• Sual 2
  • İnduksiya olunmuş
  • Sual 3
  • Rezonans ifrat gərginliyi
  • Kommutasiya ifrat gərginliyi
  • Sual 4
  • Sual 1 Terminlər və təyinlər. Cavab




    Download 2.21 Mb.
    bet1/10
    Sana02.01.2022
    Hajmi2.21 Mb.
    #2054
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

    Sual 1

    Terminlər və təyinlər.



    Cavab.

    Yerə olan ildırım zərbəsi – ildırım buludu ilə yer arasında atmosfer mənşəli bir yaxud bir neçə cərəyan impulsundan ibarət olan elektrik boşalması.

    Zərbə nöqtəsi – ildırımın yer, bina yaxud ildırımdan mühafizə qurğusu ilə birləşmə (toxunma) nöqtəsi.

    Mühafizə olunan obyekt – bu normativin tələblərinə cavab verən ildırımdan mühafizəsi yerinə yetirilmiş bina yaxud qurğu, onların hissələri yaxud əhatə sahələri.

    İldırımdan mühafizə qurğusu – bina yaxud qurğunu ildırımın təsirindən (vurmasından) mühafizə etməyə imkan verən sistem. O, mühafizənin daxili və xarici qurğularını özündə birləşdirir. Birbaşa ildırım zərbəsindən mühafizə qurğusu (ildırımötürücülər) – ildırımqəbuledicilərdən, cərəyanötürücülərdən və yerbirləşdiricilərdən ibarət olan kompleks.

    İldırımın ikinci təsirindən mühafizə – ildırımın elektrik və maqnit sahələrinin təsirini məhdudlaşdıran qurğu.

    Potensialı bərabərləşdirmək üçün qurğu – ildırım cərəyanının axması ilə əlaqədar yaranan potensiallar fərqini məhdudlaşdıran mühafizə qurğusunun elementi.

    İldırımqəbuledici – ildırımı tutmaq (cəlb etmək) üçün olan hissə, ildırımötürücüsünün bir hissəsi.

    Cərəyanötürücü (cərəyankecirici) – ildırım cərəyanını ildırım qəbuledicidən yerləbirləşdiriciyə ötürmək üçün olan hissə, ildırımötürücüsünün bir hissəsi.

    Yerləbirləşdirici qurğu - yerləbirləşdiricilərlə yerləbirləşdirici keçiricilərin birliyi (cəmi).

    Yerləbirləşdirici – yerlə birbaşa yaxud aralıq keçirici mühitlə elektriki kontaktda olan keçirici hissə yaxud öz aralarında bir-birilə birləşdirilmiş keçirici hissələrin yığımı.

    Yerləbirləşdirici kontur – yerin altında yaxud yerin səthində binanın ətrafında qapalı halqa şəkilində olan yerləbirləşdirici keçirici.

    Yerləbirləşdirici qurğunun müqaviməti – cərəyanın yerə ötürülməsi zamanı yerləbirləşdirici qurğuda düşən gərginliyin qurğudan yerə axan cərəyana olan nisbəti.

    Yerləbirləşdirici qurğudakı gərginlik - yerləbirləşdiricidən cərəyanın yerə axması zamanı cərəyanın yerləbirləşdiriciyə daxil olma nöqtəsi ilə sıfır potensallı zona arasında olan gərginlik.

    Bir-biri ilə birləşdirilmiş metal armaturlar – binanın (qurğunun) dəmir-beton konstruksiyasının armaturu, elektrik ötürmənin fasiləsizliyini təmin edən hissə.

    Təhlükəli qığılcımlanma – ildırım zərbəsi nəticəsində mühafizə olunan obyektin daxilində yol verilməyən elektrik boşalması.

    Təhlükəsiz məsafə – mühafizə olunan obyektin daxilində yaxud xaricində olan iki keçirici arasında təhlükəli qığılcımlanma yaranması mümkün olmayan minimal məsafə.

    İfrat gərginlikdən mühafizə qurğusu – mühafizə olunan obyektin elementləri arasında ifrat gərginliyin məhdudlaşdırılması üçün olan qurğu.

