Ventil boşaldıjılarının müqavimətinin ölçülməsi

Nominal gərginliyi 6 kV və ondan yüksək olan boşaldıjıların müqavimətlərinin ölçülməsi gərginliyi 2500V olan meqaommetrlə yerinə yetirilir.

Müqavimətin ölçülməsi mühafizə aparatı qoşulmuş avadanlığın işə qoşulmasından əvvəl aparatın planlı təmirə çıxarılması zamanı, lakin 6 ildə bir dəfədən gej olmayaraq yerinə yetirilməlidir.

PBH, PBP, PBO boşaldıjılarının müqaviməti 1000 MOm-dan az olmamalıdır.

PBJ boşaldıjılarının elementlərinin müqaviməti zavod təlimatlarının tələblərinə müvafiq olmalı, amma boşaldıjının buraxılma ilindən və komplekləşdirmə qrupunun nömrəsindən asılı olaraq 100 MOm-a qədər ola bilər.

PBM-6 və PBM-10 boşaldıjılarının müqavimətinin qiyməti müvafiq olaraq 100-250 MOm və 170-450 MOm həddində olmalıdır. PBMQ boşaldıjılarının müqaviməti isə 400-2500 MOm həddində olmalıdır.

Ventil boşaldıcılarının keçiricilik və sızma cərəyanının ölçülməsi.

Boşaldıjının vəziyyətinə əsas nəzarət sistematik olaraq (2-3 ildə 1 dəfə yaxud boşaldıjının çox sayda işləməsindən sonra) sabit gərginliklə, onun keçirijilik jərəyanının ölçülməsi ilə həyata keçirilir. Bu ölçmənin nətijəsi boşaldıjıının hermetikliyi və qığıljım aralıqlarının şuntlayıjı rezistorlarının bütövlüyü və vəziyyəti haqqında fikir yürütməyə imkan verir. Keçirijilik jərəyanının ölçülməsi adətən şəkil 1-də verilən sxem üzrə yerinə yetirilir.

Keçirijilik yaxud sızma jərəyanının kəskin azalması şuntlayıjı müqavimətin dövrəsində qırılmanın olmasını göstərir. Bunun nətijəsində qığıljım aralığında gərginliyin normal paylanması pozulur.

Keçirijilik yaxud sızma jərəyanının kəskin artması isə çox hallarda boşaldıjıının daxilinə nəmliyin daxil olmasını və şuntlayıjı keramik müqavimətlərin nəmlənməsini göstərir. Beləliklə keçirijilik yaxud sızma jərəyanına nəzarət boşaldıjısının konstruksiyasının hermetikliyini yoxlamağa imkan verir.

Şəkil 1. Ventil boşaldıjılarının keçirijilik yaxud sızma jərəyanlarının ölçülmə sxemi

1- gərginlik tənzimləyijisi; 2- sınaq transformatoru;

3- kenatron; 4- mühafizə müqaviməti (1MOm); 5- hamarlayıjı kondensator; 6- ölçmə şarları;

7-sınaqdan keçirilən boşaldıjı
Nasaz (xarab) boşaldıjılar istismardan çıxarılır, başlığı açılır, təmir olunur, yenidən yığılaraq hermetikləşdirilir və sınaqdan keçirilir.

Hermetikliyin yoxlanılması əsaslı təmir zamanı boşaldıjıının içərisinin açılaraq sökülməsi ilə yerinə yetirilir. Yoxlama 300-400 mm jivə sütununda havanın boşaldıjıdan sorulması ilə həyata keçirilir. Təzyiqin dəyişməsi qurğunun ventilinin bağlı vəziyyətində 1-2 saat müddətində 0,5 mm jivə sütunundan çox olmamalıdır.

Şəkil 1-də verilmiş sxemdə düzləndirilmiş gərginlikdə olan döyünməni (pulsasiyanı) hamarlamaq üçün sınaqdan keçirilən boşaldıjıya paralel qoşulan kondensatorun tutumu 6-10 kV-luq boşaldıjılar üçün 0,2F-dan az olmamalıdır. Gərginliyi 15-35 kV olan boşaldıjılar üçün bu kondensatorun tutumunun qiymətini 0,03-0,05 F götürmək olar. Sınaq gərginliyinin ölçülməsi üçün elektrostatik kilovoltmetrdən yaxud mikroampermetrə ardıjıl qoşulan qeyri-xətti müqavimətdən istifadə etmək olar. Ölçmədən qabaq boşaldıjıının səthi diqqətlə çirk və tozdan təmizlənməli və quru əski ilə silinməlidir.

