| Qeyd: Metal konstruksiyalar izolyasiya örtüyü ilə ola bilərlər.
b) binanın yaxud qurğunun metal karkası;
c) binanın yaxud qurğunun bir-biri ilə birləşdirilmiş polad armaturları;
ç) fasadın bir hissəsinin profilləşdirilmiş elementləri və fasadın dayaq və metal konstruksiyası aşağıdakı şərtlərdə:
-
onların ölçüləri cərəyanötürücülərə aid olan ölçülərə uyğundur, onların qalınlığı isə 0,5 mm-dən, az deyildir;
-
dəmir-beton tikintisinin metal armaturları hesab olunur ki, elektrik kəsilməzli-yini təmin edir, əgər o aşağıda göstərilən şərtləri təmin edərsə:
-
şaquli ilə horizontal birləşmələrin təxminən 50%-i qaynaqla birləşdirilib yaxud möhkəm birləşdirilib (boltla bərkidilərək birləşdirmə, məftillə sarınıb birləşdirmə);
-
elektriki kəsilməsizlık hazırlanma yerində düzəldilmiş müxtəlif beton bloklar və beton blokların polad armaturları arasında birləşmələrlə təmin olunur.
Əgər binanın metal karkası yaxud dəmir-betonun polad armaturları cərəyanötürücü kimi istifadə olunursa horizontal qurşağın qoyulmasına ehtiyac olmur.
Sual 20
Ildırımötürücülər haqqında ümumi məlumat.
Cavab
Ümumi mülahizələr
İldırımötürücünün tipi və hündürlüyü tələb olunan etibarlılığın Pe-nin qiymətindən asılı oıaraq seçilir. Əgər ildırımötürücülərin hamısı birlikdə mühafizənin Pe etibarlılığını təmin edirsə, obyekt mühafizə olunmuş hesab olunur.
İstənilən halda birbaşa ildırım zərbəsindən mühafizə sistemi elə seçilir ki, orada təbii ildırımötürücülərdən maksimum istifadə olunsun. Ona görə də ilkin olaraq buna baxılır. Əgər onların təmin etdiyi mühafizə kifayət etməzsə, o zaman xüsusi quraşdırılmış ildırımötürücü ilə kombinasiyaya baxılır.
Ümumi halda ildırımötürücünün seçilməsi müvafiq kompüter proqramının köməyi ilə yerinə yetirilməlidir. Bu proqram praktiki olaraq müxtəlif tipli istənilən sayda olan ildırımötürücülərin sərbəst yerləşdirilməsi zamanı mühafizə zonasının hesablanması, həmçinin ildırımın ildırımötürücülərin mühafizə zonasını keçib istənilən konfiqura-siyalı obyekti (obyektlər qrupunu) vurma ehtimalının hesablanmasını yerinə yetirmə qabiliyyətində olmalıdır.
Qeyri-bərabər hallar zamanı ildırımötürücülərin hündürlüklərini (əgər çubuq konstruksiyalı əvəzinə trosşəkilli istifadə olunarsa, xüsusilə də onları obyektin xarici perimetri boyunca asdıqda) azaltmaq olar.
Əgər obyektin mühafizəsi sadə ildırımötürücülərlə təmin olunarsa (tək çubuq şəkilli, yaxud trosşəkilli, iki çubuq şəkilli yaxud trosşəkilli, qapalı trosşəkilli) o zaman ildırımötürücülərin ölçülərini bu normativdə verilmiş mühafizə zonasından istifadə edərək təyin etmək olar.
Adi obyekt üçün ildırımdan mühafizənin layihələndirilməsi zamanı mühafizə zonasını mühafizə bucağı üzrə yaxud Beynəlxalq elektrotexniki komissiyanın (IEC 1024) standartına uyğun olaraq diyirlənən şar (dairə) metodu üzrə (əgər Beynəlxalq elektrotexniki komissiyanın tələbləri bu təlimatın tələblərindən daha sərt olarsa) təyin etmək mümkündür.
Sual 21
Çubuqşəkilli və trosşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası.
Cavab
Çubuqşəkilli tək ildırımötürücünün mühafizə zonası
Hündürlüyü h olan çubuqşəkilli tək ildırımötürücünün standart mühafizə zonası, təpəsi ildırımötürücünün şaquli oxu ilə üst-üstə düşən, hündürlüyü h00 və yer səviyyəsində konusun radiusu r0-la təyin olunur.
