Tamoyillari

37 
ma’lumotdan barcha foydalanuvchilar bir paytning (o’zida foydalanishi 
mumkin. 
URL quyidagi formatga ega: 
HTTP://www.03.@.ru/index.html
Bu URL - adres tarkibiy qismini ko’rib chiqaylik: 
Http- resursdan foydalanish gipertekst (Hyper text transfer protocol) protokoli. 
www- elektron sahifa xizmati tarmog’i. 
www.03.ru- ma’lumot joylashgan internet sahifa nomi. 
Index.html- faylning kompyuterdagi to’la nomi. 
Domenli (soha) adres- bir biridan nuqta bilan ajratilgan bir nechta harf-
raqamli sohalardan tashkil topgan. 
Misol: Soha adresi somr.engec.spb.ru 
ru - Rossiya mamlakatining sohasi (domeni), 
spb - Sankt-Peterburg shahrining qism sohasi, 
engec - davlat muxandislik akademiyasining qism sohasi, 
comp - kompyuter bilan bog’liq soha. 
Ba’zi mamlakatlarning geografik ikki harfli sohasi: Avstriya- at, 
Bolgariya – br, Kanada- sa, Rossiya– ru, AQSH- us, Frantsiya- fr.
Biror mavzuga bag’ishlangan belgilar bo’yicha ajratilgan sohalar ham 
bor: Davlat muassasalari- gor; Tijorat tashkilotlari– cot; O’quv yurtlari- edu; 
harbiy muassasalar– mil; Tarmoq tashkilotlari– net; Boshqa tashki.pot.char – 
org. 
9-MAVZU: Internetda informatsion havfsizlik 
 
Ma’lumki 
internet 
tarmoqlararo 
informatsiyalar 
almashuvini 
ta’minlovchi magistraldir. Uning yordamida dunyo bilimlar manbaiga kirish, 
qisqa vaqt ichida ko’plab ma’lumotlarni yig’ish,
ishlab chiqarishni va uning 
texnik vositalarni masofadan turib boshqarish mumkin. SHu bilan bir qatorda 
internetning 
ushbu 
imkoniyatlaridan 
foydalanib, 
tarmoqdagi 
begona 
kompyuterlarni boshqarish, ularning ma’lumotlar bazasiga kirish, nusxa 
ko’chirish, g’arazlik maqsadda turli xil viruslar tarqatish kabi noqonuniy ishlarni 
amalga oshirish mumkin. Internetda mavjud bo’lgan ushbu havf, informatsion 
havfsizlik muammolari bevosita tarmoqning xususiyatlaridan kelib chiqadi. 
Biz oldinda qayd etib o’tganimizdek, ixtiyoriy tarmoq xizmatini o’zaro 
kelishilgan qoida ("PROTOKOL") asosida ishlovchi juftlik "server" va "mijoz" 
programma ta’minoti bajaradi. Ushbu protokollar miqyosida ham "server'', ham 
"mijoz" programmalari ruxsat etilgan amallarni (operatsiyalarni) bajarish 
vositalariga ega. Masalan, Http protokolidagi formatlash komandalari, Web 
sahifalarida joylashtirilgan tovush, videoanimatsiyalar va har xil aktiv ob’ektlar 
ko’rinishidagi mikroprogrammalar. Xuddi shunday ruxsat etilgan operatsiyalar, 
aktiv ob’ektlardan foydalanib, internetda ba’zi bir harakatlarni amalga oshirish, 

38 
tarmoqdagi kompyuterlarga va ma’lumotlar bazasiga kirish, hamda ularga tahdid 
solish mumkin bo’ladi. Bu havf va tahdid quyidagilardan iborat: 

T
armoqdagi kompyuterlarga ruxsatsiz kirish va uni masofadan turib boshqarish, 
ularga sizning manfaatingizga zid bo’lgan programmalarni joylashtirish mumkin.

Web sahifalarda joylashtirilgan "aktiv ob’ekt"lar agressiv programma kodlari bo’lib, 
siz uchun xavfli "virus" yoki josus programma vazifasini o’tashi mumkin. 

