17
T
tg
R
R
=
β
π
2
Gersog usulining tajribaviy tekshiruvi, unga 1,14 tuzatish
ko‘paytmasini kiritilganda aniq natijalar berganligini ko‘rsatadi.
Ushbu tuzatish ko‘paytmasini kiritilishi pishitish burchagini
o‘lchashda o‘q chizig‘i mahsulot yuzasida joylashmasdan,
tola diametrining yarim o‘lchamida siljib joylashgani bilan
bog‘liq. O‘tkazilgan ko‘p karrali diametri va burchagi bo‘yicha
aniq mikroo‘lchovlar pishitilganlikni amalda aniqlash uchun
Gersog usuli ratsional emasligini ko‘rsatadi.
Lekin ushbu usul
bo‘yicha pishitilganlikni aniqlash imkoniyatining mavjudligi
asosiy tolalarning vint liniyasida joylashish gipotezasi haqqoniy
ekanligini ko‘rsatadi.
Qatlamli struktura gipotezasi.Pishitilganligini aniqlashda
qatlamli struktura gipotezasi ham qo‘llaniladi.Ushbu gipotezaga
ko‘ra silindrik shakldagi mahsulot buralganligi uchun uning
ko‘ndalang qirqimida tolalar tekis halqali qatlamlar holatida
joylashgan, deb qabul qilingan.
Lekin amalda mahsulot ko‘ndalang qirqimida tolalar hech
qachon aniq aylana shaklida bo‘lmaydi, uning shakli har xil
bo‘ladi.
1829-yili tadqiqotchi Renni ishqalanish kuchini aniqlashda
Amonton formulasini qo‘llash mumkin emasligini isbotladi.
F = μ
K.
Bu yerda:
F – ishqalanish kuchi,
K –
normal bosimi, μ –
ishqalanish koeffitsiyenti (material turiga va ishqalanish yuzalar
holatiga bog‘liq koeffitsiyent).
To‘qimachilik sanoatida ishlatiladigan va ishlab chiqariladigan
mahsulotlari kimyoviy tarkibi, tuzilishi, olinishi va ishlatilishiga
qarab 3 ta asosiy sinflarga bo‘linad: 1 – tola va elementar iplar;
2 –
birlamchi va ikkilamchi iplar, 3 – har xil tayyor mahsulotlar
kiradi.
18
Katta miqdordagi toladan mahsulot olish uchun, odatda ular
yarim mahsulotlar (titish-tozalash, tarash, piltalash, piliklash)
holatiga keltirib mahsulot tayyorlanadi. Bu materiallar har xil
nuqsonlardan tozalanadi, tola bunda cho‘zilib tekislanadi, uzunlik
bo‘yicha tekislanadi, eni va yo‘g‘onligi kamayib,
asta-sekin
ipga yaqinlashadi. To‘qimachilik buyumlarini ham ikki holatga
bo‘lish mumkin: xom mato surp holatida bo‘lib, oqartirilmagan
va oqartirilgan mahsulot. Buyumlari, ya’ni dastgohlardan
olingan, hech qanday ishlov berilmagan buyumlar –
xom matoga
kimyoviy pardozlash jarayoni berilgan; ya’ni oqartirilgan,
bo‘yalgan, gul bosilgan va hokazolar. Umumiy tasnif shuni
ko‘rsatadiki, to‘qimachilik materiallarining strukturasi
murakkablashib boradi. 1-bo‘limda ko‘rsatilgan
ulardan paydo
bo‘ladigan chiqindi – tolalar bilan qayta boshqa to‘qimachilik
materiallarini ishlab chiqarishda ishlatiladi. Ularning bir qismi
materiallardan olinadi, tabiat bergan o‘simliklar, jundor bo‘lgan
hayvonot olamidan (jun) yoki pilla qobig‘laridan, hasharotlardan
(ipak) va minerallardan qo‘shiladi. Bu tabiiy bo‘lgan tolalar va
dastlabki iplar. Boshqa qismi turlicha yo‘llar bilan kimyoviy va
fizikaviy jarayonlar yordamida turli xil buyumlar tayyorlanadi.
Bu kimyoviy tola va dastlabki iplar. Xomashyo iflosliklar va xas-
cho‘plardan
ajratilib, tozalaniladi, dastlabki tabiiy materiallararo
qayta ishlash uchun ularni to‘qimachilik fabrikalarida birlamchi
o‘tim deb nomlanuvchi jarayondan o‘tkaziladi.
To‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda kompleks
iplar holatida foydalaniladi.
Tayyorlanishi kerak bo‘lgan fabrikaga birinchi qayta ishlash
uchun yetkazib beriladi, odatda maxsus ishlab chiqarish korxonalari
yoki sexlarga yetkaziladi. To‘qimachilik materiallarining
tasnifidagi birinchi bo‘limga tanhi iplar kiradi.Faqatgina
ayrim
o‘simliklarning, ya’ni zig‘ir, kanop va bosh.) va tanho iplardan
iborat bo‘ladi.