Aşağıda, cədvəl 1-də verilən hesablama formulaları hündürlüyü 150 m-ə qədər olan ildırımötürücülər üçün yararlıdır. Bundan hündür ildırımötürücülər olduqda xüsusi hesablama metotikasından istifadə etmək lazımdır.
Cədvəl 1
Çubuqşəkilli tək ildırımötürücünün mühafizə zonasının hesabatı
Mühafizənin etibarlılığı Pe
|
Ildırımötürücünün
hündürlüyü h, m
|
Konusun hündürlüyü h0 m
|
Konusun radiusu r0
m
|
0,9
|
0-dan 100-ə qədər
|
0,85 h
|
1,2 h
|
100-150-ə qədər
|
0,85 h
|
[1,2-10-3(h-100)] h
|
0,99
|
0 - 30
|
0,8 h
|
0,8 h
|
30-100
|
0,8 h
|
[0,8-1,43.10-3(h-30)]h
|
|
100-150
|
[0,8-10-3(h-100)] h
|
0,7 h
|
0,999
|
0-30
|
0,7 h
|
0,6 h
|
30-100
|
[0,7-7,14.10-4(h-30)] h
|
[0,6-1,43.10-3(h-30)]h
|
100-150
|
[0,65-10-3(h-100)] h
|
[0,5-2.10-3(h-100)]h
|
Şəkil 1.Çubuqşəkilli tək (bir) ildırımötürücünün mühafizə zonası
Mühafizə zonasının tələb olunan etibarlılığına uyğun olaraq (şəkil 1) hx hündürlüyündə horizontal en kəsiyin radiusu rx aşağıda verilən formula ilə təyin olunur.
rx=, m (3.1)
Trosşəkilli tək ildırımötürücünün mühafizə zonası
Hündürlüyü h olan trosşəkilli tək ildırımötürücünün standart mühafizə zonası iki tərəfdən maili səthlə məhdudlaşmaqla şaquli en kəsikdə bərabəryanlı üçbucaq təşkil edir. Üçbucağın təpə nöqtəsinin hündürlüyü ho-h – a, oturacağı isə yer səthi səviyyəsində 2 ro –a bərabərdir (şəkil 2).
Aşağıda, cədvəl 2-də verilən hesablama formulaları hündürlüyü 150 m-ə qədər olan ildırımötürücülər üçün yararlıdır. Bundan çox hündürlüklər zamanı xüsusi proqram təminatından istifadə etmək lazımdır. Burada və bundan sonra h hündürlüyü dedikdə trosun yer səviyyəsindən olan minimal hündürlüyü başa düşülməlidir (sallanma nəzərə alınmaqla).
Cədvəl 2
Trosşəkilli tək ildırımötürücünün mühafizə zonasının hesabatı
Mühafizənin etibarlılığı Pe
|
Ildırımötürücünün
hündürlüyü h, m
|
Konusun hündürlüyü h0, m
|
Konusun radiusu r0, m
|
0,9
|
0-dan 150-ə qədər
|
0,87 h
|
1,5 h
|
0,99
|
0-dan 30-a qədər
|
0,8 h
|
0,95 h
|
30-dan -100-ə qədər
|
0,8 h
|
[0,95-7,14.10-4(h-30)] h
|
100-dən-150-yə qədər
|
0,8 h
|
[0,9-10-3(h-100)] h
|
0,999
|
0-dan 30-a qədər
|
0,75 h
|
0,7 h
|
|
30-dan -100-ə qədər
|
[0,75-4,28.10-4(h-30)] h
|
[0,7-1,43.10-3(h-30)]h
|
100-dən-150-yə qədər
|
[0,72-10-3(h-100)] h
|
[0,6-10-3(h-100)] h
|
Yer səthindən hx (şəkil 2) hüdürlükdə tələb olunan etibarlılığa uyğun mühafizə zonasının rx yarımeni aşağıdakı formula ilə təyin olunur:
rx=
Şəkil 2.Trosşəkilli tək ildırımötürücüsünün mühafizə zonası
L- trosun asıldığı nöqtələr arası məsafədir
Mühafizə olunan həcmi genişləndirmək (artırmaq) lazım olduqda tros ldırımötürücüsünün mühafizə zonasının arxa hissələrinə yükdaşıyıcı qaydaların mühafizə zonası əlavə oluna bilər. Bu qaydaların mühafizə zonası çubuqşəkilli ildırımötürücülərin cədvəl 1-də verilmiş formulaları üzrə hesablanır.
