siyosiy partiyalar qatnashadi va ko'pchilik saylovchilar ovozini olgan partiya hukumat tuzish imkoniyatini qo'lga kiritadi[1]. Keyinchalik, ushbu hukumat millat uchun muhim siyosiy o'zgarishlarni amalga oshiradi. Siyosiy partiyaga qo'shilish orqali har qanday fuqaro millat siyosatiga hissa qo'shishi mumkin. Keling, siyosiy partiyaning qanday ishlashini va u bilan bog'liq bo'lgan afzalliklari va kamchiliklarini bilib olaylik. Siyosiy partiyalar fuqarolarga ko'plab afzalliklarni taqdim etadi. Barcha siyosiy partiyalar fuqarolarni siyosatda qatnashishga undaydi. Har bir inson har qanday siyosiy partiyaga qo'shilishi va o'z nuqtai nazarini erkin ifoda etishi mumkin. Ushbu partiyalar, shuningdek, hukumatning muvozanat va muvozanatini ta'minlaydilar. Siyosiy partiyalar kronik kapitalizmning oldini oladi va ayrim shaxslar va kompaniyalarning hukmronligini oldini oladi. Shuningdek, ular hukumatni konstitutsiyani himoya qilishga da'vat etadilar. Aksariyat siyosiy partiyalar hukumatni ko'proq do'stona siyosatni qonuniylashtirish uchun olib boradilar. Shuningdek, ular kelajakdagi qonunchilik va uning jamiyat hayotiga ta'siri to'g'risida ma'lumot almashadilar[2]. O'zbekiston Respublikasi mustaqil bo'lganidan so'ng siyosiy partiyalarning shakllanishi va faoliyat olib borishiga imkoniyat yaratildi. MamlakatImizda hozirgi paytda 5 ta siyosiy partiya (O'zbekiston Xalq demokratik partiyasi, O'zbekiston, Adolat" sotsial demokratik partiyasi, O'zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi, O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasi, O'zbekiston Ekologik partiyasi) mavjud. Bu siyosiy partiyalar o'z faoliyatini O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992-yil 8 dekabr), O'zbekistonRespublikasining „Siyosiy partiyalar to'g'risida"gi qonuni (1996-yil 26-dekabr), boshqa qonun hujjatlari, shuningdek, o'z ustavi asosida amalga oshiradi. Siyosiy partiyalar tashkil etish huquqi O’zbekiston Respublikasining 1992 yil 8 dekabrdagi Konstitutsiyaning 34-moddasida mustahkamlangan edi. Yangi tahrirdagi O’zbekiston Respublikasini Konstitutsiyasi 2023 yil 30 aprel kuni o’tkazilgan O’zbekiston Respublikasi referendumida umumxalk ovoz berish orkali qabul qilindi. Konstitutsiyaning inson va fuqoroning asosiy xukuklari, erkinliklari va burchlari nomli ikkinchi bulim, Siyosiy xukuklari 8 bobining 39 moddasida yanada mustahkamlandi. Qonunga ko'ra siyosiy partiyalar fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalga oshirish maqsadida, o'z xohish-irodalarini erkin bildirish, partiyaga ixtiyoriy ravishda kirish va undan chiqish, a'zolarining teng huquqliligi, o'zini o'zi boshqarish, qonuniylik va oshkoralik asosida tuziladi va faoliyat ko'rsatadi. Lekin, konstitutsiyaviy tuzumni zo'rlik bilan o'zgartirishni maqsad qilib qo'yuvchi; O'zbekiston Respublikasisuverenitetiga, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi; urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ'ib qiluvchi; xalqning sog'lig'i va ma'naviyatiga tajovuz qiluvchi; milliy va diniy ruhdagi partiyalarni tuzish va ularning faoliyat ko'rsatishi taqiqlanadi. Siyosiy partiyalar to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasining qonuni bo'yicha, huquqni muhofaza qiluvchi organlarda xizmat qiluvchi shaxslar (sudyalar, prokurorlar va prokuratura tergovchilari); ichki ishlar organlari, milliy xavfsizlik xizmati xodimlari, harbiy xizmatchilar, xorijiy davlatlarning fuqarolari va fuqaroligi bo'lmagan shaxslar siyosiy partiyalarga a'zo bo'la olmaydilar. Siyosiy partiyalarga a'zolik faqat yakka tartibda qayd etiladi. Bir partiyaning a'zosi ayni vaqtda ikkinchi partiyaga a'zolikka qabul qilinmaydi. Siyosiy partiyalarni tuzish uchun kamida 8 ta hududiy sub'yektda (viloyatda), shu jumladan, Qoraqalpog'iston