Gərginliyi 6 və 10 kV olan PBM-6, PBM-10 tipli boşaldıjıların sınağı onların nominal gərginliyinə bərabər olan düzləndirilmiş sınaq gərginliyi ilə sınaqdan keçirilir, bu zaman keçirijilik yaxud sızma jərəyanları onların nominal gərginliyinə müvafiq olaraq PBM-6 üçün 120-200 mkA və PBM-10 üçün 200-280 mkA təşkil edir. 32 kV gərginliklə sınanan PBJ-35 tipli boşaldıjılarda keçirijilik yaxud sızma jərəyanının qiyməti 450 mkA-dən 620 mkA-ə qədər olmalıdır. PBMQ -110M, 220M, 330M, 500M boşaldıjılarının elementləri 30 kV gərginliklə sınaqdan keçirilir və keçirijilik jərəyanının qiyməti 1000-1350 mkA həddində olmalıdır. PBMK-330, 500 boşaldıjılarının əsas elementi 18 kV gərginliklə sınaqdan keçirilir və keçirijilik (sızma) jərəyanı 1000-1350 mkA həddində olmalıdır. Onların qığıljım elementi isə 28 kV gərginliklə sınaqdan keçirilir. Keçirijilik və sızma jərəyanının qiyməti 900-1300 mkA həddində olmalıdır.

Ventil boşaldıcılarının 50 Hs tezlikli gərginliklə deşilmə gərginliyinin ölçülməsi.

Ventil boşaldıjılarının 50 Hs tezlikli gərginliklə deşilmə gərginliyinin ölçülməsi PBMQ tipli boşaldıjılar üçün məjburidir və PBP, PBJ, PBM və PBMK boşaldıjıları üçün bu ölçmənin yerinə yetirilməsi tövsiyyə olunur. Sınaq şəkil 1-də verilmiş sxem üzrə yerinə yetirilir.

Şəkil 1. Şuntlayıjı müqaviməti olan boşaldıjıların deşilmə gərginliyinin ölçülmə sxemi

1 – maqnit işəsalıjısı; 2- gərginlik tənzimləyijisi; 3 – sınaq transformatoru; 4 – sınaqdan keçirilən boşaldıjı; 5 – maksimal jərəyan relesi.
Bu sxemdə sınaq transformatoru qismində İOM-100/25 tipli sınaq transformatorundan yaxud gərginliyi 100 kV və güjü 25 kVA olan başqa yüksək gərginlik transformatorundan istifadə etmək olar. Sınaq gərginliyinə nəzarət osilloqrafla yerinə yetirilir.

Deşilmə gərginliyi səlis yüksəldilərək 0,5 saniyədən çox olmayan bir müddətdə ölçülməlidir. Gərginliyin yüksəldilməsinin zaman müddəti şuntlayıjı rezistorun jərəyan üzrə buraxma qabliyyətinin məhdud olması ilə təyin olunur. Gərginliyi tez yüksəltmək üçün PHO-250-10 tipli tənzimləyiji avtotransformatordan istifadə olunur. Osilloqrafa gərginlik əsasən omik yaxud tutum gərginlik bölüjülərindən verilir. Deşilmə gərginliyi PBP-6 və PBP-10 tipli boşaldıjıları üçün müvafiq olaq 16-19 kV və 26-30,5 kV həddində; PBM-6 və PBM-10 tipli boşaldıjılar üçün isə müvafiq olaraq 14-19 kV və 24-32 kV həddində; PBJ -35 tipli boşaldıjılar üçün 71-103 kV həddində, PBMQ-110M, 220M, 330M, 500 tipli boşaldıjılarının elementlərinin deşilmə gərginliyi 60,5-72,5 kV həddində və PBMK-330, 500 tipli boşaldıjıların əsas elementinin deşilmə gərginliyi 44,5-50 kV həddində, həmin boşaldıjının qığıljım elementinin deşilmə gərginliyi isə 76-81kV həddində olmalıdır.