    Tək dayanan ildırımötürücü – ildırımqəbuledici və cərəyanötürücü hissələri vasitəsilə axan ildırım cərəyanın axma yolu ilə heç bir əlaqəsi olmayan mühafizə olunan obyektin ildırımötürücüsü.

    Mühafizə olunan obyekt üzərində quraşdırılmış ildırımötürücü – ildırımqəbuledici və cərəyanötürücü hissələrdən axan cərəyanın bir hissəsinin mühafizə olunan obyektlə yaxud onun yerləbirləşdiricisi ilə axması mümkün olan ildırımötürücü.

    Ildırımötürücünün mühafizə zonası – elə bir sahədir ki, obyekt bütövlükdə bu sahədə yerləşdikdə oraya ildırım zərbələrinin ehtimalı verilmiş (nəzərdə tutulmuş) qiymətdən çox olmasın.

    Mühafizə zonasını ötüb keçən ildırım zərbələrinin yol verilən ehtimalı – ildırımötürücü ilə mühafizə olunan obyektə ola biləcək ildırım zərbələrinin yol verilən ehtimalnın son həddi (P).

    Mühafizənin etibarlılığı – 1-P kimi təyin olunur.

    Sənaye kommunikasiyaları – güc və informasiya kabelləri, keçirici boru kəmərləri və daxili mühiti keçirici xarici səthi isə keçirici olmayan boru kəmərləri.

    Sual 2

    İfrat gərginliklərin növləri. Xarici (atmosfer) ifrat gərginlikləri



    Cavab

    Enercisistemin elektrik avdanlıqlarının etibarlı işi əsasən onların izolyasiyası və bu izolyasiyaya təsir edən gərginliklə müəyyən olunur. Normal iş recimi zamanı avadanlığın jərəyan daşıyan hissələrinin izolyasiyasına şəbəkənin faza gərginliyi təsir edir. Amma istismar prosessində müxtəlif səbəblər üzündən enercisistemin bu və yaxud başqa hissəsində avadanlığın izolyasiyasına normal işçi gərginlikdən xeyli yüksək gərginlik, yəni avadanlığın izolyasiyası üçün təhlükəli olan ifrat gərginlik təsir edə bilər.

    Elektrik avadanlığının normal iş recimi zamanı onun izolyasiyası üçün yol verilən gərginlikdən yüksək olan bütün gərginliklər həmin avadanlıq üçün ifrat gərginlik adlanır. Belə ki, elektrik avadanlıqları üçün yol verilən və onun uzun müddət işləməsi üçün normal hesab olunan ən böyük işçi gərginlik nominal gərginlikdən: 3-20kV-da 20%; 35-220kV-da 15%, 330kV-da 10% və 500kV-da 5% artıq olması hesab olunur; yəni:

    Şəbəkənin nominal

    gərginliyi, kV



    3

    6

    10

    20

    35

    110

    220

    330

    500

    Yol verilən ən böyük işçi gərginlik, kV

    3,6

    7,2

    12

    24

    40,5

    126

    252

    363

    525

    Burada istifadə olunan «ən böyük işçi gərginlik» termini elektrik avdanlığının izolyasiyasının işləmə şəraitinə müvafiq olaraq qeyri-məhdud müddətə ona tətbiq olunan 50 Hs tezlikli gərginlik deməkdir.

    Yaranma səbəbinə görə enercisitemdə yaranan ifrat gərginliklər iki yerə: xariji (atmosfer) və daxili (kommutasiya) ifrat gərginliklərə bölünürlər.

    Gərginliyi 1 kV-dan yüksək olan elektrik şəbəkələrində xariji ifrat gərginliyin yaranmasının əsas səbəbi şəbəkənin jərəyan daşıyan elementlərinə, onları saxlayan konstruksiyalara, onlara yaxın qurğulara yaxud torpaq sahəsinə ildırım zərbələrinin olmasıdır. Daxili ifrat gərginliklərin yaranmasına əsas səbəb isə şəbəkədə plan üzrə və qəza zamanı şəbəkə elementlərinin açılması və qoşulması, qısa qapanmaların yaranması və ləğv edilməsi və naqillərin qırılması zamanı yerinə yetirilən kommutasiyalar (açma-qoşma əməliyyatları), həmçinin uzun xətlərdə və qeyri-simmetrik recimlərdə rezonans hadisələrinin yaranmasıdır.

