Mövzu 21.Metalların quruluşu və kristallaşması. Metallar kristallik cisiml
ərdir. Metalları təşkil edən atomlar qaydasız halda
düzülmüş, amor cisimləri təşkil edən atomlardan fərqli olaraq düzgün həndəsi qaydada
düzülürlər.
Şəkil1.
Metallarda ciddi
qaydada düzülərək atomlar səthdə qəfəs, mühitdə isə atom-
kristal q
əfəsi yaradırlar.Bu sxemdə xətlər şərti xarakter daşıyır, həqiqətdə isə heç bir
x
ətt yoxdur, atomlar tarazlıq halı ətrafında olurlar,daha doğrusu kristal qəfəsin
birl
əşmələrində olurlar. Müxtəlif metalların kristal qəfəsləri müxtəlif olurlar. Ən çox rast
g
əlinən kristal qəfəsləri həcmi mərkəzləşmiş kub kristal qəfəsi, səthi mərkəzləşmiş kub
kristal q
əfəsi və heksoqonal sıx yığılmış qəfəsdir. Belə kristal qəfəslərinin elementar
hiss
əsi şəkil 2-də olduğu kimidir.
Şəkil 2.
H
əcmi mərkəzləşmiş kub kristal qəfəsində atomlar kubun təpə nöqtələrində və kubun
m
ərkəzində yerləşirlər.Belə kristal qəfəsinə xrom, vanadium,volfram,molibden və s.
metallar malikdirl
ər. Səthi mərkəzləşmiş kub kristal qəfəsində atomlar kubun təpə
nöqtələrində və səthlərinin mərkəzində yerləşir. Belə qəfəsə alüminium , nikel, mis,
qurğuşun və s. malikdir. Heksoqonal kristal qəfəsində atomlar oturacaqlarının təpə
nöqtələrində və mərkəzində prizmanın daxilində yerləşirlər. Heksoqonal kristal qəfəsinə
maqnezium , sink v
ə s. metallar daxildir.
Kristal q
əfəslərinin nanometrlə ifadə edilən ölçüləri onun parametrləri ilə
xarakteriz
ə edilir. (1 nm=10
-9
m).Kub kristal q
əfəsinin parametri kubun tilinin uzunluğuna
b
ərabərdir və a ilə ifadə olunur. 1a=0,28-0,6 nm. Heksoqonal qəfəsi iki parametrlə,
altıbucaqlının tərəfi və prizmanın hündürlüyü ilə a və c xarakterizə edilirlər. c/a=1,633