Burada gərginliyin göstərilən qiyməti onun təsirediji qiymətidir.

Boşaldıjıların deşilmə gərginliyinin ölçülməsi xüsusi təlimatlandırılmış personal (heyət) tərəfindən istehsalçı zavodun metodikası üzrə boşaldıjının təmiri zamanı onun içərisinin sökülməsi ilə və gərginliyin təsir müddətinin məhdudlaşdırılmasını təmin edən avadanlıqlar olduqda yerinə yetirilir.

Təmirdən sonra yeni yığılmış boşaldıjılar hermetikləşdirilir və sınaqdan keçirilirlər. Bu zaman keçirijilik və sızma jərəyanının ölçülməsindən başqa ventil boşaldıjılarının deşilmə gərginliyi ölçülür. Təmirlərin və sınaqların metodu, həmçinin sınaq gərginliyinin və keçirijilik jərəyanının qiymətləri «İfrat gərginliklərdən mühafizə vasitələrinin quraşdırılması və istismarı üzrə təlimat»a - («İnstruküiə po montaju i gkspluataüii sredstv zahitı ot perenaprəjeniy») və zavod təlimatları ilə normallaşdırılır.

Boşaldıjılar olduqja məsul aparat olduqları üçün onların təmiri yüksək ixtisaslı heyət tərəfindən xüsusi avadanlıqlarla təmin olunmuş laboratoriyalarda yerinə yetirilməlidir.

Istismarda ventil boşaldıcılarının işləməsinə nəzarət.

Ventil boşaldıjılarının işləməsinə nəzarət boşaldıjıların yerləbirləşdirmə naqili ilə yerləbirləşmə qurğusu aralığına qoşulan sayğajlar (reqistratorlar) vasitəsilə yerinə yetirilir.

Reqistratorların elektrik sxemi şəkil 1-də verilmişdir.

PP tipli reqistratorlar boşaldıjının işləməsinin dəqiq qeydiyyatını aparmağa imkan vermir. Belə reqistratorların gərginliyi 330-500 kV olan elektrik avadanlıqlarında təhlükəli ifrat gərginliyin təsirinin qeydiyyatı məqsədilə istifadə olunmasına yol verilmir.

Bu tip reqistratorların texniki xarakteristikaları jədvəl 1-də verilib.

PP tipli reqistrator işləməsi aşağıdakı ardıjıllıqla gedir: boşaldıjıdan keçən jərəyan 4- rezistorundan keçərkən onda düşən gərginlik 2- qığıljım aralığının deşilməsinə səbəb olur. İmpuls və müşayətediji jərəyanları 1- əriyən tıxajdan keçərək onu əridir. Sayğajda 5-10 ədəd əriyən tıxaj quraşdırılır. Əriyən tıxajlardan biri əriyərkən sayğajın (reqistratorun) siferblatını bir nömrə çevirir və ərimiş tıxajın yerinə avtomatik olaraq yenisi qoşulur. Yeni əriyən tıxajın aralığa qoşulma anında reqistratorun izolyasiyası 3 qığıljım aralığı ilə mühafizə olunur. 2-qığıljım aralığının deşilmə gərginliyi 1,5-1,8 kV, 3-də isə 2-3 kV qoyulur. Sayğajın müvafiq olaraq 5 yaxud 10 qeydindən sonra əriyən tıxajları dəyişmək lazımdır.

PBP tipli reqistratorlarında qığıljım aralığının deşilmə gərginliyinin amplitudu 2,5-3,5 kV-dur. Reqistratorların işləmə jərəyanının amplitud qiymətləri jədvəl 2-da verilib.
Jədvəl 1

Reqistratorun tipi	Boşaldıjının tipi	Reqistratorun işləmə jərəyanı, A	Reqistratorun dolağının parametri
			Sarğılar sayı	Məftilin en kəsiyi, mm2	Jərəyanın yol verilən amplitudu, A*
PP – I PP – II PP – III	PBJ, PBBM PBM, PBMQ PBMK	10 40 60	125 50 20	0,2 0,75 1,5	90 250 1500

Qeyd: * - Davamiyyət müddəti 0,01 san olduqda göstərilən jərəyanlar dolağı normadan çox qızdırmır.