Trosların sallanması çox olduğu halda, məs. hava elektrik verilişi xətlərində olduğu kimi, ildırımın mühafizə zonasını keçərək obyekti vurma ehtimalını proqram metodu ilə hesablamaq tövsiyyə olunur. Ona görə ki, trosun yer səviyyəsindən minimal hündürlüyünə görə mühafizə zonasının qurulması əsaslandırılmamış əlavə xərclərə gətirib çıxara bilər.
Sual 22
Ikiqat çubuqşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası.
Cavab
İkiqat (qoşa) çubuqşəkilli ildırımötürücülərin mühafizə zonası
İldırımötürücü o vaxt ikiqat hesab olunur ki, çubuq ildırımötürücülər arasın-da olan L məsafəsi Lmax məsafəsinin hədd qiymətindən çox olmasın. Başqa halda ildırımötürücülərin hər birinə tək ildırımötürücü kimi baxılır.
Hündürlüyü h və aralarındakı məsafə L olan çubuqşəkilli ildırımötürü-cülərin standart mühafizə zonasının şaquli və üfüqi (horizontal) en kəsiklərinin konfiqurasiyası şəkil 1-də verilib. İkiqat ildırımötürücüsünün xarici yarımkonus-larının ho, ro qabaritlərinin qurulması çubuqşəkilli tək ildırımötürücü üçün məlum formulalar üzrə qurulur. Daxili sahənin ölçüləri isə ho və hc parametrləri ilə təyin edilir. Bu parametrlərdən 1-cisi yəni ho – ildırımötürücünün özündə mühafizə zonasının hündürlük üzrə nöqtəsinin maksimal qiymətini müəyyən edir, ikincisi isə yəni hc – ildırımötürücülər arasında zonanın minimal hündürlüyünü təyin edir. İldırımötürücülər arasında məsafə L ≤ Lc olduğu zaman zonanın sərhəddi sallanma vermir, yəni hc ~ ho. Lc ≤ L ≤ Lmax məsafəsi üçün hc hündürlüyü aşağıdakı formula ilə təyin edilir:
hc = (1)
Buraya daxil olan Lmax və Lc hədd (maksimal) məsafələri hündürlüyü 150 m-ə qədər olan ildırımötürücülər üçün cədvəl 1-də verilmiş emprik formulalarla təyin olunur. İldırımötürücülərin hündürlüyü bundan çox olduqda bunun üçün xüsusi proqram təminatından istifadə etmək lazımdır.
Şəkil 1. İkiqat (qoşa) çubuqşəkilli ildırımötürücülərin mühafizə zonası
Mühafizə zonasının horizontal en kəsiyinin ölçüləri, bütün etibarlılıq səviyyələri üçün ümumi olan aşağıdakı formula ilə hesablanır:
hx hündürlüyündə horizontal en kəsikdə rx zonasının maksimal yarımeni:
rx = (2)
formulası ilə hx ≥ hc hündürlüyündə horizontal en kəsiyin lx uzunluğu
lx = (3)
formulası ilə, beləki hxc, lx=L/2;
hx≤hc hündürlüyündə ildırımötürücülər arasındakı məsafənin mərkəzində horizontal en kəsiyin eni 2rcx isə
rcx = (4)
formulası ilə təyin olunur.
Cədvəl 1
Ikiqat çubuqşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası parametrlərinin hesablanması
Mühafizənin etibarlığı, Pe
|
Ildırımötürücüsünün hündürlüyü h, m
|
Lmax, m
|
Lc, m
|
0,9
|
0-dan 30-a qədər
|
5,75 h
|
2,5 h
|
30-dan 100-ə qədər
|
[5,75-3,57·10-3(h-30)]h
|
2,5 h
|
100-dən 150-yə qədər
|
5,5 h
|
2,5 h
|
0,99
|
0-dan 30-a qədər
|
4,75 h
|
2,5 h
|
30-dan 100-ə qədər
|
[4,75-3,57·10-3(h-30)]h
|
[2,25-0,0107(h-30)] h
|
100-dən 150-yə qədər
|
4,5 h
|
1,5 h
|
0,999
|
0-dan 30-a qədər
|
4,25 h
|
2,25 h
|
30-dan 100-ə qədər
|
[4,2-3,57·10-3(h-30)] h
|
[2,25-0,0107(h-30)] h
|
100-dən 150-yə qədər
|
4,0 h
|
1,5 h
|
Sual 23
Ikiqat trosşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası.