Internetda uzatilayotgan ma’lumotlar yo’l-yo’lakay aloqa kanallari yoki tarmoq 
tugunlarida tutib olinishi, ulardan nusxa kuchirilishi, almashtirilishi mumkin.

Davlat muassasa korxona (firma) faoliyati, moliyaviy ahvoli va uning xodimlari 
haqidagi ma’lumotlarni razvedka qilishi, o’g’irlashi va shu orqali sizning shaxsiy 
hayotingizga, korxona rivojiga tahdid solishi mumkin. 

Internetda e’lon qilinayotgan har qanday ma’lumot ham jamiyat uchun foydali 
bo’lmasligi mumkin. YA’ni, internet orqali bizniig ma’naviyatimizga, 
madaniyatimizga va e’tiqodimizga zid bo’lgan informatsiyalarni kirib kelish 
ehtimoli ham mavjud. 
Internet foydalanuvchisi, ushbu havflarni oldini olish quyidagi texnik 
echim va tashkiliy ishlarni amalga oshirishi lozim: 
1. SHaxsiy kompyuterga va mahalliy kompyuter tarmog’iga, hamda unda mavjud bo’lgan 
informatsion resurslarga tashqaridan internet orqali kirishni cheklovchi va ushbu 
jarayonni nazorat qilish imkonini beruvchi texnik va programmaviy usullardan 
foydalanish; 
2. Tarmoqdagi informatsion muloqot ishtirokchilari va ular uzatayotgan ma’lumotlarni 
asl nusxasiga mosligini tekshirish; 
3. Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda kriptografiya usullaridan foydalanish; 
4. Viruslarga qarshi nazoratchi programmalardan foydalanish; 
5. SHaxsiy kompyuter na mahalliy kompyuter tarmog’iga begona shaxslarni qo’ymaslik 
va ularda mavjud bo’lgan ma’lumotlardan nusxa olish imkoniyatlarini cheklovchi 
tashkiliy ishlarni amalga oshirish. 
Bundan tashqari informatsion havfsizlikni ta’minlash borasida internet 
foydalanuvchilari orasida o’rnatilmagan tartib qoidalar mavjud. Ulardan ba’zi 
birlarini keltiramiz: 
- Hech qachon hech kimga internetdagi o’z nomingiz va parolingizni aytmang; 
- Hech qachon hech kimga o’zingiz va oila a’zolaringiz haqidagi shaxsiy, hamda 
ishxonagizga oid ma’lumotlarni (ismi sharifingiz, uy adresingiz, bankdagi hisob 
raqamingiz, ish joyingiz va uning xodimlari haqidagi ma’lumotlarni va hokazo) 
internet orqali yubormang; 
- Elektron adresingizdan (E-mail) maqsadli foydalaning, internet orqali programmalar 
almashmang;
- Internetda 
tarqatilayotgan 
duch 
kelgan 
programmalardan 
foydalanmang. 
Programmalarni faqat ishonchli, egasi ma’lum bo’lgan serverlardan kidiring; 
- Elektron pochta orqali yuborilgan "aktiv ob’ektlar" va programmalarni ishlatmang, 
.exe qo’shimchali o’z-o’zidan ochiluvchi Sizga noma’lum arxiv holidagi materiallarni 
ochmang; 
- Elektron pochta xizmatidan foydalanayotganingizda, ma’lumotlarni shifrlash zarur, 
ya’ni kriptografiya usullaridan albatta foydalaning; 
- Egasi siz uchun noma’lum bo’lgan xatlarni ochmang; 

39 
- Egasi ma’lum bo’lgan va uning snfatiga kafolat beruvchi antivirus programmalaridan 
foydalaning va ularni muntazam yangilab boring; 
- Internetda mavjud bo’lgan informatsion resurslar va programmalardan ularning 
avtorlari ruxsatisiz foydalanmang; 
- Tarmoqdagi begona kompyuter va serverlarning IP adreslarini aniqlash va shu orqal 
ro’xsat etilmagan serverlar va informatsion resurslarga kirish, nusxa kuchirish, viruslar 
tarqatish kabi noqonuniy programmalashtirish ishlari bilan shug’ullanmang, bu 
jinoyatdir. 

Download 311.58 Kb.