Şəkil 1. Reqistratorların prinsipial elektrik sxemi

a) PP tipli reqistrator: 1- diametri 0,1 mm, uzunluğu 3-5 sm olan nixrom məftildən düzəldilmiş əriyən tıxaj; 2 və 9 – qığıljım aralıqları; 4 - 0,5-5 kOm-luq müqavimət

b) PBP tipli reqistrator: 1 – elektromaqnit tipli sayğaj; 2- qığıljım aralığı; 3 – tervitdən olan qeyri-xətti müqavimət

Jədvəl 2

PBP reqistratorları gərginliyi 3-500 kV olan sabit və dəyişən jərəyan dövrələrində quraşdırılan boşaldıjıların işləmə sayını qeyd etməyə imkan verir.

Qeyri-xətti müqavimət – tervit diski davamiyyət müddəti 10/20 mksan, amplitudu 20 kA olan 1000 impulsu buraxma qabiliyyətinə malikdir.

Sual 12

Yerləbirləşdiricilər haqqında ümumi məlumat.

Yerləbirləşdiriji qurğuların (YQ) vəziyyətini xarakterizə edən əsas parametrlər aşağıdakılardan ibarətdir: yarımstansiyaların, elektrik stansiyalarının elektrik qurğuları və HEVX-nin dayaqları üçün jərəyanın yerə (torpağa) axma müqaviməti, onların konstruktiv jəhətdən yerinə yetirilməsinin «Elektrik qurğularının quraşdırılma Qaydaları»-nın (EQQQ) tələblərinə uyğyn olması, yerlə qapanma jərəyanı YQ-dan axan zaman onda düşən gərginlik (gərginlik düşgüsü) və neytralı yerlə effektiv birləşdirilmiş, gərginliyi 1 kV-dan yüksək olan elektrik verilişi xətləri üçün (HEVX dayaqlarından başqa) toxunma gərginliyi.

Yerləbirləşdiriji qurğular əsasən 4 elementdən ibarət olurlar, yəni:

- qruntdan (torpaqdan), qruntun xassəsi onun xüsusi müqaviməti ilə müəyyən olunur (nəm gilli torpaqların xüsusi müqaviməti 1·10² Om·m-ə qədər, quru qum və daşlı sahələrin xüsusi müqaviməti isə 10·10³ Om·m-dən çox olur);

- süni yerləbirləşdijilərdən, yəni elektroenergetika qurğularında torpağa şaquli və üfüqi (horizontal) basdırılmış polad borular, çubuqlar, zolaqlar və s. şəklində olan yerləbirləşdirijilərdən;

- təbii yerləbirləşdirijilərdən, yəni torpaqla etibarlı əlaqəsi olan və elektrik jərəyanının yerə axıdılması üçün istifadə olunan müxtəlif bina və qurğuların metal və dəmir-beton elementlərindən, metal konstruksiyalarından və avadanlıqlardan ibarət olan yerləbirləşdirijilərdən;

- yerləbirləşdiriji magistrallar və keçirijilərdən, yəni ayrı-ayrı yerləbirləşdirijiləri bir-biri ilə birləşdirən yerləbirləşdirijilərlə yerləbirləşdiriləjək avadanlıqları birləşdirən elementlərdən ibarət olurlar.

İstismar prosesində yerləbirləşdiriji qurğuların vəziyyətinin qiymətləndirilməsini yerinə yetirməyə imkan verən əlavə xarakteristikalar isə yerləbirləşdiriji qurğuların elementlərinin birləşmə yerlərinin keyfiyyətinin və etibarlılığının, elementlərin en kəsiyinin və keçirijiliyinin EQQQ-nin və layihə verilənlərinin tələblərinə uyğun olması, karroziya nətijəsində elementlərin dağılmasının (aşınmasının) intensivliyidir.