Cavab
İkiqat trosşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası
İldırımötürücü o vaxt ikiqat hesab olunur ki, troslar arası L məsafəsi Lmax hədd qiymətindən çox olmasın. Əks halda ildırımötürücülərin hər ikisinə tək ildırımötürücü kimi baxılmalıdır.
Şəkil 1-də hündürlüyü h və troslararası məsafə L olan ikiqat trosşəkilli ildırımötürücünün standart mühafizə zonasının şaquli və üfüqi (horizontal) en kəsiyinin konfiqurasiyası verilmişdir. Mühafizə zonasının xarici səthi (iki h0 , r0 qabaritli xarici yarımkonus səthlərinin) tək trosşəkilli ildırımötürücü üçün verilmiş formulalarla hesablanaraq qurulur.
Daxili sahənin ölçüləri h0 və hc parametrləri ilə təyin edilir. Onlardan 1-cisi h0 - bilavasitə trosda mühafizə zonasının maksimal hündürlüyünü, 2-cisi hc - isə troslararası məsafənin ortasında mühafizənin minimal hündürlüyünü təyin edir. Troslar arasında L ≤ Lc zonasının sərhəddində sallanma olmur (hc =h0).
Lc ≤ L≥Lmax məsafəsi üçün hc hündürlüyü aşağıdakı formula ilə hesablanır:
hc= (1)
Formulaya daxil olan hədd məsafələri Lmax və Lc cədvəl 1-də verilmiş emprik formulalarla hesablanır. Bu formulalar 150 m-ə qədər hündürlükdə asılmış troslar üçün yararlıdır. Bundan artıq hündürlükdə olan ildırımötürücü üçün xüsusi proqram təminatından istifadə etmək lazımdır.
hx hündürlüyündə mühafizə zonasının horizontal en kəsiyinin uzunluğu aşağıdakı formula ilə təyin edilir.
hc≥hx zamanı lx = L/2
0cx zaman isə lx= (2)
Cədvəl 1
Ikiqat trosşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası parametrlərinin hesablanması
Mühafizənin etibarlığı, Pe
|
Ildırımötürücüsünün hündürlüyü h, m
|
Lmax, m
|
Lc, m
|
0,9
|
0-dan 150 –yə qədər
|
6,0 h
|
3,0 h
|
0,99
|
0-dan 30-a qədər
|
5,0 h
|
2,5 h
|
30-dan 100-ə qədər
|
5,0 h
|
[2,5-7,14·10-3(h-30)] h
|
100-dən 150-yə qədər
|
[5,0-5,0·10-3(h-100)] h
|
[2,0-5·10-3(h-100)] h
|
0,999
|
0-dan 30-a qədər
|
4,75 h
|
2,25 h
|
30-dan 100-ə qədər
|
[4,75-3,57·10-3(h-30)]h
|
[2,25-3,57∙10-3(h-30)]h
|
100-dən 150-yə qədər
|
4,5 h
|
[2,0-5·10-3(h-100)] h
|
Şəkil 1. İkiqat (qoşa) trosşəkilli ildırımötürücülərin mühafizə zonası
Troslar paralel olmadıqda, yaxud asılma hündürlükləri müxtəlif olduqda və yaxud aşırım boyunca onların hündürlü dəyişərsə, onların mühafizəsinin etibarlılığını qiymətləndirmək üçün xüsusi proqram təminatından istifadə etmək lazımdır. Həmçinin aşırımda trosların sallanması çox olduğu halda mühafizə zonası ehtiyatının həddindən artıq götürülməməsi üçün də proqram təminatından istifadə etmək tövsiyə olunur.
Sual 24
Qapalı trosşəkilli ildırımötürücünün mühafizə zonası.