    Müxtəlif növ ifrat gərginliklərin davamiyyət müddəti bir neçə mikrosaniyədən bir neçə saata qədər ola bilər. Çox hallarda isə ifrat gərginliklər qısa müddətli olurlar.

    İzolyasiyaya təsir edən ifrat gərginliyin vajib xarakteristikası onların dəfəliliyi, yəni tətbiq olunan gərginliyin maksimal qiymətinin bu izolyasiya konstruksiyasının istismar olunduğu ən böyük işçi gərginliyə nisbətidir:

    (1)

    Qeyd etmək lazımdır ki, ifrat gərginlik onun dəfəliyindən başqa bir sıra parametrləri ilə də xarakterizə olunur ki, onlar da elektrik izolyasiyasının və ifrat gərginlikdən mühafizə vasitələrinin seçilməsi zamanı nəzərə alınır. Bu parametrlərə ifrat gərginliyin təkrarlanması və ifrat gərginlik əyrisinin (impulsunun) forması aiddir. İfrat gərginliklərin təkrarlanması müəyyən zaman müddətində gözlənilən ifrat gərginliyin yaranma sayı ilə təyin olunur. İfrat gərginliyin əyrisinin forması-impulsun jəbhəsinin uzunluğu, impulsun davamiyyət müddəti, impulsların sayı və həmin ifrat gərginliyin mövjud olduğu zamanla xarakterizə olunur. Şəbəkənin əhatə etdiyi sahənin genişliyi orada yaranmış ifrat gərginliyin eyni vaxtda izolyasiya konstruksiyalarına təsirinin sayı ilə müəyyən olunur. İfrat gərginliyin yuxarıda göstərilən parametrləri adətən təsadüfi kəmiyyətlərdir və onların qiymətlərinin əsaslandırılması izolyasiyanın elektrik möhkəmliyinin və mühafizə vasitələrinin xarakteristikalarının əsaslandırılması statistik materiallar əsasında yerinə yetirilir.

    Yuxarıda qeyd edildiyi kimi elektroenergetika obyektlərində xariji və yaxud atmosfer ifrat gərginliyinin yaranmasının əsas səbəbi ildırım boşalmalarıdır. İldırım boşalmaları elektriklə yüklənmiş buludla yer arasında, müxtəlif adlı yüklərlə yüklənmiş buludlar arasında və s. olur. Göstərilən ildırım boşalmalarından elektrik obyektləri üçün ən təhlükəlisi şəbəkənin jərəyandaşıyan elementlərinə ildırım zərbəsinin birbaşa olmasıdır. İldırım jərəyanı bəzən 100 kA-dən çox olur. Bu jərəyana malik olan ildırım boşalması zərbə yerində onlarla meqovolta qədər impuls gərginliyi yaradır ki, o istənilən izolyasiyanın, yəni ən yüksək gərginlik sinfinə malik izolyasiyanın örtülməsinə bəs edir. Ona görə də elektrik şəbəkələrinin naqillərinin və yarımstansiya avadanlıqlarının birbaşa ildırım zərbələrindən və induksiyalanmış ifrat gərginliklərdən etibarlı mühafizəsi təmin olunmalıdır.

    Elektrik verilişi xətlərinin (EVX) və yarımstansiyaların konstruksiyalarının yerləbirləşdirilmiş elementlərinə birbaşa olan ildırım zərbəsi həmin konstruksiyadan jərəyandaşıyan elementlərə əks örtülmə yarada bilir. Əks örtülmədən mühafizə üçün EVX dayaqlarının və yarımstansiyaların ildırımötürənlərinin və elektrik avadanlıqlarının gövdələrinin yerləbirləşmə konturunun müqavimətinin kiçik olmasına çalışmaq lazımdır.