Respublikasi va Toshkent shahrida yashayotgan hamda partiyaga birlashish istagida bo'lgan kamida 20 ming fuqaroning imzosi bo'lishi talab etiladi. Siyosiy partiyalar saylab qo'yiladigan davlat organlaridagi o'z vakillari orqali tegishli qarorlarni tayyorlashda, qonunda belgilab qo'yilgan tartibda O'zbekiston Respublikasi qo'yilgan tartibda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti, davlat hokimiyati organlari saylovlarida ishtirok etadi. O'z partiyalarining siyosatini uyushqoqlik bilan o'tkazish uchun O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida Siyosiy partiyalarning fraksiyalari, Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi hamda mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarida partiya guruhlari tuziladi. „Siyosiy partiyalar to'g'risida"gi qonunda Siyosiy partiyalar faoliyatining kafolatlari, ularni tuzish, ro'yxatga olish, partiyalar mulki, ular faoliyatini to'xtatish tartibi va boshqa masalalar to'liq ko'rsatib berilgan[3].O'zbekiston Xalq demokratik partiyasiga (qisqacha nomlanishi - O'zbekiston XDP) 1991-yil 1-noyabrdagi partiyaning Ta'sis qurultoyida asos solindi.O'zbekiston "Adolat" sosial-demokratik partiyasi 1995-yil 18-fevralda partiyaning birinchi Ta'sis Qurultoyida tashkil topgan[3]. Partiyalar tashkil topishi tarixiga nazar solsak, tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasi 2003- yil 15-noyabrda bo'lib o'tgan Ta'sis S'yezdida tashkil topgan.2008-yil 20-iyun kuni O'zbekiston "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi va O'zbekiston "Fidokorlar" milliy demokratik partiyasining birlashish Qurultoyi bo'lib o'tib, ikki partiya negizida yangi O'zbekiston "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi tashkil topdi. 2019 yil 24 yanvarda Adliya vazirligi tomonidan O'zbekiston Ekologik partiyasi davlat ro'yxatidan o'tkazildi[4]. Siyosiy partiyalarning asosiy maqsadi davlat lavozimlariga nomzodlar ko‘rsatish va ularning imkon qadar ko‘proq saylanishiga erishishdir[5]. Demak, siyosiy partiyalar jamoatchilik oldida turgan ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy masalalarni yoritishi mumkin. Ular bu kabi masalalardan jamoatchilikni xabardor qilishlari va bunday muammolarni hal qilish uchun va'da berishlari mumkin. Ular buni mitinglar va еrdagi shovqinlar orqali amalga oshiradilar. Har bir partiyaning faollari va ko'ngillilari bor[6]. Xulosa qiladigan bolsak, mamlakatni turli xil mafkura va fikrlar asosida demokratik rivojlantirishni ta’minlashda siyosiy partiyalar muhim rol o‘ynaydi. Mazkur nodavlat va notijorat tashkilotlar fuqarolarning siyosiy hayotda, davlat boshqaruvida ishtirokini ta’minlashning muhim vositasi bo‘lib, fuqarolarning uyushish, fikrlash, yig‘ilish erkinliklariga asoslanadi.
Markaziy Osiyoda, jumladan Oʻzbekistonda siyosiy partiyalar tuzish uchun tarixiy-ijtimoiy vaziyat XIX asrning oxiri – XX asrning boshlarida yuzaga kela boshlagan. Jadidlar va maʼrifatparvarlarning xalq orasida maʼrifatni yoyib, uning siyosiy faolligini oshirish, ommani Chor Rossiyasi tarkibida muxtoriyatga erishishga daʼvat qilish, oʻlkada mustaqil milliy davlat yaratish masalasini oʻrtaga qoʻyish borasidagi harakatlari shundan dalolat berardi (qarang Jadidchilik). Lekin ularning intilishlariga chor hokimiyati va mahalliy hukmdorlar boshdan qarshilik qilgan. Oqibatda, mintaqada 1917-yilgacha boʻlgan davrda siyosiy, nazariy va tashkiliy jihatdan yetuk siyosiy partiyalar shakllanib ulgurmadi. Oktabr toʻntarishi arafasida va undan keyin oʻzini namoyon eta boshlagan siyosiy tashkilotlar va ularning rahbarlari qatagʻonga uchradi, badargʻa va surgun qilindi (qarang „Milliy ittihod“, Yosh buxoroliklar, Yosh xivaliklar). Shoʻrolar davrida esa hukmron kommunistik partiyadan boshqa bironbir partiyani tuzish taqiqlandi.