Cavab
İldırımötürücü ilə obyekt arasında D-yə bərabər minimal yerdəyişmə zamanı (şəkil 1) sahəsi S0 olan düzbucaqlı meydançanın daxili həcmində yerləşən, hündürlüyü h0<30 m olan obyektin tələb olunan etibarlılıqla mühafizəsini təmin etmək üçün olan hesabat formulalarını qapalı trosşəkilli ildırımötürücünün asılma hündürlüyünün təyinində də istifadə oluna bilər. Trosun hündürlüyü dedikdə yay mövsümündə trosun mümkün olan sallanması da nəzərə alınmaqla yer səthindən trosa qədər olan minimal hündürlük başa düşülməlidir.
h hündürlüyünün hesablanması üçün aşağıdakı ifadədən istifadə olunur:
h = A+B·h0 (1)
burada, A və B etibarlılıq səviyyəsindən asılı olaraq aşağıdakı formulalardan təyin olunur:
-
mühafizənin etibarlılığı Pe=0,99 üçün
A= -0,14+0,252(D-5)+[0,127+6,4·10-4(D-5)]0; (2)
B=1,05-9,08∙10-3(D-5)+[-3,44·10-3+5,87∙10-5(D-5)]0 (3)
Şəkil 1. Qapalı trosşəkilli ildırımötürücüsünün mühafizə zonası
b) mühafizənin etibarlılığı Pe=0,999 üçün
A=-0,08 + 0,324(D-5)+[0,161+2,41∙10-4(D-5)]0 (4)
B=1,1-0,0115(D-5)+ [-4,24·10-3+1,25∙10-4(D-5)]0 (5)
Hesabat formulaları D>5 m halı üçün doğrudur. Trosun D<5 m horizontal yerdəyişməsi üçün işin yerinə yetirilməsi trosdan mühafizə olunan obyektə ildırım boşalmasının əks örtülmə ehtimalının böyük olması səbəbindən məqsədəuyğun hesab olunmur. Qapalı trosşəkilli mühafizənin tətbiqi, mühafizənin etibarlılığı P<0,99 tələb olunduğu halda tövsiyyə olunmur.
Obyektin hündürlüyü 30 m-dən çox olarsa qapalı trosşəkilli ildırımötürücünün hündürlüyü proqram təminatı ilə təyin olunur. Eyni təyin olunma mürəkkəb formalı qapalı kontur üçün də aparılır.
Mühafizə zonası üzrə ildırımötürücülərin hündürlüyü seçildikdən sonra kompüterlə mühafizə zonasını ildırımın ötüb keçmə ehtimalının faktiki qiymətinin təyin olunması tövsiyyə olunur. Ehtimallıq üzrə böyük ehtiyat lazım gəldikdə isə ildırımötürücülərin hündürlüyünü kiçik götürərək hesabatı aparıb, nəticəyə hündürlük üzrə düzəliş vermək lazımdır.
Sual 25
Yarımstansiyanın yerləbirləşdirici qurğusunun müqavimətinin ölçülməsi.
Cavab
Müqavimətin ölçülməsi EVX-in ildırımdan mühafizə trosları (burazları), yarımstansiyadan çıxan kabellərin metal örtükləri və digər təbii yerləbirləşdirijilər birləşmə yerlərindən aralanmamaqla yerinə yetirilir.
Ölçmənin prinsipial sxemi şəkil 1-də verilmişdir.
Cərəyan və potensial elektrodlarını yarımstansiyanın ərazisinin elektrik verilişi xətləri və yeraltı kommunikasiyalar olmayan ərazisində, ərazi üzrə bir xətt üzərində yerləşdirmək lazımdır. Yarımstansiyadan cərəyan və potensial elektrodlarına qədər olan məsafə YQ-nin ölçülərindən və yarımstansiya ətrafı ərazinin xarakterik xüsusiyyətlərindən asılı olaraq təyin edilir.