    İnduksiya olunmuş atmosfer ifrat gərginliyi elektrik veriliş xətindən kənarda (xəttə yaxın məsafələrdə) yerə olan ildırım zərbələri ilə xətt arasında olan induktiv və tutum əlaqələri nətijəsində xəttə induksiya olunaraq yaranan ifrat yüksək gərginliklərdir ki, bu ifrat gərginliklər əsasən gərginliyi 3-35 kV olan xətlərin izolyasiyası üçün təhlükə yarada bilir.

    Atmosfer ifrat gərginliyindən mühafizə üçün hava elektrik verilişi xətlərində (HEVX-də) ildırımdan mühafizə troslarından (əsasən gərginliyi 110-500 kV olan xətlərdə), yarımstansiyalarda isə sərbəst dayanan ildırımötürənlərdən, boşaldıjılardan və ifrat gərginlik məhdudlaşdırıjılarından istifadə olunur.



    Sual 3

    İfrat gərginliklərin növləri. Daxili (kommutasiya) ifrat gərginlikləri.


    Cavab

    Daxili ifrat gərginlik elektrik sistemində müxtəlif elektromaqnit keçid prosesləri nətijəsində yaranan ifrat gərginliklərdir. Ümumiyyətlə isə yuxarıda qeyd edildiyi kimi elektrik sistemində ifrat gərginlik stasionar recimdə elektrik avadanlıqlarının ən böyük yol verilən işçi gərginliyindən yüksək olan gərginliklərə deyilir. Elektrik dövrəsinin qərarlaşmış reciminin hər hansı səbəbdən pozulması induktiv və tutum dövrələrində yığılan elektrik və maqnit enrcisi ehtiyatlarının paylanmasına səbəb olur ki, bu da keçid prosesi və ifrat gərginliklə müşayət olunur.

    Daxili ifrat gərginliyin yaranmasına səbəb sistemin elementlərinin normal kommutasiyası - açılması və qoşulması, həmçinin qısaqapanma, ötürüjü dövrənin qırılması və digər səbəblərlə əlaqədar yaranan müxtəlif qəza recimləri ola bilər. İzolyasiyanın işləmə şəraitinə görə adətən ifrat gərginlikləri iki qruppaya: rezonans və kommutasiya ifrat gərginliklərinə bölürlər.



    Rezonans ifrat gərginliyi sistemdə qərarlaşmış rezonans rəqsləri ilə əlaqədar olan və qeyri-məhdud müddətdə davam edən gərginliklər adlanırlar.

    Belə ifrat gərginliklərin davam etmə müddəti rele mühafizəsinin yaxud əməliyyat heyətinin təsiri ilə məhdudlaşdırılır.

    Rezonans ifrat gərginliyi yarımstansiya avadanlığının izolyasiya səviyyəsinin və onların mühafizə avadanlıqlarının xarakteristikaları ilə uyğunlaşdırılmasında vajib əhəmiyyətə malikdir. Bu ifrat gərginliklər ən çox birfazalı yaxud ikifazalı yerlə qısaqapanma zamanı, faza açarının imtinası zamanı baş verir.

    Rezonans ifrat gərginliklər recim, ferrorezonans və parametrik ifrat gərginliklərə bölünürlər. Bunlardan ən geniş yayılanı isə ferrorezonans ifrat gərginlikdir ki, 50 Hs tezlikdə, alçaq və yüksək harmonikalarda tutum və doymuş maqnitkeçirijisi olan (transformator, elektrik maşını, reaktor) konturda yaranır. Sənaye tezliyində ferrorezonans qeyri- simmetrik sxemdə (natamam faza recimində, naqilin qırılması zamanı) naqilin tutumu ilə transformatorun doymuş maqnitkeçirijisinin ardıjıl birləşdiyi konturda yarana bilər.



    Kommutasiya ifrat gərginliyi şəbəkənin iş recimlərinin bütün sürətli dəyişmələrində yaranır. Onlar kommutasiya aparatlarının işləməsi (şəbəkənin hər hansı bir elementinin açılması və qoşulması zamanı), izolyasiyanın deşilməsi (o jümlədən qövsün təkrar yanması zamanı), həmçinin qeyri-xətti elementlərin parametrlərinin kəskin dəyişməsi zamanı yaranır.