Oʻzbekiston Respublikasi mustaqil boʻlganidan soʻng siyosiy partiyalarning shakllanishi va faoliyat olib borishiga imkoniyat yaratildi. Mamlakatda hozirgi paytda 5 ta siyosiy partiya (Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasi, Oʻzbekiston „Adolat“ sotsial demokratik partiyasi, Oʻzbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi, Oʻzbekiston Liberal-demokratik partiyasi, Oʻzbekiston Ekologik partiyasi) mavjud. Bu siyosiy partiyalar oʻz faoliyatini Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992-yil 8 dekabr), Oʻzbekiston Respublikasining „Siyosiy partiyalar toʻgʻrisida“gi qonuni [1](1996-yil 26 dekabr), boshqa qonun hujjatlari, shuningdek, oʻz ustavi asosida amalga oshiradi. Siyosiy partiyalar tashkil etish huquqi Konstitutsiyaning 34-moddasida mustahkamlangan[2]. Qonunga koʻra siyosiy partiyalar fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalga oshirish maqsadida, oʻz xohish-irodalarini erkin bildirish, partiyaga ixtiyoriy ravishda kirish va undan chiqish, aʼzolarining teng huquqliligi, oʻzini oʻzi boshqarish, qonuniylik va oshkoralik asosida tuziladi va faoliyat koʻrsatadi. Lekin, konstitutsiyaviy tuzumni zoʻrlik bilan oʻzgartirishni maqsad qilib qoʻyuvchi; Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetiga, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi; urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targʻib qiluvchi; xalqning sogʻligʻi va maʼnaviyatiga tajovuz qiluvchi; milliy va diniy ruhdagi partiyalarni tuzish va ularning faoliyat koʻrsatishi taqiqlanadi. Siyosiy partiyalar toʻgʻrisidagi Oʻzbekiston Respublikasining qonuni boʻyicha, huquqni muhofaza qiluvchi organlarda xizmat qiluvchi shaxslar (sudyalar, prokurorlar va prokuratura tergovchilari); ichki ishlar organlari, milliy xavfsizlik xizmati xodimlari, harbiy xizmatchilar, xorijiy davlatlarning fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar siyosiy partiyalarga aʼzo boʻla olmaydilar. Siyosiy partiyalarga aʼzolik faqat yakka tartibda qayd etiladi. Bir partiyaning aʼzosi ayni vaqtda ikkinchi partiyaga aʼzolikka qabul qilinmaydi. Siyosiy partiyalarni tuzish uchun kamida 8 ta hududiy subʼyektda (viloyatda), shu jumladan, Qoraqalpogʻiston Respublikasi va Toshkent shahrida yashayotgan hamda partiyaga birlashish istagida boʻlgan kamida 20 ming fuqaroning imzosi boʻlishi talab etiladi. Siyosiy partiyalar saylab qoʻyiladigan davlat organlaridagi oʻz vakillari orqali tegishli qarorlarni tayyorlashda, qonunda belgilab qoʻyilgan tartibda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti, davlat hokimiyati organlari saylovlarida ishtirok etadi. Oʻz partiyalarining siyosatini uyushqoqlik bilan oʻtkazish uchun Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisida Siyosiy partiyalarning fraksiyalari, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi hamda mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarida partiya guruhlari tuziladi. „Siyosiy partiyalar toʻgʻrisida“gi qonunda Siyosiy partiyalar faoliyatining kafolatlari, ularni tuzish, roʻyxatga olish, partiyalar mulki, ular faoliyatini toʻxtatish tartibi va boshqa masalalar toʻliq koʻrsatib berilgan.
Foydalangan adbiyotlar:
1. O‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasi. toshkent:«Yuridik adabiyotlar publish»
2023y.-112 bet.
2. Mirziyoyev SH.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasiToshkent:"O‘zbekiston"nashriyoti,2021.464-bet.
3. Musayev F.A. Demokratik davlat qurishningfalsafiy-huquqiy asoslari. T., 2007
4. Xabermas Y. Budusheye chelovecheskoy prirodi. M., 2002.
5. Xeffe O. Politika. Pravo. Spravedlivost. Osnovopolojeniya kriticheskoy filosofii
prava i gosudarstva. M., 1994.
6. Sh.A. SAYDULLAYEV.Davlat va huquq nazariyasi: darslik.
7. Egamberdieva N.X, Egamberdieva X.E, O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA
YeRLARNI XUSUSIYLAShTIRISh ASOSLARI VA TARTIBI. Academic research
in educational sciences 3 (TSTU Conference 2), 65-71 2022.
8. Kasimova A.A Rol jenщinы v sovremennoy nauke. Society and innovations/in
Science LLC 8 (08/2023), 226-234
9. Dadasheva A.A. Davlat xizmatini isloh qilish sharoitida hokimlar faoliyati
ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari - Academic
research in educational sciences, 2022
10. Dadasheva A.A. O‘zbekiston respublikasi–konstitutsiyaviy islohotlar davr talabi
- Academic research in educational sciences, 2022
11. Dadasheva A.A. Pravo svobodno poluchat i rasprostranyat informatsiyu–vajnыy
faktor neposredstvennogo obщestvennogo kontrolya nad deyatelnostyu organov
gosudarstvennoy vlasti i upravleniya - Academic research in educational sciences,
2022
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Siyosiy Partiyalar Tuzilishi va Faoliyati Siyosiy Partiyalarning Huquq va Erkinliklari Siyosiy Partiyalar Tashkil etish Tizimi
|