Şəkil 1. Yerləbirləşdirmə müqavimətinin ölçülməsinin prinsipial sxemi:
YQ- yerləbirləşdirimə qurğusu; P – potensial elektrodu; J- jərəyan elektrodu;
y – yerləbrləşdirilmədir
Əgər yarımstansiyanın yerləbirləşdiriji qurğusunun ölçüləri böyük deyilsə, onun ətrafında isə elektrik veriliş xətləri və yeraltı kommunikasiyalardan azad geniş ərazi vardırsa, o zaman elektrodlara qədər olan məsafələr aşağıdakı kimi təyin edilir:
ryj ≥5D; ryp=0,5 ryj .
burada, D - verilmiş tipdə olan yerləbrləşdirijilər üçün (çoxbucaqlı şəklində olan yerləbrləşdiricilər üçün –YQ-nın ən böyük dioqanalı; dərinliyə basdırılmış yerləbrləşdiricilər üçün- dərinliyə basdırılmış elektrodun uzunluğu; şüa şəkilli – düz xətli yerləbirləşdircilər üçün isə şüanın uzunluğudur) paylaşdırıcı qurğunun (PQ-nın) ən böyük xətti (bir xətt üzrə) ölçüsüdür.
Əgər yerləbirləşdirijinin ölçüləri böyükdürsə və yuxarıda göstərilən qayda ilə elektrodları yerləşdirmək imkanı yoxdursa, o zaman jərəyan elektrodunu ryj≥3D məsafəsində yerləbrləşdirmək lazımdır. Potensial elektrodu isə ardıjıl olaraq aşağıda verilən məsafələrdə: ryp=0,1 ryj ; 0,2 ryj ; 0,3 ryj ; 0,4 ryj; 0,6 ryj ; 0,7 ryj; 0,8 ryj; 0,9 ryj məsafələrdə yerləşdirilərək müqavimətin qiymətləri ölçülür. Bundan sonra müqavimətin qiymətinin məsafədən (ryj-dən) asılılıq əyrisi qurulur. Əgər əyri monoton artarsa və orta hissəsində horizontal hissə olarsa (şəkil 2a-da göstərilən kimi), ryp=0,5 ryj–də alınan qiymət yerləbirləşmə müqavimətinin həqiqi qiyməti kimi qəbul edilir. Əgər əyri monoton artmazsa bu, müxtəlif kommunikasiyaların (yeraltı və yerüstü) ölçməyə təsiri olduğunu göstərir. Bu halda ölçməni YQ-dan başqa istiqamətlərdə elektrodların yerləşdirilməsi ilə təkrar etmək lazımdır.
Əgər müqavimətin əyrisi səlis artarsa, amma horizontal hissə olmazsa (ryp=0,4ryj və ryp=0,6 ryj zamanı müqavimətin ölçülmüş qiymətlərinin fərqi ryp=0,5 ryj zamanı ölçülmüş qiymətdən 10%-dən çox olarsa) -şəkil 2b və jərəyan elektrodunu daha uzaq məsafələrdə yerləşdirmək imkanı olmazsa, o zaman ryp=3D və ryp=2D hallarında iki seriya ölçmələr yerinə yetirilir və əyrilər bir qrafikdə çəkilir. Əyrilərin kəsişmə nöqtəsi yerləbirləşmə müqavimətinin həqiqi qiyməti kimi qəbul edilir. Müqavimətin ölçülməsində M-416, GKZ-01, GKO-200 və ANÇ-3 tipli jihazlardan istifadə olunan zaman alınmış əyrilər kəsişməyə bilərlər. Bu halda MJ-08, F-4103 və PİNP tipli jihazlardan istifadə olunması tövsiyə olunur.
Şəkil 2. Müqavimətin ölçülmüş qiymətinin potensial və jərəyan elektrodları arasındakı məsafələrin nisbətindən asılılığı
a- jərəyan elektrodu kifayət qədər aralıda yerləşdikdə; b-jərəyan elektrodu lazım olandan yaxın məsafədə yerləşdikdə; 1- ryj =3D; 2- ryj =2D-yə aiddir.
Ölçmələr yerinə yetirilən zaman köməkçi elektrodlar qismində rənglənməmiş, diametri 10-20 mm olan polad çubuqlardan yaxud diametri 50 mm-ə qədər olan borulardan istifadə olunur. Çubuqlar və borular rənglənmiş olarlarsa onlar boyalardan təmizlənməli, keçirijilərin birləşdirilmə yerləri isə pasdan təmizlənməlidir. Çubuqlar qrunta 1,0-1,5 m dərinliyə, yerlərində o yan, bu yana hərəkət etdirilməməklə düzünə çalınırlar yaxud burulmaqla torpağa yeridilirlər. Vajib olduqda jərəyan elektrodu dairə üzrə bir birindən 1,0-1,5 m məsafədə yerləşdirilməklə, bir neçə paralel birləşdirilmiş elektroddan düzəldilir.