Neytralı yerdən izolə olunmuş, gərginliyi 1000V-a qədər olan qurğularda, yerləbirləşdiriji qurğulara nəzarət üçün «Texniki istismar Qaydaları»na müvafiq olaraq deşilən qoruyujuların yoxlanılması, neytralı yerlə birbaşa birləşdirilmiş, gərginliyi 1000 V-a qədər olan qurğularda isə faza-sıfır ilgəyinin (dövrəsinin) müqavimətinin ölçülməsini yerinə yetirmək lazımdır.

Yerləbirləşdiriji qurğuların müqaviməti yerləbirləşdirijinin yerə (torpağa) nəzərən müqavimətinin ilə yerləbirləşdiriji keçirijinin müqaviməti jəmindən ibarətdir.

Yerləbirləşdiriji qurğuların müqavimətini ölçmək və toxunma gərginliyini təyin etmək üçün bir sıra ölçmə jihazları mövjuddur. Bu jihazlar onların istifadə sahəsi, ölçülən qiymətlərin diapazonu, sxemləri, maneələrə davamlılığı, ölçmə jərəyanın tezliyi və s. ilə fərqlənirlər.

Sual 13

Yerləbirləşdiricilərin konstruksiyası.

Ümumi mülahizələr

Tək dayanan ildlrlmötürücülər istisna olmaqla, bütün hallarda ildırımdan müha-fizənin yerləbirləşdiricisi elektrik qurğularının və rabitə vasitələrinin yerləbirləşdiriciləri ilə birləşdirilir. Əgər bu yerləbirləşdiricilər hər hansı bir texnoloji fikirdən bölünmüşlərsə onları potensialların bərabərləşdirmə sisteminin köməyi ilə ümumi sistemə birləşdirmək lazımdır.

Xüsusi çəkilmiş (salınmış) yerləbirləşdiricisi elektrodlar

Aşağıda göstərilən tip yerləbirləşdiricilərdən istifadə etmək məqsədəuyğundur: bir, yaxud bir neçə konturdan, şaquli (maili) elektrodlardan yaxud yerləbirləşdirici konturlardan, binanın özülünün dibinə qoyulmuş yerləbirləşdirici tordan (metal setkadan).

Əgər torpağın (qruntun) xüsusi müqaviməti dərinliyə getdikcə azalırsa və böyük dərinlikdə kifayət qədər kiçikdirsə, o zaman çox dərinliyə basdırılmış yerləbirləşdirici adi səviyyədə yerləşən yerləbirləşdiricidən effektli hesab olunur.

Xarici kontur şəkilində olan yerləbirləşdiricilərin yer səthindən 0,5 m dərinlikdə və divardan ən az 1 m aralı çəkilməsi əlverişlıdir.

Yerləbirləşdirici elektrodlar mühafizə olunan obyektdən kənar, yer səthindən ən az 0,5 m dərinlikdə və mümkün qədər bərabər məsafədə yerləşdirilməlidirlər. Bu zaman onların bir-birini qarşılıqlı ekranlamasını minimuma endirməyə çalışmaq lazımdır.

Yerləbirləşdirici elektrodun tipi və yerləbirləşdirilmə dərinliyi minimal korroziyanı, həmçinin mövsümü dəyişmələr (torpağın quruması, donması) zamanı yerləbirləşmə müqavimətinin variasiyasının (dəyişməsinin) minimal olmasını təmin etməlidir.

Yerləbirləşdirici elektrodlar qismində dəmir-betonun bir-biri ilə birləşdirilmiş armaturları yaxud yuxarıda verilmiş tələblərə cavab verən başqa yeraltı konstruksiyalar istifadə oluna bilər. Əgər dəmir-betonun armaturları yerləbirləşdirici elektrod kimi istifadə olunursa, betonun mexaniki dağılmasının baş verməməsi üçün armaturların birləşmə yerlərinə qoyulan tələblər artırılmalıdır. Əgər əvvəlcədən gərilmiş beton istifadə olunursa ildırım cərəyanı axan zaman yol verilməz mexaniki yükün yaranmasının mümkünlüyü nəzərə alınmalıdır.

YQ-nın vəziyyətinin yoxlanması.