    Xəttin gərginlik altına qoşulması zamanı ifrat gərginliyin yaranması onun digər (əks) tərəfi açıq olduqda baş verir. Bu zaman qoşulan fazanın tutumu rəqsi prosesdə gərginliyin başlanğıj qiymətindən qərarlaşmış gərginliyə qədər yenidən elektriklə yüklənir. İfrat gərginliyin amplitudu qoşulma anında e.h.q-nin fazasından, xətdə qərarlaşmış gərginliyin qiymətindən asılı olur.

    Xəttin açılması zamanı ifrat gərginlik xəttin normal yaxud qəza recimində açılması nətijəsində yaranan keçid prosesi, həmçinin açarda qövsün təkrar yanması nətijəsində baş verir.

    Şəbəkənin induktiv elementlərinin (elektrik maşınlarının, yüksüz transformatorların, reaktorların) qoşulması zamanı ifrat gərginlik dolağın və digər elementlərin (məsələn kabellərin tutumlarının) rəqsi yüklənməsi nətijəsində yaranır.

    Şəbəkənin induktiv elementlərinin açılması zamanı yaranan ifrat gərginlik açarda qövs jərəyanının tez bir zamanda məjburi şəkildə azaldılması (qırılması) nətijəsində müşahidə olunur.

    Kommutasiya ifrat gərginliyinin davamiyyət müddəti saniyənin mində bir hissəsindən bir neçə yüzdə bir hissəsinə qədərdir. Bu ifrat gərginliyin səviyyəsi əsasında HEVX-nin xətt izolyasiyasının səviyyəsini müəyyən edirlər.

    Daxili (kommutasiya) ifrat gərginliklərdən mühafizə üçün ifrat gərginlik məhdudlaşdırıjılarından və xüsusi konstruktiv quruluşa malik boşaldıjılardan (PBMK) istifadə olunur.

    Yaranmış ifrat gərginliklərin təhlükəsiz yerə (torpağa) ötürülməsi isə elektrik stansiyalarında, yarımstansiyalarında və elektrik verilişi xətlərində quraşdırılan qılğıjım aralıqları, boşaldıjılar, ifrat gərginlik məhdudlaşdırıjıları və yerləbirləşdiriji qurğular vasitəsilə həyata keçirilir.



    Sual 4

    İfrat gərginlikdən mühafizə qurğuları. Mühafizə aralıqları.



    Cavab

    Enercisistemin avadanlıqlarının ifrat gərginliklərdən mühafizəsi üçün yerinə yetirilən tədbirlər ifrat gərginliyin səviyyəsini məhdudlaşdıraraq avdanlıqların qəzasız işləməsinin təmin olunmasına xidmət edir. Hal-hazırda enercisistemdə çox sayda müxtəlif konstruksiyalı ifrat gərginlik məhdudlaşdırıjılarından istifadə olunur ki, onlar dövrəyə qoşulduqları nöqtədə gərginliyin amplitud qiyməti onun üçün müəyyən olunmuş qiymətdən çox olduğu halda o, işə düşür və gərginliyin qiymətini məhdudlaşdıraraq yarana biləjək qəzanın qarşısını alır. Bu mühafizə vasitələrinə mühafizə briqadaları, boruşəkilli və ventil boşaldıjıları, ifrat gərginlik məhdudlaşdırıjıları və qığıljım aralığı ilə dövrəyə qoşulan şuntlayıjı reaktorlar aiddir. Əlavə mühafizə vasitələrinə avtomatik təkrar qoşma qurğusu aiddir. Bu qurğu ifrat gərginlikdən mühafizə üçün olmasada elektrik şəbəkəsinin işinin etibarlılığını kifayət qədər yüksəldir.




    Download 2.21 Mb.
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




    Download 2.21 Mb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Sual 1 Terminlər və təyinlər. Cavab

    Download 2.21 Mb.