Jərəyan elektrodunun seçilməsi, yaxud düzəldilməsi zamanı jərəyan dövrəsinin müqavimətini ölçmənin yerinə yetirilməsi üçün təklif olunan jihazın texniki göstərijilərinə (verilənlərinə) uyğun olmasını yoxlamaq lazımdır. Müxtəlif jihazların jərəyan dövrəsinin (elektrodla birlikdə) yol verilən müqavimətinin qiyməti müxtəlifdir, o həmçinin yerləbirləşdirmə müqavimətinin ölçülmə diapazonunun seçilməsindən asılıdır. Məs., F-4103 tipli jihaz üçün jərəyan dövrəsinin müqavimətinin yol verilən hədd qiyməti seçilən ölçmə diapazonundan asılı olaraq 1 kOm-dan 6 kOm-a qədər dəyişir. Jərəyan dövrəsinin müqavimətini yoxlamaq üçün bütün ölçmələrin əvvəlində jihazın jərəyan (J1) və potensial (P1), yəni İ1 və E1 çıxışlarını birləşdirmək, onları da jərəyan elektrodu ilə birləşdirərək jərəyan dövrəsinin müqavimətini ölçmək lazımdır.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi yarımstansiyaların yerləbirləşmə konturlarının müqavimətinin ölçülməsində başqa ölçü jihazları ilə bərabər, ən çox MJ-08 tipli meqaommetrlərdən istifadə olunur.
Sual 26
Yarımstansiyanın yerləbirləşdirici qurğusunun müqavimətinin ölçülməsi üsulları.
Cavab
Yarımstansiyanın (YS-ın) ərazisi geniş olduqda və obyektlə zond arasında və obyektlə elektrod arasında tövsiyyə olunan məsafəni təmin etmək mümkün olmadıqda yerləbirləşdirmə müqavimətinin (Ry) ölçülmüş qiyməti adətən həqiqi qiymətdən çox-çox kiçik olur və əsasən yerləbirləşdiriji keçiriji endirim (spusk) ilə kontur arasında əlaqə olduğunu göstərir. Bu əlaqə olmadıqda isə Ry-nin qiyməti normallaşdırılmış qiymətdən çox-çox böyük olur və işçi heyyət tərəfindən əlaqə olmayan yer axtarılaraq müəyyən olunur və aradan qaldırılır. MJ-08 jihazının güjü kiçik olduğu üçün bu jihazla belə bir əlaqənin olmasını, həmçinin yerləbirləşdiriji endirimin en kəsiyinin yol verilən həddə uyğun olub-olmamasını təyin etmək mümkün olmur. Bakı elektrik şəbəkəsinin tabeçiliyində olan, korroziya nətijəsində yerləbirləşdiriji naqil tamamilə sıradan çıxmış yarımstansiyada keçirilən yoxlama-nəzarət sınağı yuxarıda göstərilənləri təsdiq etmişdir. Belə hallarda kifayət qədər əsaslandırılma olmadan seçmə yolu ilə çoxlu sayda yerləbirləşmə yerlərinin üstünün açılması ilə yoxlamanın keçirilməsi, onların dövrü və müvafiq analizlərin aparılması hər zaman effektiv sayıla bilməz.
Bu çatışmazlıqları aradan qaldırmaq və yarımstansiyanın yerləbirləşmə müqavimətinin həqiqi qiymətinin MJ-08 jihazı ilə təyin olunması üçün ölçmə sxemi təklif olunmuş və o, istismarda olan, duzlu torpaqda yerləşən YQ-də aparılmış təjrübi ölçmələr zamanı öz təsdiqini tapmışdır. Ölçmənin prinsipial sxemi şəkil 1-də verilmişdir. Təklif olunan ölçmə metodunda sxem ilə elektrodları birləşdirmək üçün birləşdiriji məftillər qismində HEVX-nin məftillərindən, elektrodlar qismində isə yerləbirləşdirmiş dayaqlarından istifadə olunur.
|
